یادداشت/مجتبی ثمره هاشمی
گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو»، مجتبی ثمره هاشمی(دستیار ارشد رییس جمهور سابق)، توافق اخیر ژنو در موضوع هسته ای که برنامه اقدام مشترک نامیده می شود توافق قابل تامل و پیچیده ای است. ابعادی از آن و عموما با نگاه خوشبینانه توضیح داده شده است و ابعاد مهمتری در معرض اطلاع عامه قرار نگرفته است. هدف از این نگارش توضیح بیشتر و بیان بعضی مخاطرات احتمالی است.
موضوع هسته ای را غربی ها به مهمترین چالش بین خود و جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده اند؛ در حالی که ذاتا یک موضوع عادی است. زیرا همه اقدامات ایران مبتنی بر اساسنامه آژانس و معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و تحت نظارت بازرسان آژانس و شفاف است.
اصولا فشار بر جمهوری اسلامی جهت جلوگیری از پیشرفتهای علمی و فنی و اقتصادی، ترویج ایران هراسی و ایجاد تفرقه در منطقه و در یک کلام جلوگیری از تبدیل شدن ایران به یک قدرت جهانی تاثیر گذار و الگوست. آنان از ابتدای انقلاب علیه ملت ما دشمنی کرده اند. تقویت گروهک های ضد انقلاب در یک برهه، تحمیل 8 سال جنگ، تحریمهای اقتصادی گوناگون، حمایت و اعزام گروههای تروریستی و اشغال افغانستان و عراق با هدف چند وجهی من جمله فشار بر ایران و یا اگر می توانستند حمله به ایران و همچنین تضییع حقوق هسته ای نمونه هایی از آن است. لذا مذاکره کنندگان توجه داشته باشند که امریکا و بعضی متحدان او که در گروه مذاکره کننده هستند دشمنان قسم خورده ایران هستند و هر چه بتوانند در تضییع حقوق ملت کوتاهی نخواهند کرد. بنابراین هدف مذاکرات باید تثبیت حقوق ملت و دفع شر دشمن باشد. در ادامه به بررسی مفاد قرارداد پرداخته می شود.
بررسی اجمالی مفادی از برنامه اقدام مورد توافق
الف ) تناقض در مقدمه
در مقدمه آمده است" این راه حل جامع ایران را قادر می سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز ... برخوردار شود."
و در ادامه می گوید:
"این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی سازی با تعریف مشترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز و ... می باشد."
سؤال یک: تعریف مشترک برای یک برنامه غنی سازی که یک فرایند علمی و فنی است به چه مفهوم است؟ مگر حق ایران نیست که برنامه موجود و یا هر برنامه ای صلح آمیزی را که صلاح بداند طراحی و به اجرا گذارد. تعریف مشترک مخل بهره گیری کامل از حقوق هسته ای است.
سؤال دوم ؛ اینکه آیا پذیرش محدودیتهای عملی با اصل بهره گیری از حقوق مان در تناقض نیست؟
ب) عناصر گام اول
در اقدامات ایران که در حقیقت تعهدات ایران است،
1- چرا خط برگشت پذیر اورانیوم 20% باید تعطیل شود ؛در حالیکه هیچگونه تضمینی از جانب غربیها برای تامین سوخت مزبور داده نشده است؟ اگر سوخت راکتور تهران تمام شود حدود 800 هزار مورد داروی مورد نیاز سالیانه را چگونه باید فراهم کرد؟
2- بسیاری از نیازهای موجود سوخت از جمله سوخت کشتی های بزرگ، ناوها، زیردریایی ها در برنامه تامین سوخت آتی می تواند سوختهای اتمی با عیار بالا باشد. چرا مسیر مزبور در توافق نامه مسدود شده است؛ مگر این اقدام با بهره مندی کامل ایران از حقوق هسته ای خود که در مقدمه آمده است در تناقض نمی باشد و مگر مجازند جلوی پیشرفت های علمی هسته ای را سد کنند؟
3- آیا توقف گسترش فعالیت در تاسیسات سوخت هسته ای نطنز ، فوردو و یا راکتور اراک و عدم ایجاد سایتهای جدید غنی سازی یک اقدام داوطلبانه 6 ماهه است و یا از عناصر توافق جامع در آینده هم منظور خواهد شد؟ اگر این تفاهم به توافق جامع سرایت کند حقوق ملت ایران به نحو واضحی تضییع می گردد.
در گذشته به منظور تامین سوخت 20% پیشنهاد شده بود اورانیوم موجود غنی شده به خارج از کشور ارسال و تحت حفاظت کشور ثالثی قرار گیرد تا معادل آن سوخت 20% تحویل شود که ایران نپذیرفت. در توافق موجود اولیه قرار است همه اورانیوم غنی شده اخیر به دست خودمان تبدیل به اکسید شود و بیست درصد هم تعطیل شود.
4- اینکه در همین گام ایران متعهد شده است صرفا تحقیقاتی را انجام دهد که به انباشت اورانیوم منجر نشود چه مفهومی دارد؟ و آیا تحقیقات مربوط به کشف معادن، استحصال، تغلیظ ، تبدیل مواد، ارتقاء سانتریفیوژها، تولید نسلهای جدید سانتریفیوژ مشمول این تعهد می شود یا خیر؟ اگر چنین باشد چگونه می توان به اهداف بلند مدت هسته ای از جمله به سوخت مطمئن برای تولید 000/20 مگاوات برق هسته ای دست یافت.
و بالاخره چرا برای بازفرآوری مواد مصرف شده ممنوعیت قائل شده اند؟ بازفرآوری خود نوعی تولید سوخت هسته ای است و ممنوعیت آن با حقوق هسته ای مغایرت دارد.
ج) مبحث نظارت
بخشی از نظارت های پذیرفته شده بی سابقه است . نظیر اجازه اخذ اطلاعات در خصوص معادن، تخلیص و منابع اولیه و مهمتر از همه دسترسی به کارگاههای مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاههای تولید روتور سانتریفیوژ و محل های نگهداری و ...
همچنین بازرسی های دوره ای موسوم به DIV-IIV-PIV سطح وسیعی از بازرسی ها را شامل می گردد.
چرا نوع دسترسی ها و بازرسی های خارج از قاعده معمول برای مردم توضیح داده نشده است. آیا حد و مرزی برای بازرسی ها وجود دارد؟ اگر محدودیتهای لازم در نظارت ها اعمال نگردد نتیجه آن شناسایی شیوه های تامین مواد، قطعات، عوامل مربوطه و شناخت مرزهای علمی و تحقیقاتی ایران در این زمینه است و چند ماه برای بازرسان کافی است که اطلاعات جامع را کسب کنند. اگر توافق جامع هم به دست نیاید آنان با استفاده از همین اطلاعات می توانند با شیوه های فیزیکی و امنیتی جلوی پیشرفت هسته ای ایران را برای مدتها سد و یا حداقل مضایق و مشکلات گوناگونی در مسیر آن ایجاد کنند و حتی با دانشمندان و عوامل نقش آفرین آن نظیر گذشته برخورد کنند.
نظارت ها و بازرسی ها نباید مخل استقلال کشور و حاکمیت ملی و تهدیدی برای امنیت کشور باشد.
در پایان همین بخش پذیرفته شده است که همه فعالیتهای هسته ای در سایتهای فوردو و اراک در حد فعلی باقی بماند و اصولا تمام اقدامات اصلی رو به جلو در سایتها متوقف می گردد.
حتی هر سانتریفیوژی که از دور خارج شود جایگزین آن فقط با نوع خودش ممکن است و میزان تولید سانتریفیوژ هم فقط در حد جایگزینی سانتریفیوژهایی که از دور خارج می شود مجاز است.
نتیجه آنکه کلیه فعالیتهای هسته ای فقط در حد موجود و بلکه در مواردی کمتر از وضع موجود (نظیر تولید سانتریفیوژ و یا تحقیقات مرتبط و تعطیلی تولید 20%) ادامه خواهد یافت.
اشاره به اقدامات داوطلبانه 1+5
در مقابل کشورهای 1+5 با مواردی به نفع ایران موافقت کرده اند از جمله توقف فشار برای کاهش فروش نفت که یک دستآورد محسوب می شود اما بخش دیگر آن (موافقت با تجارت امور انساندوستانه) علیرغم آثار مثبت اقتصادی نمونه ای از برخوردهای تحقیر آمیز غربی هاست و خاطره صادرات نفت در مقابل غذا را در مورد کشور همسایه تداعی می کند.
یادآوری می نماید در سخت ترین دوران تحریمها از جمله سال 91 بخش مهمی از درآمدهای نفتی هر چند با زحمت زیاد آزاد و صرف تامین نیازهای کشور شد و در سالهای اخیر کشور هیچوقت با بحران عرضه کالاهای ضروری مواجه نشده است.
بعد از اعلام موافقت طرف اروپایی نسبت به تعلیق تحریم مواد پتروشیمی مسئولان اتحادیه مربوطه اعلام کردند، تحریمها موجب توقف صادرات نشده است و مواد پتروشیمی هم اکنون به بازارهای جایگزین صادر می شود. گرچه تعلیق همین تحریم ها هم آثار مثبتی به همراه دارد اما شاید توقف تحریمهای جدید مهمترین دستآورد عملی در این بخش باشد.
آنچه محل تامل است بی انصافی غربیها و نابرابری در تعاملات توافق شده است. فراموش نکنیم که تحریمها و فشارها اصولا اقدامی ظالمانه و مبتنی بر زورگویی بوده است و اگر عدالت معیار باشد نه تنها در برابر تعلیق آن نباید امتیاز بگیرند و اراده خود را تحمیل کنند، بلکه باید تمام خساراتی را که بر ملت ما در دوران تحریم تحمیل کرده اند جبران نمایند. امید است باذن الله آن روز فرا رسد.
نگاهی به بعضی عناصر گام نهایی
این بخش شامل حذف همه تحریم ها که از اهداف مذاکره است و برداشتن گامهای تعریف شده ای برای دسترسی ایران به حوزه های تجاری، فنی، مالی و انرژی است. اما نکات مهم دیگری هم وجود دارد از جمله اینکه برنامه غنی سازی توسط طرفین تعریف می گردد و ابعاد آن منطبق با نیازهای عملی و با محدودیت مورد توافق در خصوص دامنه فعالیت های غنی سازی، ظرفیت غنی سازی، محل هایی که در آن غنی سازی انجام می شود و میزان ذخایر اورانیوم غنی شده برای دوره زمانی که مورد توافق قرار می گیرد، تعیین می گردد. در همه موارد مزبور جمهوری اسلامی ایران نمی تواند بدون توافق با 1+5 تصمیم گیری نماید و به معنای دیگر اعمال مدیریت دولت جمهوری اسلامی ایران در موضوع هسته ای باید با توافق کشورهای 1+5 باشد و این امر می تواند مخل اصل حاکمیت باشد.
نکته دیگر که در گام نهایی باید اجرایی شود به شرح زیر آمده است:
- پروتکل الحاقی در چارچوب اختیارات رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی تصویب و به اجرا در آید.
به نظر می رسد شاخص مزبور یک تحمیل غیر قانونی و غیر حقوقی است. مگر می توان شرط طرف مقابل را از قبل به مجلس قانونگذاری کشور تحمیل کرد. در همین جا قابل ذکر است توافق مزبور تعهداتی را متوجه ایران کرده است که بر اساس اصل 125 قانون اساسی بعد از تصویب مجلس شورای اسلامی اعتبار پیدا می کنند.
خلاصه و نتیجه
برنامه ریزی برای تولید سوخت هسته ای با همه لوازم آن از جمله تحقیق و پژوهش و اجرای فرآیند تولید انرژی هسته ای و سایر استفاده های صلح آمیز از این فنآوری تحت نظارت آژانس و با التزام به معاهده N.P.T بدون هیچگونه شرط و محدودیتی حق مسلم ایران است و مردم بارها بر آن تاکید ورزیده اند. غربیها و به خصوص دولت امریکا با اغراض سیاسی و با ایراد تهمتهای ناروا موضوع هسته ای را به بهانه ای برای فشار بر ایران تبدیل کرده اند. نمایندگان دولت جمهوری اسلامی ایران مدافع این حق هستند و پذیرش هر نوع محدودیت و شرط اضافه بر معاهده N.P.T به منزله تحدید حقوق ملت است. غربیها حق ندارند برنامه غنی سازی را با تعریف خودشان بر ایران تحمیل کنند. تا آنجا که حتی نسبت به میزان تولید، محل تولید، میزان ذخائر اورانیوم نظرات خود را اعمال نمایند.
همچنین به بهانه شفافیت نباید دسترسی به اطلاعات برنامه های هسته ای بدون حد و مرز باشد و شیوه های نظارتی آنان نباید منجر به نقض حاکمیت ملی و دسترسی به اطلاعات حساس و حیاتی کشور شود . به بهانه نظارت هر مکانی و هر کسی نباید در دسترس و یا سئوال و جواب آنان قرار گیرد. از تجربیات گذشته باید درس بگیریم و آنچه در توافق نامه ژنو در اینمورد آمده است نگران کننده است.
3- دانشمندان هسته ای و سایر عناصر خدوم در سازمان انرژی اتمی با زحمات طاقت فرسا و با پشتیبانی نظام اسلامی و مردم و اهداء شهیدان والامقام و هزینه های هنگفت امروز ایران به این حد از تعالی و پیشرفت در موضوع هسته ای رسانده اند. حفظ دستآورد مزبور مستلزم گسترش تحقیقات است. دامنه تحقیقات به خصوص مواردی که به غنی سازی مربوط می شود نباید محدود شود. نمایندگان محترم جمهوری اسلامی از این حق ملت ایران باید حفاظت کنند و اجازه ندهند برنامه و دامنه تحقیقات را طرف مقابل تعریف کند.
4-آنچه در توافق نامه مزبور به آن توجه لازم نشده است نگرانی های ایران و کشورهای فاقد سلاح های هسته ای از گسترش سلاح های هسته ای است.
جالب توجه است بدانیم کشورهای مذاکره کننده با ایران همگی دارای سلاح هسته ای هستند و این پدیده امر غریبی در عصر ماست . چطور ممکن است باور کنیم آنان نگران توسعه و تکثیر سلاح های هسته ای هستند؛ در حالی که بزرگترین ذخایر سلاح هسته ای را در اختیار دارند و در ارتقاء آن همچنان سرمایه گذاری می کنند.
لذا آنان علی الاصول فاقد صلاحیت در طرح ادعاهای گوناگون و نظارت بر فعالیتهای هسته ای ما هستند.
با این وجود چرا در معیارهای توافق جامع به موضع خلع سلاح و عدم گسترش تحقیقات ساخت سلاحهای هسته ای در کشورهای 1+5 به طور جد پرداخته نشده است؟
جا دارد در ادامه مذاکرات این نگرانی که یک نگرانی بین المللی است مطرح و در مورد آن چاره جویی شود.
5- غربیها و در راس آن امریکا با جمهوری اسلامی ایران مشکل بنیادی و ریشه ای دارند و این مشکل و دشمنی آنان تا زمانی که ملت ایران از آرمانهای خود دست برندارد و تسلیم اراده آنان نشود ادامه خواهد داشت.
انها امروز در شرایط 10 سال پیش نیستند آنان مجبورند پای میز مذاکره حاضر شوند. از جانب دیگر ملت ایران استقلال، عزت و اقتدار خود را با مقاومت و پافشاری بر اصول و ارزش ها بدست آورده است و دوران پرتلاطم و در عین حال درخشانی را با اتکاء به خدا و فداکاری و ایثار و تحت زعامت امام بزرگوار و رهبری معظم انقلاب اسلامی که هر دو از تبار ابراهیم و ابراهیمند پشت سرگذاشته است. همه باید به همت و اراده و پایداری ملت اعتماد و احترام کنیم و از دست‌آوردها حفاظت نمائیم.
موضوع هسته ای صرفا ناظر بر تولید سوخت هسته ای نیست بلکه نماد استقامت و استکبار ستیزی و عزت و توانایی ملت ایران است. نماد مزبور باید به جد حفاظت و مراقبت شود تا در ازای کالایی قلیل در معرض آسیب و یا نابودی قرار نگیرد و دشمن تشجیع و امیدوار نشود.
چنانکه ملاحظه شد توافق نامه اخیر علیرغم بهره مندی از بعضی نکات مثبت دارای نکات مخاطره آمیز جدی است که در ادامه مذاکرات باید جبران شود؛ وگرنه مشکلات بزرگی را متوجه کشور خواهد کرد.
ارسال نظرات