دانشگاه، جامعه و جنبش دانشجویی یا رکود جنبش دانشجویی

گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو»، یادداشت دانشجویی*؛   «جنبش دانشجوی» در تشکل های دانشجویی نمود یافته و تحرک تشکل های دانشجویی نشان دهنده ی زنده بودن و پویایی جنبش دانشجویی و مسأله داشتن آن است.

«انقلاب اسلامی۱۳۵۷»، «دوم خرداد۱۳۷۶» و «سوم تیر۱۳۸۴»  سه عرصه ی تبلور جنبش دانشجویی محسوب می شود. چرا که در این سه رویداد کلان، دانشجویان و تشکل های دانشجوی سهم مهمی در تنویر افکار عمومی و جلب نظر مردم در ایجاد کنش سیاسی-اجتماعی داشتند.

در رخداد اول گروه ها و طیف های مختلف دانشجویی در کنار گروه های مختلف اجتماعی ایفای نقش کردند. دوم خرداد را انجمن اسلامی و البته تحکیم وحدت هویت بخشید. سوم تیر اما حاصل آگاهی بخشیِ طیف های مختلف بسیجی به طور خاص «جنبش عدالت خواه دانشجویی» بود. با عنایت به توضیح بیان شده آنچه به عنوان نشانه ی تحرک و تأثیرگذاریِ جنبش دانشجویی تلقی می شود، تحرک و اقدام سیاسی است. یا حداقل این موضوع بیشتر مطرح است.

اکنون اما در چندمین سالِ رکود جنبش دانشجویی هستیم. نشانه این موضوع نیز عدم تأثیرگذاری اجتماعیِ-سیاسی جنبش دانشجویی است. مسأله چرایی این موضوع است.

۲-    این درحالی است که هر روزه شاهد برنامه ها و رخدادهای مختلف فرهنگی-تفریحی و علمی در دانشگاه هستیم. بیشتر این فعالیت ها نیز توسط تشکیلات دانشجویی و توسط دانشجویان سازمان دهی می شود. اگرچه فعالیت های تشکیلاتی در دانشگاه بسیار زیاد و متنوع شده و جنبه های گوناگون علمی و فرهنگی را در بر می گیرد. اما این حرکت های دانشجویی صرفاً محدود به دانشگاه است و از دیوار دانشگاه آن طرف تر نمی رود. کانون ها و انجمن های فرهنگی و علمی از جمله مصادیق فعالیت های تشکیلاتی در دانشگاه هستند.

در مقابل  ضعف و خموشیِ تشکل هایی مانند انجمن اسلامی، بسیج دانشجویی، جامعه اسلامی و تشکل های عدالت خواه مشاهده می شود.

بعضاً بخش زیادی از برنامه ها و فعالیت های تشکل هایی از این دست نیز تقلیدی از فعالیت های کانون های فرهنگی دانشگاه است. چرا جنبش دانشجویی تأثیر سیاسی- اجتماعی پیشین را ندارد؟

۳-    پاسخ این موضوع در شناخت بهتر وضعیت جامعه و دانشگاه و جنبش دانشجویی است. در ادوار پیشین، یگانه قشر آگاهی بخش اجتماعی «دانشجو» بود. ابزار و شیوه های آگاهی بخشی در دست رس و به یک معنا در انحصار دانشجو بود.
تشکل های دانشجویی ارتباط آسانی با گروه های سیاسی داشتند و از طرف دیگر با بدنه ی اجتماعی در ارتباط بودند. بنابراین در ایجاد ارتباط بین سیاست و جامعه، مردم و سیاسیون نقشِ مهمی را ایفا می کردند. از طرف دیگر در ادوار پیشین دانشجو بودن نشانه ی «نخبگی» بود، چرا که دانشجویی تنوع و کثرت کنونی را نداشت.

بدیهی بود که تأثیر دانشجو چنان دیگر افراد طبقه ی نخبه، تأثیر جدی ای بود. اکنون اما تنوع و کثرت وسایل و ابزارهای ارتباط جمعی و رسانه ای، فرایند آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در جامعه را بسیار آسان کردنده اند و دیگر چنان سابق نیازی به وجود قشری مانند تشکل های دانشجویی برای ارتباط بدنه ی اجتماعی با امر سیاسی نیست. مردم در آنی و کمتر از آنی می توانند رای و نظر خود درباره ی یک رخداد خاص سیاسی را به اطلاع هم دیگر برسانند و یا دیدگاه شان درباره ی فلان واقعه، قانون، و یا هرچیز دیگر را به منصه ی ظهور برسانند. هم کیفیت و هم کمیت بدنه ی اجتماعی در این ابزار های رسانه ای جدید قابل ملاحضه است. البته همواره این کیفیت و کمیت قابلیت شکنندگی دارد.

از طرف دیگر  تنوع و کثرت دانشگاه و دانشجو، قشر دانشجوی و تشکل های دانشجویی را از طبقه، قشر و گروه نخبه به قشر و گروهی عادی بدل کرده است. «دانشجویی» دیگر چنان سابق شأن و تأثیر اجتماعی اش را ندارد چراکه به فراوان و متنوع و با هر کیفیتی قابل حصول است.

۴- در شرایط کنونی آنچه برای  جنبش دانشجویی اهمیت دارد، امر فرهنگی، علمی و اقتصادی است. مقوله ی سیاست در درجه ی بعد قرار می گیرد. حالا همگان به این امر اذعان دارند که اقدام فرهنگی، هم جذابیت و هم ماندگاری بیشتری دارد.

تشکل های دانشجویی به این آگاهی رسیده اند که فعالیت سیاسی به معنای مرسوم و مورد نظر، جز افتادن در دام احزاب نیست. بنابراین آنان سیاست را از منظر دیگر رصد و بررسی می کنند.

۵-    اگر تا پیش از دوران اخیر جنبش دانشجویی پیش رو جامعه بود و گروه های اجتماعی در پی آن بودند. اکنون این جنبش دانشجویی است که خوشه چینِ جریان های اجتماعی و نه جریان های سیاسی است.
در سال ۱۳۹۲ در جریان موسوم به اعتدال و تدبیر کم ترین گروه دخیل در این رخداد اجتماعی  تشکل های دانشجویی بودند.

همچنین در جریان اعتراض به نتیجه مذاکرات ایران با ۱+۵، جنبش عدالت خواه، پیرو خانواده های شهدا و ایثارگران در تحصن جلوی مجلس شورای اسلامی شرکت کردند.

با وجود این جنبش دانشجویی خاموش نیست. آنچه رخ داده است تغییر رویکرد و شرایطِ بروز و ظهور جنبش دانشجویی است.

دیگر دوره و زمانه ی فعالیت ها و برنامه های سیاسی-انتخاباتی تشکل های دانشجویی به سر آمده و از این رهگذر جز شکست و آلت دست دیگران شدن چیزی نصیب دانشجویان نشده است. گو اینکه عده ای از این مسیر ره صدساله را یک شبه رفتند و به تعبیری بار خود را بستند.

 اکنون جامعه پیشروتر از جنش های دانشجویی، تغییرات اجتماعی را رقم می زند.

جنبش دانشجویی برای آن که از قافله  ی جامعه عقب نماند مطالبات اجتماعی، فرهنکی، اقتصادی و زیستی مردم را در دستور کار قرار داده است. لذا سیاست مصطلح به حاشیه رفته است.

محمود ذکاوت- فعال دانشجویی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.