زده‌ام فالی و فریاد‌رسی می‌آید/ نخستین تفأل بر دیوان حافظ در زمان درگذشت حافظ

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، یکی از آداب و رسوم و سنت های قدیمی به جای مانده از شاعر غزل سرای نامی ایران و جهان تفأل به دیوان شعر این شاعر است که در همه جا به نام فال حافظ معروف و مشهور یافته است.

 

طوری تفأل به فال حافظ امروز در بین مردم جامعه رواج یافته که بسیاری از افراد در برخی تصمیم‌گیری‌های خود به دیوان حافظ روی آورده و اقدام به زدن فال می کنند.

 

امروزه با گذشت قرن ها از زندگی جاودانه خواجه اهل راز حافظ شیراز که تمامش را مدیون قرآن و ذکر سحرگاهان می داند شعر و دیوانش دردنیا فراگیر شده و بر خلاف دیگر شعرا مردم برای فال زدن در جمع های صمیمی خود به ویژه در شب نشینی ها به دیوان حافظ روی آورده اند. بر همین اساس نیز کارشناسان معتقدند که حافظ نیز خود اهل فال بوده و آشکارا از آن یاد می‌کند به طوری که در یکی از بیت‌های اشعارش آمده است:

 

روز هجران و شب فرقت یار آخر شد          زدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شد

 

مژده ای دل که مسیحا نفسی می آید          که ز انفاس خوشش بوی کسی می آید

 

از غم هجر مکن ناله و فریاد که دوش             زده ام فالی و فریادرسی می آید

 

یک حافظ‌شناس در بررسی دلایل رویکرد مردم به فال حافظ و نخستین باری که بر دیوان او تفأل زده شده است در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری دانشجو» در شیراز بیان داشت: طبق بررسی های صورت گرفته گفته شده است نخستین بار در زمان درگذشت حافظ و هنگام تشییع جنازه او به دیوانش فال زده‌اند.

 

کاووس حسن‌لی ادامه داد: مشایخ زمان حافظ که شیوه دینداری او را مانند خودشان ندیده و در ایمان او شک کرده بودند در مورد نماز خواندن بر جنازه او نیز شک و تردید می‌کنند.

 

وی افزود: پس از آن ورق‌پاره‌های اشعار حافظ را در ظرفی ریخته و از کودکی می‌خواهند که یکی از آنها را بردارد و این بیت برداشته می‌شود:

 

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ                   که گرچه غرق گناه است می‌رود به بهشت

 

حسن‌لی تصریح کرد: این داستان هرچند مانند دیگر داستان‌ها بسیار ساختگی به نظر می‌رسد اما گویا نشانه‌هایی از پیشینه این رویکرد است.

 

 

این حافظ شناس در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع عشق در اشعار و سروده های حافظ اشاره کرد و بیان داشت: عشق بنیادی ترین عنصر اندیشگانی و فراگیرترین مفاهیمی است که در سرتاسر دیوان حافظ گسترده شده است.

 

حسن لی افزود: آن گونه اشعار حافظ فراگیر و گسترده است که غزلی را نمی توان از این شعله سرکش بی بهره دید وی متوان گفت این غزلسرای نامی ایران عشق را ارمغانی آسمانی می داند که خداوند مهربان آن را در نهاد آدم و عالم نهاده است.

 

وی ادامه داد: از دیگر ویژگی های حافظ رند او است که این شاعر نامی از خودبینی و مصلحت اندیشی،گریزان است و از رفتارهای ناشایست همچون دروغ،نفاق و ریا همواره پرهیز می کند:

 

فکر خود و رای خود در عالم رندی نیست      کفر است در این مذهب خودبینی و خودرایی

 

 

مدیرامور علمی و پژوهشی مرکز حافظ‌شناسی همچنین با اشاره به شخصیت برجسته حافظ گفت: سروده‌های حافظ تاویل‌پذیرترین سروده‌های زبان فارسی است و مانند منشور چند ضلعی می‌ماند که از هر سوی آن نگاه کنی نوری دیگر و فروغی دیگر باز می‌تابد.

 

حسن‌لی بیان داشت: حافظ خود شخصیتی غریب و پیچیده است و با شگردی شگفت و ترفندی هنری چنان پدیده‌های متناقض و متعارض را کنار یکدیگر نشانده و آنها را آشتی داده است که زیباتر از آن از دست هیچکدام از شاعران دیگر ایرانی بر نیامده است.وی بیان کرد: حافظ با کتاب آسمانی قرآن انس و الفت همیشگی داشته و محافظت درس قرآن می‌کرده است.

 

این استاد دانشگاه بیان کرد: آوازه سخن‌وری حافظ در زمان خود او مرزها را درنوردیده و در بسیاری از مناطق درگستریده است.

 

 

اما یکی از محورهای دیگر و وجودی حافظ شیرازی تخصص او در قرآن یاد می‌شود و اینکه وی حافظ کل قرآن کریم بوده است.

 

یک فعال علوم قرآنی و دینی نیز در این زمینه در گفت و گو با خبرنگار ما با بیان اینکه حافظ با توجه به اینکه حافظ قرآن بوده، این نام را گرفته است گفت: تمام زندگی حافظ و معنویت او در قرآن بوده و در واقع با کلام الهی زندگی می‌کرده است.

 

حجت‌الاسلام علیرضا شاهسونی افزود: امروز در شعر حافظ شگردهای هنری قرآن کریم مشاهده می‌شود و او نیز بسیاری از شعرهایش را در راستای قرآن بیان کرده است.

 

این حافظ قرآن کریم اضافه کرد: به نظر می‌رسد آنچه حافظ از قرآن در سینه داشته و ده‌ها بار بدان می‌نازد، بسی بیشتر از تاثیرپذیری مستقیم از آن باشد که این کار در عین ارزشمندی و احترام، هنر هر هنرمند متوسطی نیز می‌تواند باشد.

 

شاهسونی اضافه کرد: آنچه حافظ را در برخورد با قرآن حافظ و به ویژه «لسان‌الغیب» ساخته، توجه عمیق و دقیق و خلاقانه حافظ به ساختار هنری قرآن کریم و درک شیوه بیان هنری این کتاب جاودان است که هرکس حتی هنرمندان خوب بدان راه نبرده‌اند.

 

این نخبه قرآنی تصریح کرد: آنقدر قرآن در حافظ تاثر گذاشته که او در بخشی از اشعار خود آورده است:

 

 

مدیرموسسه قرآنی- فرهنگی بیت الاحزان حضرت زهرا(س) در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد: شهر شیراز نیز در قدیم شهر قرآن بوده است و نمونه‌های بارز آن را نیز می‌توان به وجود دروازه قرآن در ورودی این شهر، وجود حافظ و وجود مکتب‌خانه قرآن در وسط مسجد جامع عتیق اشاره کرد.

 

وی افزود: امروز باید در شهر شیراز که سومین حرم اهل بیت (ع) نیز نام‌گذاری شده است، فرهنگ قرآنی بیش از پیش اشاعه و نهادینه شود.

 

این فعال علوم قرآنی گفت: متاسفانه آن طور که باید و شاید مسئولان در استان فارس به موضوع قرآن و ترویج آن با توجه به اینکه فارس قطب قرآنی کشور است توجه نکرده اند.

 

شاهسونی از مسئولان خواست تا با برنامه ریزی ویژه به موضوع ترویج بیشتر قرآن و اشاعه آن برای داشتن جامعه ای سالم تر و پویاتر اقدام کنند.