تأثیر راهپیمایی اربعین حسینی در پیروزی انقلاب اسلامی+اسناد

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی؛ در 26 دی ماه سال 1357 محمدرضا پهلوی مجبور به فرار از كشور شد و در همان روز كابینه بختیار از مجلس رای اعتماد گرفت. در چنین شرایطی و در این مقطع حساس سه روز تا اربعین حسینی باقی مانده بود. از این ‌رو نیروهای انقلابی درصدد برآمدند تا با برگزاری ‌یك راهپیمایی عظیم در روز اربعین و با استفاده از پتانسیل بالای نهضت امام حسین(ع) كه پیش از این بارها مورد استفاده نیروهای انقلابی قرار گرفته بود، پایه‌های متزلزل رژیم پهلوی را ویران كنند. در ادامه به تاثیری كه اربعین سال 57 در پیروزی انقلاب اسلامی داشت اشاره می‌شود.

*** پیام امام خمینی(ره) در آستانه‌ اربعین حسینی ***

امام خمینی(ره) در 25 دی 1357 در آستانه‌ اربعین حسینی پیامی ‌خطاب به ملت ایران صادر و راهبرد مبارزاتی خود را اعلام كردند. ایشان در قسمتی از این پیام اعلام داشتند: «اربعین سید مظلومان و سرور شهیدان ـ صلواة اللّه‏ و سلامه علیه ـ رسید. بر ملت رشید و آگاه ما اربعین‌های سودمندی گذشت. ما در این سال‌ها به دنبال بیش از پنجاه سال سلطنت غاصبانۀ سلسلۀ پهلوی با چه مصیبت‌هایی و بی‏ فرهنگی‌های خانمانسوزی مواجه بوده‏ ایم. سال‌هایی بس تلخ و رنج‏ آور در این پنجاه سال و تلخ‌تر و رنج ‏آورتر در این یكی دو سال اخیر كه ملت شجاع ما را علیه استبداد و استعمار به حركت درآورد. امسال اربعین امام امت در خلال اربعین‌های پیروان و شیعیان آن بزرگمرد اسلام واقع شده و گویی خون شهیدان ما امتداد خون پاك شهیدان كربلاست، و اربعین اخیر برادران ما بازتاب اربعین آن دلاوران می ‏باشد؛ خون طاهر آنان به حكومت طاغوتی یزید خاتمه داد، و خون پاك اینان سلطنت طاغوتی را به هم پیچید. اربعین امسال استثنایی و نمونه است؛ راهپیمایی و تظاهرات پرشور در این اربعین وظیفۀ شرعی و ملی است. ملت بزرگ ایران در سراسر ایران با راهپیمایی و تظاهرات خود این نظام را دفن می‌كند، و مخالفت خود را با "شورای سلطنت" غیرقانونی اعلام می‌نماید، و پشتیبانی خود را برای چندمین بار از جمهوری اسلامی اعلام می‌كند.»[1]

*** اعلامیه جامعه روحانیت مبارز در رابطه با راهپیمایی اربعین ***

جامعه‌ روحانیت تهران نیز، به پیروی از رهنمودهای امام خمینی(ره)، با صدور اعلامیه‌ای مردم را برای شركت در تظاهرات اربعین فراخواند و مسیرهای راهپیمایی را مشخص كرد. در بخشی از این اعلامیه آمده بود: «جامعه روحانیت مبارز تهران در آستانه چنین لحظات سرنوشت‌سازی برای خنثی نمودن آخرین توطئه‌های استعمار و گرفتن آخرین رمق ضدخدایی رژیم استبداد و پاسخ دادن به ندای بزرگ رهبر نهضت اسلامی ملت بیدار ایران حضرت نایب الامام خمینی، كلیه طبقات و اقشار و اصناف مسلمان و متعهد مردم تهران را به یك راهپیمایی بزرگ اسلامی دعوت می‌نماید كه در جمعه، اربعین، 20 صفر برابر با 29 دی ماه از مراكز تعیین شده... در صفوف متحد و منظم حركت نمایند.»[2]

روز 27 دی ماه، كمیته برگزاری راهپیمایی جامعه روحانیت مبارز با صدور اعلامیه شماره 2 از مردم خواستند تا به تذكرات ماموران انتظامی كه از طرف جامعه روحانیت با  آرم مشخص  و متحدالشكل خدمات انتظامی را عهده‌دار بودند توجه كنند؛ از گرفتن خوراكی و غذا از افراد متفرقه خودداری كنند؛ از سردادن شعارهای متفرقه و آوردن پلاكاردهایی كه مغایر با وحدت اسلامی بود خودداری كنند.[3]

*** وحشت رژیم پهلوی از تظاهرات اربعین حسینی ***

پیش‌بینی حضور گسترده‌ مردم در تظاهرات این روز، باعث ترس و وحشت مقامات رژیم شد. آنها می‌دانستند تظاهرات گسترده‌ای در پیش است و با توجه به شرایط حاكم بر كشور و شور و حال خاصی كه وجود دارد، دولت مجبور است كه اجازه‌ برگزاری تظاهرات را صادر كند. افزون بر این، دولت بختیار كه در 26 دی‌ماه از مجلس رأی اعتماد گرفته بود، برای پیشبرد برنامه و سیاست‌هایش نیاز به آرامش داشت تا بتواند بر اوضاع غلبه كند. از طرفی سپهبد فضل‌الله زاهدی جانشین شهربانی كشور نیز مخالف هرگونه برخوردی با مردم بود؛ چرا كه روحیه‌ نظامیان، به‌خصوص پرسنل شهربانی متزلزل بود به گونه‌ای كه حتی سپهبد جعفری به تلخی اعتراف كرد: «عده‌ای از سرپاسبان‌ها و پاسبان‌ها علاوه بر گزارش كتبی به طور شفاهی هم صریحا اظهار می‌كنند كه ما مسلمان و مقلد آیت‌الله خمینی هستیم و نمی‌توانیم برخلاف اوامر و دستورات آیت‌الله رفتار كنیم.»[4]

در آستانه‌ اربعین حسینی جلسه‌ شورای امنیت ملی، بنا به دعوت بختیار تشكیل و در آن جلسه موضوع راهپیمایی روز اربعین مطرح شد. حاضران در این جلسه عبارت بودند از: بختیار، میرفندرسكی، ارتشبد شفقت، سپهبد بدره‌ای، سپهبد ربیعی، دریارسالار حبیب‌اللهی، سپهبد مقدم، سپهبد محققی، سپهبد رحیمی، سپهبد خواجه‌نوری، سرلشكر پرویز امینی افشار، و ارتشبد قره‌باغی. در این جلسه بختیار استدلال كرد كه «در وضعیت فعلی با توجه به احساسات مردم از راهپیمایی آنها نمی‌توان جلوگیری كرد.» بدین ترتیب پس از مذاكراتی، همگی با عدم مقابله با برگزاری راهپیمایی اربعین موافقت كردند.

از طرف دیگر در این مقطع "ژنرال هایزر" در تهران حضور و مأموریت داشت كه از فروپاشی ارتش بعد از فرار محمدرضا پهلوی جلوگیری و آنها را برای حمایت از دولت بختیار هماهنگ كند. در راستای این سیاست وی‌ یك روز قبل از اربعین ‌یعنی در روز 28 دی ماه جلسه‌ای با فرماندهان ارتش تشكیل داد و به بررسی اوضاع كشور و پیامدهای راهپیمایی اربعین پرداخت.

برخی از مقامات ارتش همچون تیمسار مقدم اعتقاد داشتند كه دولت بختیار در روز اربعین سقوط خواهد كرد و دو میلیون نفر در تظاهرات شهر تهران شركت می‌كنند. آنها در این جلسه از نقش ارتش برای كنترل اوضاع صحبت كردند. هایزر پیشنهاد كرد كه همه‌ سربازان از خیابان‌ها جمع‌آوری شوند و حضور آنها فقط محدود به مناطق حساس نظامی‌ و غیرنظامی ‌باشد؛ تا اگر اتفاقی رخ داد تأسیسات حیاتی حفظ شود. هایزر حتی به بختیار پیشنهاد كرد كه مقررات تظاهرات را در مطبوعات، رادیو و تلویزیون اعلام كنند، و به انقلابیون اخطار دهد كه با هرگونه خشونتی به سختی برخورد خواهد شد. بختیار به توصیه‌ی وی عمل و در یك سخنرانی تلویزیونی بر لزوم برخورد با هرگونه‌ حركتِ خارج از نظم در روز اربعین تأكید كرد. [5]

*** تظاهرات اربعین حسینی در تهران ***

در روز 29 دی ماه 1357 هم‌زمان با اربعین حسینی مردم سراسر ایران به پیروی از رهنمودهای امام خمینی(ره) در راهپیمایی باشكوهی  شركت كردند. آنها در این مراسم عظیم به دولت بختیار رأی منفی دادند و خواستار سرنگونی حكومت پهلوی و دولت دست‌نشانده‌ بختیار، برقراری حكومت اسلامی ‌و بازگشت امام(ره) به میهن شدند. به گزارش خبرگزاری‌ها، راهپیمایی اربعین از لحاظ جمعیت و نظم از راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا به مراتب بیشتر و منظم تر و منسجم تر بود. سیل جمعیت حاضر در این روز به حدی بود كه روزنامه‌ كیهان در تیتر اول خود از این راهپیمایی با عنوان "عظیم‌ترین راهپیمایی مذهبی و سیاسی تاریخ" نام برد.[6]

تیتر روزنامه كیهان درباره راهپیمایی عظیم اربعین- شنبه، 30 دی 1357

از ساعت 8 صبح روز اربعین حسینی قشرهای مختلف مردم تهران همچون، دانشجویان، دانش‌آموزان، معلمان، كارگران، كاركنان ادارات و سازمان‌ها و شركت‌های دولتی، كسبه و بازاری‌ها، براساس برنامه‌ اعلام‌شده در نقاطی همچون بازار، 45 متری سید خندان، میدان كندی، میدان شهناز، میدان گمرگ، میدان شاه، میدان خراسان، پیچ شمیران، باغ فردوس، قلهك، میدان ونك، دو راهی ‌یوسف‌آباد، فلكه‌ دوم تهران‌پارس، سی‌متری و میدان راه‌آهن، اجتماع و به‌تدریج به سمت میدان شاهرضا، میدان 24 اسفند و خیابان آیزنهاور، حركت كردند. پلاكاردهایی كه توسط جمعیت حمل می‌شد، حاوی مطالب و شعارهایی در حمایت از امام خمینی(ره) و علیه رژیم سلطنتی و برقراری حكومت اسلامی بود. پس از اجتماع مردم در میدان آزادی، در هنگام ظهر، اذان قرائت شد و جمعیت نماز خواندند. سپس چند نفر سخنرانی كردند و در پایان قطعنامه‌ 10 ماده‌ای این روز قرائت شد. متن این قطعنامه به شرح زیر است:

«در این روز تاریخی كه ملت مسلمان و مبارز ایران همزمان با اربعین سالار شهیدان و پیشوای آزادگان حضرت حسین بن علی (ع) و یاران جانبازش به مرحله تازه‌ای از قیام ضدطاغوتی خود رسیده و در پرتوی رهبری قاطع و روشن بینانه مرجع عالیقدر و رهبر بزرگ امام خمینی و سایر مراجع تقلید و روحانیت آگاه و مبارز بر نخستین آرمانش دست یافته و شاهد بارور شدن خون‌های هزاران عزیز و فرزندان انقلاب اسلامی خویش است، شركت كنندگان در این راهپیمایی بزرگ كه اكثریت قاطع ملت قهرمان ایران تشكیل می‌دهند، یك دل و یك صدا خواسته‌های خود را به شرح زیر اعلام و با قاطعیت تمام تحقق و اجرای آن را تعقیب می‌نمایند:

قطعنامه ده ماده‌ای اربعین 57

1ـ ما غیرقانونی بودن سلطنت خاندان پهلوی و خلع شاه را از مقام سلطنتی كه او و پدرش با قوه‌ قهریه غصب كرده بودند اعلام می‌داریم.

2ـ ما رژیم ارتجاعی شاهنشاهی را مردود می‌دانیم و خواهان برقراری حكومت اسلامی ‌در ایران هستیم؛ جمهوری آزاد اسلامی‌ كه با رأی ملت بر سرِ كار آید و مملكت را بر مبنای تعالیم حیات‌بخش اسلام اداره كند.

3ـ با تشكیل شورای انقلاب اسلامی ‌ایران از طرف مرجع عالیقدر و رهبر مبارزات ملت، امام خمینی كه به موجب رأی اعتماد مكرر قبلی ملت به ‌ایشان صورت گرفته، تأیید و از ایشان درخواست می‌كنیم هرچه زودتر اعضای شورای انقلاب و حكومت موقت را معرفی كنند تا زمام امور مملكت را به‌دست گیرند و مقدمات مراجعه به آرای عمومی ‌را برای تعیین آینده‌ ایران فراهم سازند.

4ـ ما دولت بختیار را كه از طرف سلطنت غیرقانونی و با رأی مجلس غیرقانونی بر سر كار آمده به رسمیت نمی‌شناسیم.

5ـ سربازان، درجه‌داران و افسران ارتش كه در كنار مردم پشتیبان انقلاب اسلامی‌ ملت باشند مورد علاقه و احترام ملت‌اند و ما از همه‌ ارتشیان می‌خواهیم كه خود را از ملت و اراده‌ ملت جدا نكنند و اجازه ندهند از آنها به‌عنوان وسیله‌ای برای تهدید ملت و سركوب مبارزان آزادی‌خواه استفاده شود.

6ـ قیام و مبارزه‌ اسلامی ‌ملت ایران كاملاً ماهیت اسلامی ‌دارد و همه‌ قشرهای ملت در آن صمیمانه شركت دارند و به هیچ عامل بیگانه كمترین وابستگی ندارد. ملت ما همواره پاسدار اصالت اسلامی ‌و‌ یكپارچگی مبارزه‌ خود خواهد بود و همه‌ قشرها و گروه‌های آزادی‌خواه را از اختلاف و پراكندگی برحذر می‌دارد.

7ـ ما خواستار روابط حسنه با تمام ملت‌ها هستیم. به شرط آنكه دولت‌هایشان در مبارزه‌ ملت قهرمان ما كارشكنی نكنند كه هر نوع توطئه‌ آنان در كار نهضت بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آنان لطمه‌ جبران‌ناپذیری وارد خواهد كرد.

8ـ مبارزه‌ ملت ما در شكل‌های مختلف تظاهرات، اعتصابات و نظایر آن تا پیروزی نهایی و استقرار حكومت عدل اسلامی ‌ادامه خواهد‌ یافت و ملت ما عملاً ثابت كرده است كه در این راه در تحمل مشكلات مبارزه پرتوان و شكیبا و به وعده‌ نصر و پیروزی الهی امیدوار است.

9ـ ما از وكلای غیرقانونی مجلسین می‌خواهیم كه از رفتن به خانه‌ ملت خودداری كنند و به صفوف ملت بپیوندند.

10ـ ما از كسانی‌كه در شورای سلطنتی غیرقانونی به‌عنوان عضویت داخل شده‌اند، می‌خواهیم كه غیرقانونی بودن سمت خود را اعلام كنند و بدانند كه از نظر ملت همه‌ مسئولیت‌های كشور باید در دست شورای انقلاب اسلامی ‌باشد كه امام خمینی تعیین خواهد كرد.»[7]

تظاهرات روز اربعین به حدی عظیم بود كه هایزر آن روز را "بدتر از روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران" می‌دانست. وی درباره عظمت تظاهرات روز 29 دی در خاطرات خود می‌نویسد: «گزارش‌های رسیده حاكی از آن بود كه راهپیمایی شتاب گرفته است. می‌توانستم خیابان‌های اطراف ستاد را ببینم كه پر از جمعیت بود.»[8]

*** تظاهرات اربعین حسینی در دیگر شهرها ***

راهپیمایی عظیم و باشكوه اربعین حسینی، تنها محدود به تهران نبود، بلكه در جای جای سرزمین ایران نیز تظاهرات گسترده‌ای برگزار شد. در این روز، در مشهد تظاهرات باشكوهی با شركت حدود دو میلیون نفر برگزار شد. نیروهای امنیتی مشهد، 6 روز قبل از دعوت علمای این شهر از مردم برای شركت در راهپیمایی اربعین خبر داده بودند. مردم مشهد تظاهرات خود را از روبه‌روی منزل آیت‌الله شیرازی آغاز كردند و در خیابان تهران نماز جماعت خواندند. در این تظاهرات‌ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد سخنرانی كردند و در پایان قعطنامه‌ ده ماده‌ای قرائت شد. [9]

گزارش شهربانی مشهد از دعوت مردم برای شركت در راهپیمایی اربعین توسط علما

به گزارش روزنامه كیهان «صدها هزار نفر در روز اربعین در مشهد به یك راهپیمایی بی‌سابقه دست زدند. در این راهپیمایی كه بیش از 5 ساعت به طول انجامید هزاران پلاكارد و عكس به چشم می‌خورد... از كلیه روستاهای اطراف مشهد نیز در این راهپیمایی شركت داشتند و تعداد شركت كنندگان 300 هزار تخمین زده شد.»[10]

با گسترش ابعاد این راهپیمایی در شهر مقدس مشهد، رژیم پهلوی به وحشت افتاده و تلاش كرد تا با استفاده از وسایل  كشتار جمعی، مردم را از دست زدن به اقداماتی كه می‌توانست برای رژیم خطرناك‌تر باشد منصرف كند. بر همین اساس تانك‌ها و تجهیزات زرهی وارد خیابان‌ها شد.

دستور استفاده از تانك برای سركوب تظاهرات اربعین 57 در مشهد

در تبریز نیز تظاهرات باشكوهی برگزار شد. در این تظاهرات كه با هدایت علمای شهر همچون آیت‌الله قاضی طباطبایی صورت گرفت، بیش از ‌یك میلیون نفر شركت كردند.[11] در شهر شیراز نیز با وجود باران شدید، تظاهرات باشكوهی با شركت قشرهای مختلف برگزار گردید. تظاهركنندگان نخست در صحن شاهچراغ و مسجد عتیق، اجتماع و آنگاه تظاهرات خود را آغاز كردند. این در حالی بود كه آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی، آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب، و حجج اسلام، سید مجدالدین محلاتی و سید مجدالدین مصباحی و دیگر روحانیون شهر نیز در میان جمعیت حضور داشتند. شمار جمعیت شهر شیراز حدود 300 هزار نفر بود. با فرارسیدن وقت نماز ظهر مردم به امامت آیت‌الله محلاتی نماز جماعت برگزار كردند. سپس، قطعنامه‌ جامعه‌ روحانیت به وسیله‌ حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی قرائت شد. در این روز مردم مأموران انتظامی ‌را در آغوش كشیدند و به گردن آنها حلقه‌های گل آویختند. شبیه همین تظاهرات در دیگر شهرهای استان برگزار شد.

از طرف دیگر، شهرهای استان خوزستان نیز در این روز شاهد تظاهرات باشكوهی بود. در اهواز راهپیمایی 500 هزار نفری برگزار شد. افزون بر این، بیش از ‌یكصد هزار نفر از مردم آبادان در حالی كه به‌شدت باران می‌بارید، در سطح شهر تظاهرات كرد. در این تظاهرات باشكوه در پیشاپیش جمعیت، روحانیان و نیز اعضای هیئت اعزامی ‌امام خمینی(ره) در حركت بودند. همچنین بیش از 60 هزار نفر از مردم خرمشهر در تظاهرات اربعین شركت كردند. در تظاهرات این شهر نیز روحانیان در پیشاپیش جمعیت در حركت بودند. راهپیمایان عكس‌های امام خمینی(ره) و شهدای انقلاب را با خود حمل می‌كردند. گفتنی است كه مأموران رژیم سخت مراقب بودند كه كسی مجسمه‌ محمدرضا پهلوی را پایین نیاورد.

مردم شهر كرمانشاه نیز همپای دیگر مردم ایران در تظاهرات اربعین حضوری گسترده و باشكوه داشتند. در این تظاهرات آیت‌الله عبدالجلیل جلیلی و تنی چند از روحانیون و نمایندگان مردم كرمانشاه سخنرانی كردند و خواهان بازگشت امام (ره) به كشور شدند.

در شهر پیرانشهر اتفاق جالبی افتاد؛ در جریان تظاهرات مردم این شهر فرماندهی ژاندارمری و رئیس پاسگاه ژاندارمری پیرانشهر به میان تظاهركنندگان آمدند و مردم در حالی كه شعار "ارتش برادر ماست"، سر می‌دادند آنها را در آغوش كشیدند و مسافتی بر روی دست بردند. در تظاهرات باشكوه شهر بابل استان مازندران نیز، مردم با انداختن حلقه‌های گل به گردن سربازان و در آغوش كشیدن آنها نشان دادند كه با آغوش باز ارتش را خواهند پذیرفت. در تظاهرات شهر دامغان نیز كه با شركت مردم شهر و روستاهای اطراف برگزار شد، مردم در طول مسیر نظامیان را گلباران كرده و می‌بوسیدند.

از دیگر نكات قابل توجه راهپیمایی اربعین 57، حضور اقشار ملت با هر اعتقاد و مذهبی بود. در گنبد كاووس گروهی از جوانان تركمن با حمل پارچه‌نوشته‌ای كه بر روی آن نوشته شده بود: "تشیع، تسنن، پیوندتان مبارك" تظاهرات و همبستگی خود را با شیعیان شهرشان اعلام كردند.

علاوه بر این، در راهپیمایی اربعین 57، افرادی از سایر ادیان و مذاهب نیز شركت داشتند؛ به عنوان مثال در این راهپیمایی 500 نفر یهودی با پلاكارد "درود بر خمینی و مرگ بر شاه" شركت كرده بودند كه مامور ناشناخته ساواك در گزارشی به آن اشاره كرده است.

گزارش ساواك از شركت یهودیان در راهپیمایی اربعین 57

علاوه بر آنچه ذكر شد، در روز اربعین در دو شهر میان مردم و طرفداران رژیم درگیری پیش آمد. تظاهرات باشكوه و 200 هزار نفری مردم نجف‌آباد با حمله‌ چماق‌به‌دستان به خشونت كشیده شد. در این رخداد 14 نفر كشته و حدود 150 نفر از طرفین زخمی ‌شدند. افزون بر این در بروجرد نیز چماق‌به‌دستان با حمایت ژاندارمری در روستای "چالان چولان"، به مردم حمله و شماری را زخمی‌كردند.[12]

*** جمعیت شركت‌كننده در تظاهرات اربعین 57 ***

براساس گزارش روزنامه‌ اطلاعات، میزان جمعیت تظاهرات‌كننده در برخی از شهرهای ایران در روز اربعین حسینی به شرح زیر است: «آمل بیش از 100هزار نفر، بیرجند 70 هزار، چالوس 30 هزار، نوشهر 20 هزار، نهاوند 50 هزار، شوشتر بیش از 120 هزار، شهرضا بیش از 100 هزار، میانه 80 هزار، بندر انزلی 40 هزار، اردبیل 200 هزار، كرمان80 هزار، زنجان 300 هزار نفر، قزوین 200 هزار، گرگان50 هزار، بروجرد 100 هزار، كازرون 200 هزار، خرم‌آباد 300 هزار، ایذه 20 هزار، بهشهر 30 هزار نفر، آباده 40 هزار نفر، بانه 100 هزار، بندرعباس 100 هزار، همدان نیم میلیون نفر، اهر 22 هزار، مرند 250 هزار، كرج 400 هزار نفر و كاشان 50 هزار نفر.»[13]

*** پیامدهای تظاهرات اربعین 57 ***

اربعین سال 57 تیر خلاص را بر پیكر رژیم پهلوی وارد كرد و تنها 22 روز بعد از این تظاهرات عظیم انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. ارتشبد قره‌باغی در خاطراتش درباره‌ پیامدهای تظاهرات اربعین 57 چنین نوشته است: «این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفین موفقیت بزرگی محسوب [می‌شد] و به علت وجود حكومت نظامی ‌در كشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شكست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید.»[14]

یكی دیگر از پیامدهای راهپیمایی اربعین امیدواری بیشتر مردم به پیروزی بود. به گزارش ژنرال هایزر بعد از راهپیمایی اربعین تظاهرات پرسروصداتر شده بود حتی روزهای بعدی همه روزه هزاران نفر كه پیوسته سر و صدای زیادی داشتند تظاهرات می‌كردند.

پی‌نوشت‌ها:

1- صحیفه‌ امام خمینی(ره)، جلد 5، ص477.

2- حجت‌الاسلام روح الله حسینیان، یك سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، ص 756.

3- روزنامه‌ كیهان، شنبه، 28 دی 1357، ص 1.

4- عباس قره‌باغی، اعترافات ژنرال، تهران: نی، ص 203.

5- ماموریت به تهران، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی ، صص 194-193.

6- روزنامه‌ كیهان، شنبه، 30 دی 1357، ص 1.

7- محرم و انقلاب اسلامی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 285-284.

8- ماموریت به تهران، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی ، صص 202.

9- انقلاب اسلامی‌ به روایت اسناد ساواك، جلد 24،  ص191.

10- روزنامه كیهان، شنبه 30 دی ماه، ص 5.

11- روزنامه‌ اطلاعات، شنبه 30 دی ماه، ص 6.

12- محرم و انقلاب اسلامی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 287-284.

13- روزنامه‌ اطلاعات، شنبه 30 دی ماه، ص 6 و 7.

14- عباس قره‌باغی، اعترافات ژنرال، تهران: نی، ص 206.