گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو» - حیان علوی؛ نوزدهمین مناظره سیما با محوریت سرنوشت خودروی ملی به تهیه کنندگی سعید نبوی و با اجرای مرتضی حیدری روز جمعه بر روی آنتن رفت؛ در این مناظره که محور آن صنعت خودرو در ایران بود؛ کیفیت خودروی ایرانی و بررسی بازار خودرو با توجه به کاهش تحریم ها مورد بحث و مداقه قرار گرفت. مهمانان برنامه مناظره افراد صاحب نامی بودند که در عرصه صنعت و علم اقتصاد سوابق اجرایی لازم و کافی را داشتند که از جمله می توان به داوود میرخانی رشتی مشاور دبیر انجمن خودروسازان و مدیرعامل اسبق ایران خودرو، نجفی منش دبیر انجمن قطعه سازان ایران، اشاره کرد.
صرف نظر از اینکه مناظره یاد شده با چه هدف و رویکردی برگزار شده است می توان اذعان داشت که حواشی مناظره ها در برنامه های تلویزیونی گاه مهم تر و پر رنگ تر از خود موضوع مناظره می شوند. بدان معنا که این مناظرات با هدف آسیب شناسی و ارائه راهبرد و رفع معضلات موجود برگزار می شود اما در واقعیت امر حواشی از قبیل تخریب و تضعیف طرف مقابل را در آن شاهد هستیم.
حواشی ایجاد شده در مناظرات که گاه باعث تکدر اذهان و مشوش شدن افکار عمومی می شود؛ این ضرورت را ایجاب میکند که قالب مناظره به نحو جزئی و عینی در حوزه اخلاق رسانه ای مورد بحث و بررسی قرار بگیرد تا بتواند به سوالاتی از این قبیل پاسخ بگوید که آیا اجرای این مناظرات سبب بهره مندی و منفعت یک گروه یا جناح خاص نمی شود؟ آیا روشن شدن اذهان عمومی الویت دارد یا هتک حرمت نشدن از گروه و فردی خاص؟ آیا آثار مثبتی در اقتصاد به وجود می آورد یا سیاست کشور را دچار تزلزل میکند؟
ارزش های اخلاقی در حوزه چارچوب و تئوری روشن،قاطع و قابل فهم هستند اما انگاه که در جامعه قرار میگیرند و قرار است در موضوعات جزئی و عینی مانند رعایت اخلاق در مناظره های تلویزیونی مورد بحث و مداقه قرار بگیرند شئون و ابعاد گوناگونی پیدا میکنند و هر کدام از این شئون به نوبه خود از جهات متعددی قابلیت بررسی دارد. از این جاست که گاه رفتار تند یک مهمان در مناظره احکام و شئون متفاوتی می یابد و میان ارزش ها و هنجارهای مورد قبول در یک جامعه تعارض و چند گانگی صورت می پذیرد.
برای پاسخ و بررسی این سوالات ناگریز از آن هستیم که بحث اخلاق در رسانه مراجعه کنیم هرچند که ارتباط میان اخلاق و رسانه و نحوه تعامل آنها از جمله موضوعات محوری است که با ابهامات زیادی در این حوزه مواجه هستیم اما در وهله اول برای درک این تعامل لازم است به دو مفهوم اساسی «اخلاق رسانه ای» و «رسانه اخلاقی» بپردازیم.
«اخلاق رسانه ای» نقطه تلاقی اخلاق با رسانه است که با معرفی چارچوب نظری اخلاق، اصحاب رسانه ملزم به رعایت آن هستند. به زبان ساده«اخلاق رسانه ای» به معنای انتشار اخلاق از سوی رسانه ها سمعی و بصری و مکتوب است؛ در این حوزه اخلاق رسانه ای مرتبط با ارزش ها و هنجارهای هر جامعه متفاوت است بدان معنا که با توجه به الویت های فرهنگی مذهبی و نوع ساختار سیاسی هر جامعه اخلاق رسانه ای هر ملت با ملت دیگر تفاوت دارد هرچند که قوانین و ضابطه های جهان شمولی برای اخلاق وجود دارد اما ارزش های اخلاقی که از بطن جامعه اسلامی بر می خیزد متفاوت با اخلاقی است که از جامعه ای سکولار نشات میگیرد.
اخلاق رسانه ای همان رسانه ای شدن اخلاق است بدان معنا که اخلاق و مفاهیم وابسته آن ارتباط تنگاتنگی با رسانه دارد به نحوی که حتی مفاهیم اخلاقی از به کمک رسانه های جمعی شکل میگیرند تا آن جا که اخلاق هویت و استقلال خود را ازدست می دهد و در عمل وابستگی شدیدی به رسانه پیدا میکنند و در نتیجه رسانه ها محتوای اخلاقی تولید می کنند و مخاطبان خویش را با اخلاق آشنا میکنند.
هم راستا با مفهوم «اخلاق رسانه ای» یعنی اخلاقی که مردم جامعه از رسانه ها کسب میکنند ، مبحث مهم «رسانه اخلاقی» وجود دارد بدان معنا که خود رسانه خود پایبند به اخلاق باشد.با توجه به این تعاریف می توان اذعان داشت که مناظرات برگزار شده از آن جهت که روشنگری و اطلاع رسانی را در دستور کار خود قرار داده اند امری ستودنی و قابل تمجید هستند چرا که آگاهی دادن و آشنا کردن اذهان مردم با زوایای پیچیده و پنهان مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی اتفاق خوشایندی است که در این مناظرات جریان دارد. و از این جهت که آگاهی دادن صادقانه به مردم و روشن گری از وظایف اصحاب رسانه است می توان این موضوع را در حیطه رسانه اخلاقی دانست. یعنی رسانه با برگزاری مناظرات و ارائه مستندات وظیفه اخلاقی خویش را در قبال مخاطبان انجام میدهد و افکار عمومی را با زوایای متعدد مسائل پیچیده روز به نحو علمی آشنا میکند.
با توجه به تعاریف ارائه شده در زمینه «اخلاق رسانه ای» باید توجه داشت که برنامه های مناظره در تلویزیون بستری برای رواج بداخلاقی های اجتماعی نشود؛ بدان معنا که مهمانان شرکت کننده در مناظرات تلویزیونی رعایت اخلاق و ادب را در دستور کار خود قرار دهند و مناظرات به بستری برای دامن زدن احزاب و گروه ها به بد اخلاقی های اجتماعی و آشوب های سیاسی منجر نشود.
