گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، سیگار، تجارت پرسود قاچاقچیان و قاچاقی کم حاشیه و بی دردسر است. به گونه ای که با یک خودروی شخصی و قاچاق چند باکس سیگار سودهای بسیار خوبی نصیب قاچاقچی می شود. البته یکی از پردرآمدترین تجارت ها برای دولت هم تجارت سیگار و حتی تولید سیگار است.
طبق آمار رسمی هم اکنون حدود 60 میلیارد نخ سیگار در ایران دود می شود که 30 درصد آنها قاچاق است و قاچاقچیان بیش از 30 هزار میلیارد ریال از آن سود می برند و طبیعتا 30 هزار میلیارد ریال نیز از محل عدم دریافت مالیات و عوارض گمرکی سیگار ضرر به دولت وارد می شود.
اگر میزان سود قاچاقچیان از قاچاق سیگار را 20 سال ذخیره کنیم، می توانیم تمام مدارس کشور را تخریب و نوسازی کنیم و این بیانگر اهمیت پرداختن به مبارزه سیستمی با قاچاق سیگار است.
متاسفانه در زمینه مبارزه با قاچاق سیگار مسئولان فقط به الصاق یک هلوگرام روی پاکت و قراصه سیگار و بازرسی در سطح خرده‌فروشی بسنده کرده بودند که طبق آمارهای مرکز برنامه ریزی و نظارت بر دخانیات کشور با استفاده از این روش کمتر از 2 درصد حجم قاچاق سیگار در کشور کشف می شود.
این آمار حاکی از عدم کارآیی مناسب هلوگرام جهت مقابله با قاچاق سیگار است و باید برای مقابله با این پدیده فکر اساسی کرد. از سویی هلوگرام ها قابل جعل هستند و نهادهای نظارتی مانند نیروی انتظامی، بازرسان سازمان های صنعت، معدن و تجارت استان ها که وظایفی از قبیل بازرسی، کشف و ضبط سیگار قاچاق در محورهای مواصلاتی بین استان ها و در واحدهای صنفی را دارند، فقط به ضبط سیگارهای فاقد هلوگرام بسنده می کنند و امکان تشخیص دقیق، به موقع و غیرقابل انکار سیگار قاچاق را ندارند.
به نظر می رسد تنها راه برون رفت از این وضعیت نابسامان تجارت سیگار در کشور، سیستمی شدن این تجارت است. ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، روشی را برای مقابله با قاچاق سیگار طراحی کرده است که در آن تمامی تامین کنندگان و توزیع کنندگان سیگار در ایران شناسایی شوند و از طریق رهگیری مکانی و مالکیتی، سیگار قاچاق از سیگار قانونی تشخیص داده شود.
سامانه رهگیری سیگار، در نخستین گام تمامی تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان سیگار در کشور را شناسایی خواهد کرد که البته تاکنون به جز سطح خرده‌فروشی، باقی سطوح توزیع، ساماندهی و شناسایی شده‌اند.
سپس تمام سطوح بسته‌بندی سیگار اعم از پاکت، قراصه (باکس)، کارتن و پالت دارای شناسه رهگیری منحصر به فرد خواهند شد و تمام روند انتقال مالکیت و مسیر توزیع آن در سامانه جامع یکپارچه سازی و نظارت بر تجارت (سامانه رصد محصولات از بدو ورود یا تولید تا مصرف) ثبت می شود.
پس از طی این مسیر، هر بازرس با استعلام سیستمی شناسه‌های رهگیری، از قانونی یا غیرقانونی بودن آن سیگار اطمینان حاصل خواهد نمود.
در نهایت سامانه جامع یکپارچه سازی و نظارت بر تجارت به سامانه بارنامه برخط (صدور بارنامه برای ناوگان حمل و نقل با نظارت بر سلامت کالا) متصل می شود و امکان صدور بارنامه حمل سیگار در کشور فقط توسط تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان قانونی و امکان دریافت بارنامه حمل سیگار تنها برای مکان‌های دارای مجوز مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور وجود خواهد داشتد.
اگر این طرح به درستی انجام شود، سیگارهای غیرمجاز، در گلوگاه‌هایی نظیر حمل بین شهری، انبار و خرده‌فروشی، بصورت سیستمی، دقیق، به موقع و انکارناپذیر قابل شناسایی خواهند بود.
همچنین از فروش سیگار توسط عوامل غیرمجاز نیز جلوگیری خواهد شد زیرا منبع تامین سیگار آنان نیز مشخص خواهد شد.
یکی از راهکارهای مقابله با قاچاق، بالابردن هزینه قاچاق است که طرح مذکور همین هدف را محقق می کند و همچنین احتمال کشف سیگار قاچاق را از طریق رهگیری مالکیتی و مکانی سیگارهای قانونی بالا می برد.
البته نباید فراموش کرد که سامانه رهگیری سیگار به تنهایی قادر نخواهد بود نقش بسزایی در مبارزه با قاچاق این محصول ایفا کند و زیرساخت رهگیری سیگار، به عنوان بخش کوچکی از طرح کلان مبارزه سیستمی با قاچاق کالا است.
سیگار یکی از جذابترین کالاها برای قاچاقچیان است زیرا طبق آمارهای رسمی، قیمت عرضه سیگار قاچاق در سطح کشور، حداقل سه برایر قیمت خرید این محصول توسط قاچاقچیان است، یعنی یک قاچاقچی با وارد کردن سیگاراز مبادی غیر رسمی و رسمی، با سود 300 تا 400 درصدی روبرو خواهد بود و هیچ گونه مالیات و عوارض دولتی را پرداخت نخواهد کرد و حتی امکان دارد علارغم اینکه سیگار برای سلامتی مضر است ، محصولاتی را وارد کنند که حداقل استاندارهای بهداشتی را هم نداشته باشد.
بنابراین امیدواریم با توسعه این سامانه‌ها در کشور و همکاری و هماهنگی نهادهای مربوطه، افق‌های روشنی از مبارزه سیستمی با قاچاق در ایران پیش رو باشد.