میراثی از دل تاریخ؛ درخشش نام بانوان واقف

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، جایزه جهانی گوهرشاد که سال گذشته به همت آستان قدس رضوی و برای اولین بار به ۸ بانوی شاخص ایرانی و خارجی تعلق گرفت، امسال نیز قرار است همزمان با دهه کرامت، در مراسمی به بانوان فرهیخته و اثرگذار در عرصه وقف و نیکوکاری اهدا شود.

برپایی چنین مراسماتی را می‌توان ادامه دهنده نهضتی دانست که بانو گوهرشاد آن را پایه ریزی کرد. اعتلای فرهنگ وقف و نیکوکاری و معرفی شخصیت بانو گوهرشاد و خدماتش از جمله اهدافی است که در امر اهدای جایزه جهانی یگیری می‌شود؛ این خادم حضرت رضا(ع) با ارائه مجموعه خدمات خود به جهانیان نشان داد که می‌شود بدون سوء استفاده‌های تبلیغاتی از زنان، خدماتی را با رعایت حفظ شان و کرامت انسان ارائه کرد.

پیام جشنواره «جایزه جهانی گوهرشاد» این است که بانوان نیکوکار و فرهیخته در جهان راهشان ادامه دارد و با تجلیل و شناسایی از آن‌ها، می توان زمینه حضور فعال دیگر بانوان را نیز در این عرصه فراهم کرد.

بانوانی می‌توانند مفتخر به دریافت «جایزه جهانی گوهرشاد» شوند که در حوزه‌های ایثار و شهادت، مقاومت و بیداری اسلامی، آموزشی، علمی و پژوهشی، فرهنگی، هنری و رسانه‌ای، وقف و امور خیریه، امور عمرانی، امور پزشکی، مدیریت و کارآفرینی خدماتی شایسته و عام المنفعه انجام داده باشند.

وقت و جایگاه بانوی نیکوکار

وقف و نیکوکاری در ایران را می‌توان یکی از اقدامات ریشه‌دار در سنت مردم دانست که به آن اهتمام ورزیده و به نوعی باقیات الصالحات است، اقدامات خیرانه وعام المنفعه از صدر اسلام با مجاهدت‌ها و رشادت‌هایی که اهل بیت(ع) و امامان انجام داده‌اند، آغاز شده و تا به امروز راهشان پر رهرو بوده است.

حال اگر این موقوفات، نیکوکاری‌ها و رشادت‌ها توسط بانوان صورت پذیرد، جلوه‌ای درخشان از خود نشان می‌دهد، زنان در دوره‌های مختلف تاریخی با حضور خود در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ثابت کردند که در معادلات اجتماعی حرفی برای زدن داشته و نقششان مهم و کلیدی است.

ساخت مسجد، آب انبار، کاروانسرا، رباط، حمام، پل، پرداخت هزینه تدریس طلاب، اسکان زائران حضرت رضا(ع) و آبیاری زمین‌های کشاورزی از جمله موقوفاتی است که در گذشته انجام می‌شد اما با گذر زمان و تغییر کاربری در برخی موارد، ساخت درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، دانشگاه، زائر سرا جای خود را به ساخت کاروانسرا و آب انبار‌ها داد.

بانوان واقف در آستان قدس رضوی از دل تاریخ

وقف زیباترین تجلی‌گاه نوع دوستی وانسانیت بوده که نشانگر فرهنگ و تمدن مردم ایران و مسلمانان است، از همین رو تلاش می‌شود که با حفظ این رویه و سنت، فرهنگ پسندیده وقف و نیکوکاری در سراسر جهان اشاعه یابد.

حرم امام رضا(ع) علاوه بر بعد مذهبی و معنوی خود، بعد دیگری را تحت عنوان تجلی‌گاه وقف در بردارد، بدان جهت که وقف‌هایی در حرم رضوی صورت گرفته و علاوه بر آن در سراسر کشور و جهان نیز وقف‌هایی به نام حضرت رضا(ع) به ثبت رسیده است.

گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ نخستین بانوی خیر و واقفی است که در حرم مطهر رضوی وقف انجام داده و آثار بسیاری را از خود به جای گذاشته است، وی به واسطه علاقه‌ای که به اهل بیت(ع) داشت، از افغانستان به زیارت حضرت رضا(ع) آمد و در مجاورت بارگاه منور رضوی، اقدام به ساخت مسجد کرد که این مسجد در حال حاضر به نام مسجد گوهرشاد شهرت دارد، رواق دارالسیاده و دارالحفاظ نیز از بنا‌های ساخته شده توسط این بانوی فرهیخته است.
از میان واقفانی که اقدام به ساخت میهمان سرای حضرت رضا(ع) کردند، نام چهار بانوی خیر «قمرنسـاء خانـم دختـر میـرزا بدیـع، رقیه بیگم دختر میرزا عزیز الله فندرسكی، بی بی مرضیه خانم ملقب به صدرالحاجیه و بانو کوچک آغا صنعی» به چشم می‌خورد.

از وقف روستا تا کوه سرخ توسط بانوان

بیگم آغا خانم که ظاهرا اهل قزوین بوده و در سال 997، قریه سلیمان آباد در منطقه بشاریات قزوین را به آستان قدس رضوی وقف کرد.

قمر نساء خانم، دختـر میرزا بدیع فندرسكی در سال 1228 شـش دانگ سورمن از توابع فندرسک شاهرود را وقـف آستان قدس رضوی کرد.

معصومه خانم عباس آباد در سال 1252 کوه سرخ را که منطقه‌ای ییلاقی بوده و بین کاشمر و نیشابور واقع است را وقـف روضه منوره رضویه کرده اسـت.

انیس الدوله یكی از همسران ناصرالدیـن شاه بود که یک سوم بازار زرگرها را در مشـهد خریداری کرد و به آسـتان مقدس وقـف نمود و درآمد آن را به روضه خوانی در اماکن متبرکه و روشنایی و تنظیف در نقره که خود آن را نصب کرده بود، اختصاص داد، این بازار بین صحن عتیق و جدید قرار داشت و در سال 1254 تخریب شد.

خیرالنساء بانوی نیکوکاری بود که در سال 1255 املاک متعددی را در کرمان و شهر بابک وقف آستان قدس رضوی کرد.

جان خانم در سال 1266 شش دانگ سرده در نیشابور را وقف روضه منوره رضویه کرده است.
آغچه یكی از بانوان عصر تیموری است، این بانو در مشـهد مقدس بازارچه و گرمابه‌ای را وقف آستان قدس رضوی کرد.

سلطانم زوجه شاه تهماسب صفـوی و جده شاه عباس بزرگ بود، او در مشهد مقدس سرایی بنا کرد که به سرای سلطانی معروف شـد؛ ساختمان ایـن سرا در نوع خود بی نظیر و در سه آشیانه ساخته شده بود، این سرا وقف آستان قدس رضوی بود.

بیمارستان منتصریه وقف آستان قدس رضوی است

رابعه خانم بانوی نیكوکار و مؤسس بیمارستان منتصریه است، مرحوم حاج محمد حسن میرزا منتصرالملک در حیات خود چند پارچه ملک خود را در جلگه کاشمر و مه ولات به زوجه خود بانو رابعه خانم احترام السلطنه واگذار کرد و شرط نمود که از محل آن املاك مریض خانه‌ای در مشهد بسازد.

رابعه خانم در سال 1297 هجری شمسی قسمتی از املاك همسرش را فروخت و قطعه زمینی به مساحت سه هـزار و 500 زرع خریداری کرد و بیمارستانی به نام منتصریه تأسیس و با شرایط معینی وقف آستان قدس رضوی کرد.

قرآن بیشترین وقف در اعصار مختلف

یكی از موارد وقـف کتاب، وقـف مصحف‌هایی از قـرآن کریـم اسـت کـه دارای ترجمه پارسی هسـتند، تاکنـون بیـش از هزار نسـخه خطی از ترجمه‌های فارسی قـرآن کریم شناسـایی شـده، که تعـداد قابـل توجهی از آن‌ها وقفی است؛ قرآن کریم از جمله بیشـترین مواردی اسـت که توسط واقفان گوناگون در زمان‌های مختلف وقـف شـده است، در بیـن مصحف‌های ترجمه دار وقف شده، تعـداد قابل توجهی از آن‌ها توسط بانوان وقـف شـده اسـت.

وقف کهن‌ترین مصحف قرآن با ترجمه فارسی توسط بانوان نیکوکار

کهن ترین مصحـف بـا ترجمه فارسی که از سوی بانوان وقـف شده، متعلق بـه سال 1059 قمری است، این مصحف را حاجیه فاطمه خانم بنت میر شریف الدین از اولاد امیر شمس الدین جارمناری در هند وقف کرده است؛ پس از آن به ترتیب در قرن 11 حدود سه مصحف مترجم، در قرن دوازدهم حدود چهار مصحف مترجم، در قرن 13 حدود 37 مصحف مترجم و در قرن چهاردهم حدود 15 مصحف مترجم فارسی از سوی بانوان وقف شده است.

بـا توجـه بـه اسناد موجود، کهن ترین مصحف وقـف شـده از سوی زنان در آسـتان قدس رضـوی متعلق بـه زمرد ملک اسـت، او از بانوان هنرمند و خطاط خاندان سلجوقیان بوده که پدر او ابوالقاسم محمود خواهـرزاده سـلطان سـنجر سلجوقی اسـت؛ از زمرد ملک، قرآنی در آستان قـدس رضوی وجود دارد که در سال 540 تحریر شده است.

اسامی بانوانی که واقـف مصحف‌های قـرآن کریـم در آستان قدس رضوی بودند

بانو جهان ارشد بختیاری در خرداد سال 1339 مصحفی را وقـف آستان قدس رضوی در مشهد کرد که تاریخ تحریر متـن و ترجمه آن نامعلـوم است، ایـن ترجمه به خط نستعلیق متوسط تحریر شده است.

بانو مهر آسا سپهبدی در 26 محرم سال 1350 قمری مصحفی را بـر آستان قـدس رضـوی وقـف کـرد که متن آن بـه خـط عبدالوهاب شیرازی بوده که در 15 ربیع الاول 1261 قمری پایان یافته است.

بی بی جان خانم دختـر مـولا دادخـان اسـت که در شعبان سال 1220 قمری مصحفی را بر آستان قـدس رضوی وقـف کـرده کـه متن آن در قرن دوازدهم هجری نگاشته شده، ولی تاریخ تحریر ترجمه نامعلوم اسـت، این ترجمه به خط نسـتعلیق و به رنگ سرنج در لا به لای سـطور تحریر شده است.

بیگم صاحبه در مهرماه سال 1325 هجری شمسی، مصحفی را وقـف آستان قدس رضوی کرده است، تاریخ متن این کتاب نامعلوم ولی ترجمه متعلق به قرن یازدهم می‌باشد، این ترجمه بـه فارسی ساده و به لهجه پارسی هند بـه خط نسـتعلیق و به رنگ سرنج در لا به لای سطور تحریر شـده است؛ این مصحـف از آغاز دارای افتادگی و از آیه 45 سوره عنكبوت تا آخر قرآن را در بردارد.

حاجیه سلطان صفیه دختر عباس میرزا نائب السلطنه و همسر محمود خان قراگوزلو است و در سال 1270 هجری شمسی مصحفی را بر آسـتان قدس رضوی وقف کرده اسـت، ایـن ترجمه بـه خط نسـتعلیق خـوش در لا به لای سطور تحریر شده است.

حاجیه شاهزاده خانم همسر نصرة الدوله و مادر عمید الدوله است که در سوم شوال 1297 هجری قمری مصحفی را بر آستان حضرت معصومه(س) وقـف کرده که متن به خط محمد طبیب اصفهانی پسر حاجی میرزا محمد مهدی قاری تحریـر و پنج ذی قعده سال 1244 پایان یافته و تاریخ تحریر ترجمه نامعلوم است، این ترجمه به خط نسخ ریز و در لا به لای سطور تحریر شده است.

حاجیه منوره خانم هندی در سال 1156 هجری قمری در سال مصحفی را وقـف آستان قدس رضوی کرده اسـت، متن این مصحـف به خط عبدالمؤمن بن میان حمید در صفر 1072 قمری تحریر شده است ولی تاریخ ترجمه معلوم نیسـت، این ترجمه به خط نسـتعلیق و به رنگ شنگرف در لا به لای سطور تحریر شده است.