«احداث سد زیر زمینی» در راستای اقتصاد مقاومتی و خودکفایی پایدار کشاورزی

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»، میر مسعود خیرخواه، عضو هیات علمی دانشگاه، رئیس سابق پژوهشکده آبخیزداری و مجری طرح سدهای زیر زمینی در دولت نهم و کارشناس آبخیزداری در یادداشتی، احداث سد زیر زمینی را به منظور تهیه آب برای کشاورزی و دامداری ، بهره برداری بهینه و بهبود وضعیت آب‌های زیرزمینی دانست و گامی موثر در راستای اقتصاد مقاومتی و خودکفایی پایدارکشاورزی عنوان کرد.

مقدمه:

اقتصاد مقاومتی در واقع معماری گفتمان انقلاب اسلامی است که توسط مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) تبیین شده است. گفتمان انقلاب اسلامی نیز در حقیقت معرف وضع موجود، وضع مطلوب و هم نشان‌دهنده‌ مسیری است که می‌بایست در کشور، از وضع موجود به وضع مطلوب رسید. در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی استفاده از منابع و ظرفیت‌های داخلی، تولید ملی، بهره‌وری و تولید دانش، بسیار تأکید شده است. از سوی دیگر یکی از ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی کشور است، چرا که استقلال هیچ کشوری بدون امنیت غذایی خود اتکا میسر نخواهد بود. این مهم ما را بر آن م یدارد که در این مسیر از روش های نوین علمی و منطبق با شرایط اقلیمی خشک و خشکسالی های مکرر کشور و به خصوص مدیریت بهینه و جامع منابع آب و خاک استفاده شود.

اصولاً خشکسالی در ایران امری تازه و جدید نیست. از دوران هخامنشیان تا به امروز آن چه حکمرانان این سرزمین را با نگرانی مواجه ساخته خشکسالی بوده و دروغ و نهایت مصیبت آنجاست که عده ای با دروغ و تزویر خشکسالی را بهانه ای برای ضربه زدن به استقلال و خودکفایی ملی نمایند. واقعیت غیر قابل کتمان در ایران کمبود آب و روبرو شدن با کم آبی شدید و حتی خشکسالی است. اما آیا می توان با طرح موضوع خشکسالی، تمامی فعالیت های کشاورزی را ملغی و تنها چشم به واردات محصولات کشاورزی با طرح هایی مثل تعطیلی واحدهای کشاورزی (طرح نکاشت) داشت!؟

*قنات معجزه دست ساز ایرانی و موافق طبیعت و محیط زیست

نیاکان ما در طی چندین قرن از روش های مبتکرانه ای چون حفر قنوات برای مقابله با خشکسالی استفاده نمودند.کمبود آب می تواند از محدودیت تبدیل به موقعیت شود. چالشی که برای مبارزه با محدودیت های آب انجام می دهیم، باعث پیدا شدن راه حل های متنوع و جدید خواهد شد. در این راستا سدهای زیرزمینی یکی از این روش هاست که از سال 1384 تا 1388 در شرایط خشکسالی کشور به صورت علمی ارائه شد و مورد مطالعه، تحقیق و اجرا قرار گرفت (به طور مثال احداث سد زیرزمینی سنگانه در روستای سنگانه منطقه کلات استان خراسان رضوی و سد راین در استان کرمان) که دستاوردهای روشن و بسیار موفقی به همراه داشت. همچنین در همان زمان برای نخستین بار در جهان یک سیستم پشتیبانی تصمیم گیری مکانی بر مبنای تکنیک های پیشرفته و پیچیده ماهواره ای:

نقشه هوایی محل اجرای سد زیر زمینی برای تامین آب

   for Underground Dam Site Selection in Iran)ُ(Spatial Decision Support System

به منظور مکانیابی مناطق پتانسیل احداث این سازه ها در کل کشور ایجاد شد ولی متأسفانه پس از سال 1388 توسعه مطالعاتی، تحقیقاتی و اجرایی آن بسیار کُند، سپس متوقف و نهایتاً به دست فراموشی سپرده شد. به طوری که پس از سال 1388 علی رغم آماده بودن مطالعه کامل بیش از 22 سد زیرزمینی در 10 استان و پتانسیل یابی حدوداً 300 سد زیرزمینی تقریباً در تمامی استان های کشور، هیچ گونه بهره برداری یا اقدام اجرایی دراین مورد انجام نگرفت. احداث این سدها در کشور می توانست و می تواند علاوه برصرفه جویی چشمگیر و بهره وری بالا در مصرف و تأمین آب مورد نیاز کاربران، جنبه های محیط زیستی را رعایت نموده، از تخریب و خالی شدن آبخوان ها محافظت نموده، خسارات محیط زیستی و هزینه های گزاف ناشی از تامین آب از طریق احداث سدهای بزرگ و برداشت بی رویه از چاه ها را به حداقل ممکن برساند.

فعالیت دامداری با اجرای سد زیر زمینی و احداث چاه آب برای دام

ضرورت احداث سدهای زیرزمینی

در کشورهای با اقلیم خشک و نیمه خشک مانند ایران وجود، میزان، نحوه توزیع مکانی و زمانی منابع آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرا که این شاخص ها در واقع از جمله مهمترین عوامل تعیین کننده محدودیت ها و مدیریت صحیح  کشاورزی می باشد. موارد اشاره شده در زیر بیانگر برخی از این خصوصیات است:

حدوداً 75 درصد از کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک از نظر اقلیمی واقع شده است.
عدم توزیع زمانی ومکانی مناسب بارش (بطوری که حدوداً 60% بارش و70% روان ابها تنها در 30% از مساحت کشور آن هم تنها در فصول سرد سال به وقوع می پیوندد)، میزان کم متوسط بارندگی سالانه (یک سوم متوسط جهانی)

وقوع خشکسالی های مخرب سبب بروز بحران آب در بسیاری از مناطق کشور شده و مشکلات عدیده ای را برای مردم و دولت ها ایجاد نموده است.
ازطرف دیگر از حدود 413 میلیارد مترمکعب متوسط سالانه حجم بارش کشور بخش از آن (به غیر از حقابه زیست محیطی) بدون برنامه ریزی و مدیریت صحیح به درون دریاهای شمال و جنوب کشور و سایر مکان های نامناسب جاری و زهکشی شده و به هدر می روند.

در حالی که مناطق خشک کشور از خشکسالی، بحران و کمبود آب  رنج می برند در این مناطق بخش اعظم آب های ناشی از بارش ها به صورت سیلاب های مخرب از دسترس خارج شده و خسارات فراوانی ایجاد می نماید. همچنین تعداد وقوع سیلاب ها و میزان خسارات ناشی از آن ها هرساله در حال افزایش است.

با توجه به تعداد قابل ملاحظه سدهای ساخته شده فقط بخشی از حجم بارش متوسط سالانه کشور مهار شده است که خود نیز با توجه به پتانسیل بالای تبخیر و تعرق و نواقص زیاد سیستم های انتقال در هدر رفت آب بسیار مؤثرند. همچنین درخشکسالی های توسعه یافته آب های سطحی قابل اعتماد نبوده و بارها در تأمین نیازهای های آبی ناتوان بوده‌اند.

برای کلیه کاربران آب این مسئله به اثبات رسیده است که آب های زیرزمینی قابل اعتمادتر از آب های سطحی می باشد. آبخوان های کم عمق وعمیق مناطق مرکزی، شرقی و جنوب شرقی کشور تنها منبع اصلی تأمین آب در این مناطق می باشند.

میزان برداشت آب ازمنابع آب زیرزمینی کشور هر ساله نیز در حال افزایش می باشد که در مقایسه با حجم ذخیره منابع آب سطحی کنترل شده اهمیت آب های زیرزمینی بیشتر هویدا می شود.
همچنین برداشت بی رویه از این منابع سبب پایین رفتن شدید سطح آب زیرزمینی (به طور متوسط 1.8متر درسال) در آبخوان ها وخسارات عمده ای شده است.

تامین آب با احداث سد زیر زمینی

یکی از راه های مبارزه وحل مشکلات اشاره شده در بالا احداث سدهای بزرگ بوده که سابقه طولانی درکشور دارد. ولی به علت:

میزان بالای تبخیر، مدیریت ضعیف آبخیزداری حوزه های آبخیز، میزان بسیاربالای رسوب ومواد آلی- شیمیایی و تأثیرات مخرب زیست محیطی و اجتماعی، اکثر سدهای بزرگ کشور را دچار بحران نموده است.

علاوه براین موارد، مناطق مناسب احداث سدهای بزرگ که به راحتی قابل شناسایی بوده وتوجیه اقتصادی داشته باشد بسیار محدود است. درنتیجه هزینه کنترل آبهای سطحی و خسارات ناشی از آن شدیدا افزایش پیدا کرده است.

از سوی دیگر با توجه به این که سدهای بزرگ سازه هایی نیستند که مناسب شرایط اقلیمی همه نقاط کشور باشند و معمولاً بسیار دور از محل مصرف بوده و نیازمند شبکه انتقال - توزیع و نگهداری بسیار پرهزینه اند، لذا قادر نبوده اند که منابع آبی مورد نیاز را در مکان، زمان و حجم مناسب در اختیار کاربران آب به ویژه کشاورزان قراردهند، ولی متولیان تأمین و توزیع آب به جای اذعان به این ضعف در مدیریت منابع آبی، هرگونه خروجی آب از سدها را در هر زمان ، مکان و حجم به بخش کشاورزی نسبت داده و کشاورزان را متهم به مصرف بیش از 90% منابع آبی کشور و هدر دادن آن می نمایند. (عدم تحویل آب کشاورزی به صورت حجمی و کنتور دار).

تامین و ذخیره آب برای کشاورزی و دامداری با احداث سد زیر زمینی

با توجه به موارد و مسائل اشاره شده در بالا، مدیریت صحیح و جامع ونوآوری درروشهای توسعه منابع آب کشاورزی قابل اعتماد مطابق با شرایط اقلیمی کشور که تلفیقی ازروشهای سنتی به عنوان دانش محلی و فن آوری های مدرن می باشد ضروری است.

ترکیب آب زیرزمینی قابل اعتماد  ومتعادل  با منابع آب سطحی کنترل شده, می تواند پایداری فعالیت های کشاورزی را در دوره های خشگ وترسالی تضمین نموده , بحران پایین رفتن سطوح آب زیرزمینی را کاهش داده و از خسارات ناشی از وقوع سیل ها بکاهد.

محل اجرای طرح سد زیر زمینی برای مهار آبهای زیر سطحی و تامین آب کشاورزی

فن آوری های نوین ومدرن مثل احداث سدها

بندهای زیرزمینی بر مبنای تحقیقات علمی- اجرایی انجام گرفته منطبق با شرایط اقلیمی کشور بوده و دانش آن کاملاً محلی گردیده است. همچتین احداث این سازه ها  با استفاده از سیستم پشتیبانی تصمیم گیری مکانی پیشرفته، پتانسیل یابی شده است.

سدهای زیرزمینی

سد زیرزمینی به هر سازه­ای که برای مسدود کردن جریان زیر سطحی یک سفره طبیعی و ایجاد مخزن در سطح زیرزمین احداث شود،

گفته می‌­شود. برای احداث یک سد زیرزمینی وجود یک سنگ بستر نفوذ ناپذیر مثل سنگ­های آذرین (Crystalline rocks) با تخلخل  و شکستگی کم و همچنین یک مخزن مناسب با ضریب ذخیره بالا نیاز است.

آب ذخیره شده در این نوع سدها جهت تغذیه سفره­های آب زیرزمینی و همچنین افزایش تراز سطح آب­زیرزمینی و در دسترس قرار دادن جریانات زیرسطحی برای کشاورزان مورد استفاده قرار می­گیرد. سد زیرزمینی مشابهه با سدهای معمولی دارای یک دیواره ناتراوا است که آب در پشت آن جمع  می شود جنس این دیواره می تواند رس متراکم، سفال، آجر و سنگ با ملات سیمان، PVC و پلی اتیلن باشد.

محل اجرای طرح سد زیر زمینی به منظور تهیه آب مایه حیات

[Description: groundwater dam]

بلوک دیاگرام سد ­زیرزمینی

جهت ساختن این دیواره عموماً یک ترا­نشه عمود بر مسیر رودخانه و تا سنگ­ بستر نفوذناپذیر حفر می­کنند که عمق این ترانشه بستگی به ضخامت آبرفت و عمق قرارگیری سنگ نفوذ ناپذیر بستر رودخانه، نوع خاک یا آبرفت محل ساختگاه سد و موادی که در ساختن دیواره سد بکار برده می‌­شود، دارد. در رودخانه­هایی که آورد رسوبی آنها عمدتاٌ ماسه­ای است، طبیعتاً چسبندگی آبرفت کم است و امکان ریزش دیواره­های ترانشه در حین حفاری و خاکبرداری وجود دارد و نیاز به نگهداری دیواره­های ترانشه با استفاده از صفحات حایل یا دیگر تکنیک­ها می­باشد. با این وجود مناطق ماسه­ای در رودخانه­ها از نقاط مناسب برای احداث سد زیرزمینی محسوب می‌­شوند، چرا که دارای ضریب ذخیره مناسبی می­باشند. معمولاً در حین حفر ترانشه با سطح ایستابی برخورد می­شود که این خود نشان از جریان زیر سطحی در بستر آبراه می باشد و در حین حفاری نیاز به بمپاژ و خارج کردن آب از کف ترانشه می‌­باشد.

تامین و ذخیره آب با احداث سد زیر زمینی

3-1- انواع سدهای زیرزمینی

در یک تقسیم بندی کلی سدهای زیرزمینی را به دو نوع متفاوت تقسیم می­‌کنند:

3-1-1- سدهای مستغرق[1]

در این نوع از سدها دیواره سد در قسمت پایین به سنگ بستر نفوذناپذیر و در قسمت بالایی به سطح آبرفت محدود می شود و مخزن آب فقط در زیر زمین تشکیل می شود شکل(3-2). این سدها جهت ذخیره آب در اکیفرهای طبیعی (مخازن بالادست محور سد) و عمود بر مسیر رودخانه ساخته شده و از جریان زیرسطحی آب به پائین دست.

شکل ( 3 -  2): مقطع شماتیک و نمونه­ای از سد زیرسطحی ساخته شده در ایالت San jianbu در کشور چین(طول محور1200متر و ارتفاع دیواره 23 متر)

جلوگیری کرده و آنرا در درون بستر ماسه­ای خود انباشته می­‌کند و به این طریق میزان نوسانات سطح آب زیرزمینی را با ذخیره کردن آب تا حدود زیادی کاهش می‌­دهند. این نقش دقیقاٌ در سدهای سطحی جهت کنترل تغییرات دبی رودخانه‌­ها و ایجاد حالت پایدار دیده می­‌شود. دیواره این سدها می­تواند بتونی، سنگ­چین، رس متراکم، آسفالت، آجر با ملات سیمان یا حتی صفحات پلاستیکی مقاوم در برابر جریان آب (پلی­اتیلن) باشد، اما بطور کلی ارجحیت با نزدیک­ترین مصالح و منابع قرضه موجود در محل احداث سازه می­باشد. بر خلاف بدنه سدهای سطحی، بدنه سدهای زیرسطحی نیازی به ضخامت زیاد یا دیواره حائل ندارد. مهمترین مسئله ­ای که در ساخت این نوع از سدها باید به آن توجه شود، بنا نهادن دیواره سد برروی بستر و تکیه‌گاههای سنگی غیر قابل نفوذ جهت جلوگیری از نشت آب به پائین دست می­باشد. مکان­های ایده­ آل برای احداث سدهای سطحی، در­ه ­های مدفون شده[2] دره­های باریک با عرض 100 تا 200 متر می­باشند که توسط مواد با آبدهی ویژه[3]خوب مانند ماسه­ ها و گراول­ها پر­شده ­اند. سدهای زیرسطحی طبیعی اغلب ناشی از بیرون­ زدگی سنگ بستر و سد کردن جریان آب می­باشد.توسعه سدهای زیرسطحی در دره­ها و بستر رودخانه­ ها وسیله ­ای است که می­توان توسط آن آب را به میزان زیادی انباشته کرد.

3-1-2- سدهای رسوبگیر یا ماسه ­ای[4]

در این نوع از سدها که Sandfill dam نیز نامیده می‌­شوند، دیواره نفوذ ناپذیر سد بر روی سنگ بستر نفوذ ناپذیر قرار گرفته و تا بالاتر از سطح آبرفت موجود در کف رودخانه ادامه می یابند. این نوع از سدها بیشتر در رودخانه ­هایی که ضخامت آبرفت در آن ها ناچیز(2 تا3 متر)می ­باشد، ساخته می­ شوند.شکل (3-3). در این سدها قسمتی از دیواره سد که بالاتر از سطح آبرفت قرار می‌­گیرد به عنوان یک تله رسوب­گیر عمل می­کند (مشابه سدهای کنترل رسوب ) و با گذشت زمان و انباشته شدن رسوبات در پشت دیواره سد بر حجم مخزن سد زیرزمینی افزوده می شود. در واقع یک مخزن سطحی و یک مخزن زیرزمینی تشکیل می­شود که با گذشت زمان مخزن سطحی به مخزن زیر سطحی تبدیل می ­شود(شکل 3-4). به این ترتیب در هر فصل سیلابی ماسه­ ها و گراول­ها در پشت سد جمع می­ شوند و این افزایش ارتفاع به طور پیوسته ادامه می‌­یابد. رسوبات ریزدانه­ای نظیر سیلتو رسکه در فضای بین ماسه­ ها و گراول­های درشت دانه نهشته شده ­اند به علت ایجاد آشفتگی در هنگام سیلاب از بالای سد خارج شده و رسوبات دانه درشت باقی می­ماند که باعث ایجاد ظرفیت ذخیره بالا می­‌شود. البته در بحث­های مرتبط با مهندسی رسوب این عمل توسط طراحی ساختارهای کانال مانند در بستر رودخانه که باعث درگیر شدن و چرخش آب از بین رسوبات بستر رودخانه می‌­شود، تشدید می­‌شود.

ایجاد چرخش در آب جهت شستن ذرات سیلت و رس از بین ذرات دانه درشت­ تر

به دلیل این که این نوع از سدها نسبت به نوع مستغرق پیچیده ­تر و پرهزینه­ تر هستند، لذا بهتر است که قبل از ساختن این نوع از سدها ابتدا یک سد زیر سطحی با هزینه کمتر در همان محل ساخته شده تا هم از نفوذناپذیر بودن بدنه و مخزن سد اطمینان حاصل شود و هم اینکه ممکن است آب ذخیره شده توسط این سد اولیه برای نیازهایمان جوابگو باشد.

3-2- اهداف کاربردها

ایجاد منابع و مخازن آبی کوچک تجدید شونده در سطح حوزه های آبخیز
مدیریت منابع آب در زمان های بحرانی از جمله مقابله با تبعات ناشی از خشکسالی
احیا، تقویت و مدیریت بر منابع آب زیرزمینی از جمله قنوات و چشمه
جلوگیری از گسترش کویر و کفه های نمکی
جلوگیری از خروج آب زیرزمینی با کیفیت مناسب به دریا و کفه های نمکی
تثبیت بستر و حاشیه رودخانه های فصلی

مزایای سد زیرزمینی

انعطاف­ پذیری بالا در پیدا کردن محل­های مناسب جهت ساخت سازه سد ­زیرزمینی، به طوری که برخلاف سدهای سطحی و همچنین اکیفرهای بزرگ که معمولاً دور از دسترس مکان­هایی است که آب را مصرف می‌کنند، می­توان سدهای زیرزمینی را در مجاورت مناطق کشاورزی، روستایی و صنعتی بنا نهاد.

هزینه پایین اجرا
ساخت آسان سازه با استفاده از منابع قرضه در دسترس و نیروی کار محلی
تبخیر ناچیز از سطح مخزن
نبود تغییرات دمایی در آب موجود در مخزن و وجود دمای ثابت. این موضوع از حیث بعضی مصارف صنعتی ودامی قابل توجه می­باشد. (به طور مثال در سد سنگانه خراسان رضوی در فصول سرد سال احشام عشایر قادر به شرب آب های سطحی به علت سردی آب نبوده  و تنها از آب خروجی سد زیرزمینی استفاده می کردند که این مسأله قبل از احداث سد در این منطقه معضل بزرگی علاوه بر کمبود آب بود)
بر خلاف سدهای سطحی که آب را در سطح زمین انباشته می­ کنند و باعث به زیر آب رفتن مناطق موجود در مخزن سد می­شود در این نوع از سدها به دلیل انباشته شدن آب در زیر سطح زمین خسارت مخزن بسیار ناچیز می­باشد. در نتیجه مسائل اجتماعی و هزینه های بالای خرید اراضی مخزن از مالکان وم عارضان که گاهی بیش ارزش هزینه ساخت سد می باشد وجود ندارد.
به دلیل انباشته شدن آب در زیرسطح زمین، اکوسیستم منطقه نسبت به حالتی که مخزن در سطح زمین تشکیل می­شود کمتر تحت تأثیر قرار می­ گیرد. ودر نتیجه اینگونه سده فاقد اثرات مخرب زیست محیطی می باشند.
عدم احتیاج به ابزار و مهارت­های لازم برای تصفیه آب
عدم وجود هزینه های سنگین حفظ و نگهداری
ساختن چندین سد زیرزمینی در آبراهه­های منطقه جهت افزایش ذخیره منابع آب زیرزمینی امکان­پذیر می­باشد.
عدم آلودگی آب مخزن
عدم وارد شدن خسارت در صورت خراب شدن سد و عدم وجود خطر در اثر ایجاد نقص در بدنه سد
صدمه پذیری کمتر توسط انسان­ها و موجودات به خصوص در مورد تکثیر و پرورش حشراتی مانند مالاریا که از معذلات اصلی در مناطق حاره­ای است.
کاسته نشدن از حجم مخزن سد به دلیل رسوب­گذاری رودخانه و عمر طولانی­ تر (رسوبگذاری حتی در سدهای زیرزمینی از نوع ماسه­ای یک مزیت محسوب می شود)
قابل ترویج در جوامع مختلف و قابلیت اجرا در اکثر آبراهه های فصلی
سهولت در اجرا و هزینه کم و امکان مشارکت گسترده مردم در اجرا و بهره برداری از طرح

برخی نکات و تجربیات مهم در مورد سدهای زیرزمینی

به دلیل اینکه مخازن سدهای زیرمینی در داخل آبرفت های پشت دیواره سد تشکیل می­شود این مخازن نسبت به مخازن سدهای سطحی دارای حجم آب کمتری است. به همین دلیل باید مکان این سدها در رودخانه­های با آبرفت های دانه درشت (مانند مناطق آذرین) انتخاب شود. 

کنترل مرحله به مرحله ساخت بدنه سد نیازمند دقت است، زیرا پس از ساخت سد، بدنه در معرض دید قرار ندارد و در صورت بروز مشکل در دیواره سد، این مشکلات از دید مهندسان به دور خواهد بود.

یک سد زیرزمینی ممکن است که ظاهرا از نفوذ جریانات زیرسطحی به آبخوان­های پائین­دست جلوگیری کند، اما معمولاً این آبخوان­ها فقط توسط جریانات زیرسطحی که از محل سد عبور می­کند تغذیه نمی­شوند. از

طرفی همواره می بایستی با طراحی سازه ­های آبگیر مناسب در خود بدنه سد زیرزمینی امکان زهکشی حد معینی از آب را به طرف نقاط پائین­ دست فراهم آورد.

نمک­زائی[5]در مخزن سد زیرزمینی: بالا آمدن سطح آب زیرزمینی تا مجاورت سطح زمین به واسطه احداث سدزیرزمینی ممکن است با تبخیر آب از سطح مخزن و تجمع نمک­ها در سطح همراه باشد. برای رفع این مشکل می­توان تراز آب­زیرزمینی را با کم کردن ارتفاع دیواره سد کاهش داد تا از تبخیر جلوگیری شود. (ارتفاع دیواره معمولاً از بستر نفوذ­ناپذیر تا 3 الی 4 متری زیر بستر آبرفتی رودخانه در نظر گرفته می­شود). همچنین می توان برای کاهش اثر این پدیده از کشت گیاهان جذب کننده نمک در سطح­ مخزن­ استفاده ­شود). برای کاهش پتانسیل نمک زایی در مخزن سد زیرزمینی می توان با تعبیه یک لوله تخلیه در پاشنه سد تا حدودی با این مشکل مبارزه کرد. این لوله زهکش در پاشنه سد و در قسمت رو به جریان بموازات دیواره سد بر روی سنگ بسترنفوذ ناپذیر طراحی می­شود. این لوله در طول دیواره سد امتداد یافته و سپس از داخل دیواره عبور می­کند و در پائین دست به یک لوله قائم متصل می شود که می ­توان از طریق آن آب را تخلیه کرد. در واقع این لوله به عنوان وسیله ­ای جهت تخلیه نمک­های حل شده از مخزن سد استفاده می­شود.

[Description: 1] 4-تصاویر برخی از سد های زیرزمینی احداث شده در کشور دراستان های خراسان رضوی و کرمان(1384-1388)

[1]Submerged Dams

[2]FossilValley

[3]Specific yield

[4]Sandstorage Dams

[5]Salinizatio0n