درخت يكي از زيباترين مظاهر خلقت و جلوه اي از تجليات آفريدگار عالم مي باشد.
درخت نماد آباداني و شاخص سبزي و خرمي و مظهر زندگي و باعث تلطيف هوا و موجب آسايش و رفاه انسان و صفا و پاكي طبيعت مي باشد؛ حتي يكي از مواهب و نعمت هاي خداوند در آخرت و يكي از ويژگي هاي بهشت و رضوان حق تعالي كه در آيات كريمه و روايات شريفه بارها به آن اشارت رفته است «جناتي است كه از زير درختانش نهرهاي گوارا جاري است» كه البته در ميان اين اشجار، درختان ميوه دار نيز وجود دارد؛ ميوه هايي كه به تعبير قرآن «وفاكهه مما يتحيرون» و از نظر ظاهري مشابه با ميوه هاي دنياست ولي از جهت مزه و مرغوبيت قابل قياس نمي باشد.
ديگر آنكه واژه جنات به معني باغ هايي است كه از درخت و گياه پوشيده شده و از انبوهي درختان سياه مي نمايد و در بعضي ديگر از آيات و روايات از تركيب «شجره طيبه»، «شجره خبيثه» و نيز«شجره ممنوعه» ياد شده كه البته معناي سمبليك و شايد استعاري داشته باشد.
در جاي ديگر قرآن خداوند در داستان بعثت حضرت موسي، از درختي كه در ميان شاخه هايش آتش شعله ور است با موسي سخن مي گويد و از اين سوژه در بيانات اهل عرفان و تصوف تعابيري بديع و برداشت هاي لطيفي شده است.
چنانچه شيخ محمود شبستري گويد:
«روا باشد انا الحق از درختي
چرا نبود روا از نيك بختي
همه ذرات عالم همچو منصور
تو خواهي مست گير و خواه مخمور»
يا مرحوم ملاهادي سبزواري در غزلي كه به استقبال حافظ رفته است، فرمايد:
«موسي نيست كه دعوي انا الحق شنود
ورنه دعوي تو اندر شجري نيست كه نيست»
در جاي ديگر خداوند به دو درخت انجير و زيتون و رستنگاه اين دو كه به نظر بعضي از مفسرين سرزمين فلسطين اشغالي مي باشد، سوگند ياد مي كند. چنانچه مي فرمايد:« والتين و الزيتون» «و طور سينين».
به همين علل و دلايلي ديگر كه بنا به اختصار از ذكر همه آنها معذوريم، گاه اين آفريده زيبا و اين نعمت بزرگ پروردگار در بعضي از مذاهب و مسالك به نوعي مورد تكريم و تقديس واقع شده است كه در اينجا به رد يا قبول آن بعلت عدم طولاني شدن كلام نمي پردازيم- گر چه در سيره نبوي(ص) از ستون حنانه كه تنه درخت خرمايي بود كه پيامبر اكرم (ص) به آن تكيه مي زد و خطابه مي فرمود ياد كرده اند و خود داستان شنيدني دارد كه بگذريم؛ ولي همين بس كه مولوي كه در مصرعي بدين نكته اشارت مي كند و مي گويد:
«كمتر ز چوبي نيستي حنانه شو حنانه شو»
در دين مقدس اسلام عزيز نيز چنانچه اشارت رفت و بنا بر اهميت درخت و درختكاري در آيات و روايات و سيره حضرات معصومين (ع) و اوصيا اسلام مي توانيم به نقش و اهميت اين نعمت و موهبت عظيم پروردگار عالم پي ببريم؛ چنانچه بسياري از پيامبران و امامان (ع) كشاورز و باغدار بودند و خود با دست خود به غرس اشجار اقدام مي كردند و بدينوسيله در عمران و آباداني زميني كه خداوند به آن امر فرموده اهتمام مي ورزيدند.
مثلا، حضرت علي (ع) چندين نخلستان را با دست مبارك خود احداث كرد و نيز امام محمد باقر (ع) در غرس درختان و كشت و زراعت حتي در گرماي تابستان كوتاهي نمي فرمود.
پيامبر عظيم الشان اسلام(ص) نيز علاوه بر دامداراي و تجارت به غرس اشجار و زراعت اقدام مي فرمودند و در حفظ و حراست از درختان حتي در جنگ با دشمنان و اشغال سرزمين آنها به سربازان اسلام تاكيد مي فرمودند.
در اهميت درخت و درختكاري همين بس كه در رواياتي معتبر از پيامبر اكرم (ص) آمده است كه:
«حتي اگر ديديد قيامت برپا شد و شما مشغول كاشتن درختي هستيد از اين عمل نيك خود دست بر نداريد.»
و اين نشانگر تاكيد و توصيه اوليا عظيم الشان اسلام به حفظ سرسبزي طبيعت و كاشت درختان و حراست از درختان و اهميت درخت و درختكاريست، گرچه با پيشرفت تكنولوژي، تخريب جنگل ها و نابودي درختان، عليرغم اهميت و نقش عظيمي كه در زندگي انسان و حيوان و طبيعت دارد، رو به افزايش است كه باز جاي خوشوقتي است كه بشر امروز به اين عمل زشت خود اذعان و اقرار دارد و سازمان هايي را براي حفظ و حراست و گسترش پارك ها و ازدياد درختان به وجود آورده است.
در نظام مقدس جمهوري اسلامي نيز بحمدالله در حفظ و حراست درختان و جنگل ها كوشش هاي چشمگير انجام گرفته است از جمله هر ساله در نيمه دوم اسفند ماه به عنوان هفته درخت و درختكاري اعلام شده و مردم و دولت به انجام اين امر مهم و حياتي و مقدس مبادرت مي ورزند و رهبر فرزانه انقلاب نيز به صورت نمادين به اين مهم اقدام مي نمايند.
لذا ما در اين جا به جهت اهميت اين موضوع و اهتمام بيشتر به اين امر خير، لازم است به پاره اي از فوايد درخت و درختكاري اهميت و نقش درخت در طبيعت و زندگي انسان و حيوان به طور اختصار اشارت نماييم، باشد كه از اين رهگذر، نسبت به اين موضوع و امر خير سعي و اهتمام بيشتري ورزيم:
1- همانطور كه گفتيم درخت جلوه اي از حق و مظهري از مظاهر زيباي پروردگار عالم و موهبتي عظيم از مواهب لايتناهي اوست بطوريكه طبيعت بدون آن ناموزون و زشت مي نمايد، وجود جنگل و حضور درخت در صحنه طبيعت و زندگي انسان زيبايي بخش و شادي آفرين و موجب سبزي و خرمي و آسايش و رفاه و صفا و پاكي و طراوت است و از آنجا كه خدا زيباست و زيبايي را دوست دارد، آنروز كه طبيعت بكر بود و حضور دست تخريبگر انسان نبود زمين پوشيده از درخت و گياه بود و لبريز از گل و گياه و پرنده و نور و آب و مملو از بهار و سبزي و خرمي و زيبايي و شكوه.
ولي افسوس كه با حضور انسان و هبوط او در زمين (گر چه به تعبير بعضي از صاحبان تفسير موطن اصلي نيز در همين جا بوده و انسان اوليه در يكي از باغ هاي سرسبز سرزمين فلسطين يا هند بوجود آمده و زندگي كرده) عليرغم توصيه حق تعال و به عمران و آباداني زمين دست به تخريب و نابودي طبيعت و جنگل زده است، پس برماست بنابر توصيه حق و از آنجا كه يكي از احساس هاي فطري مانند زيبايي و جمال گرايي است لبيك گوييم و در حفظ وحراست طبيعت بويژه جنگل ها و درختان و توسعه آنها بكوشيم تا شاهد جلوه هاي زيبايي آن در بهاري پرشكوفه، تابستاني سرسبز، پاييزي زيبا و دل انگيز و زمستاني عريان و پير باشيم.
2- درختان نبض زمينند و مايه حيات انسان و حيوان و حتي بعضي از گياهان، چرا كه، درختان با جذب گازهاي سمي از گازكربنيك و ساخت و دفع اكسيژن كه يكي از اساسي ترين نيازهاي حيات انسان و حيوان است باعث دوام حيات انسان و سلامت چرخه طبيعت است و عدم حضور و يا كمبود درختان و تخريب و نابودي جنگل ها بويژه در اين عصر دود و ماشينيزم در نهايت، آسيب به سلامت نسل انسان و حيوان خواهد شد.
3- برگ و شاخه هاي نازك درختان بخش مهمي از تغذيه حيوان و گاه انسان را فراهم مي سازد، و نيز در توليد گوشت مصرفي انسان نقش اوليه را دارد.
4- ميوه بسياري از درختان مورد استفاده انسان و حيوانات است، بطوريكه مي تواند در سلامت تغذيه انسان و تامين ويتامين هاي مورد نياز آدمي تاثير بسزايي داشته باشد و در فوايد گياه و گياه خواري در متون دستورات ديني و طبي توصيه هاي زيادي شده و امروز ثابت شده است كه انسان اوليه از ميوه درختان گذران زندگي مي كرده و بنا به نص قرآن كريم خداوند بشر اوليه را كه آفريد تنها به او دستور داد از هر نوع ميوه اي كه مي خواهد بخورد الا ميوه ممنوعه كه در اينجا وارد بحث تفسيري نمي شويم كه ميوه ممنوعه چه بوده اما اين نكته مستفاد مي شود كه خداوند نگفته از گوشت حيوانات هم بخوريد اما دستور داده اند از ميوه درختان براي رفع گرسنگي خود بهره مند شود.
بنابراين از نظر طبي و فيزيولوژيكي انسان مي تواند بدون استفاده از گوشت زندگي كند اما بدون ميوه و گياه هرگز. حضرت امير نيز مي فرمايد: «شكم خود را گورستان حيوانات ننماييد» كه از اين جمله اهميت كاشت درخت و گياه كه مقدمه استفاده از آن است روشن مي شود.
5- چوب درختان در صنايع چوب بري و تامين بخش مهمي از وسايل مورد نياز معيشتي و نيز وسائل رفاهي و تجملي زندگي انسان نقشي اساسي دارد.
در ساختمان سازي اعم از كف و سقف و در و ديوار و پنجره و حتي در ساخت وسايل ساختمان سازي و غيره و نيز صندلي و ميز و مبلمان، قفسه كتابخانه، كمد، حتي احداث خطوط راه آهن، خطوط مخابرات و برق رساني، كشتي سازي و ديگر صنايع پيشرفته تكنولوژي و مدرن از جمله صنعت اسلحه سازي، هواپيما سازي، كشتي سازي، كفاشي، قايق سازي، ماشين سازي و كارتن سازي و جعبه سازي و كبريت سازي و استفاده از حرارتي از آن در گذشته و حال از چوب درختان بوده است.
همچنين در ساخت و ساز صنايع دستي و تزييني، قاب عكس، عصا و آلات موسيقي و هزاران ديگر چوب درختان مورد استفاده قرار مي گيرد.
در ساخت بعضي از لوازم التحرير مثل دفتر و كاغذ و بدنه مداد از چوب درختان استفاده مي شود و چنانچه مي دانيد فرن ها است انتقال علوم و انديشه دانش بشري و فرهنگ بشري و حتي رونق مذاهب و مسالك بوسيله كتاب كه از چوب درختان ساخته مي شود، بوده است. خداوند تبارك و تعالي در قرآن كريم به كنايه اين مطلب را به ما متذكر گرديده است و در يكي از آيات اين كتاب آسماني مي فرمايد: اگر آب درياها مركب شد و برگ درختان كاغذ و چوب آنها مداد باز هم از شمارش كلمات خدا و نوشت علوم الهي عاجزند.
گر چه خداوند در آيه مذكور هدف ديگر دارد و اين را تمثيلا بيان فرموده، اما اين حقيقت را مي رساند كه انتقال علوم و فرهنگ و رشد و جهش آن بويژه در قرون اخير و از زماني كه بشر كاغذ را كشف كرد مديون اين موهبت و نعمت الهي يعني درخت است.
امروزه نيز عليرغم جايگزيني كامپيوتر و ماهواره و راديو و تلويزيون و ديگر تكنولوژي هاي پيشرفته بشري در حفظ و حراست و انتقال مفاهيم و فرهنگ و علوم باز هم هيچ چيز نمي تواند جاي كتاب و مجله و روزنامه و ديگر نشريات و عكس و پوستر و تراكت ... را پر كند و گويا اين وسايل جزو لاينفك زندگي بشر امروز شده و سالانه ميلياردها كتاب و نشريه به بركت چوب درختاني است كه خداوند در طبيعت آفريده و متاسفانه بدون جايگزيني و توسعه آن نسل آن همچنان رو به انقراض و نابودي است.
6- درختان مي توانند در جلوگيري از فرسايش خاك زراعي و مفيد زمين به ويژه در هنگام سيل و توفان هاي سهمگين نقش مهم داشته باشند.
7- درختان در تغيير و تبديل آب و هوا و اعتدال و لطافت آن نقش بسزايي دارند و تشكيل جنگل و توسعه آن نه تنها تغيير اساسي در صفا و طراوت آب و هوا و طبيعت دارد، بلكه در حشر و نشر پرندگان، چرندگان و ديگر حيوانات اهلي و وحشي و نهايتا تعادل در چرخه طبيعت نقش مفيد و ارزنده اي دارد.
8- سايه و ريشه درختان در توليد و حفظ و رشد گياهاني كه نمي توانند ريشه خود را به اعماق زمين براي جذب آب مورد نياز خود بفرستند و يا طاقت تابش مستقيم نور خورشيد را بويژه در فصل گرما و تابستان ندارد و يا نمي توانند در مقابل باد و باران هاي تند مقاومت نمايند، تاثير بسزايي دارد.
9- در فصل خزان برگ درختان مي تواند«ابر كود» متراكمي بسازد كه هوموس يا سيا خاك «گياخاك» ناميده مي شود اين خاصيت گلوئيدي دارد و نگه داري آن توسط خاك را افزايش مي دهد. مواد معدني نيز توسط هوموس جذب شده و از هرز رفتن آن جلوگيري مي كند. هوموس را با خاك مخلوط مي كنند تا موارد مغذي ضروري براي رشد گياه را تامين نمايد، ضمنا در فصل خزان كشاورزان، باغداران و گل و گياه كاران از كود ساخته شده و از انبوه برگ درختان استفاده لازم را مي نمايند.
10- بسياري از درختان از قديم الايام در صنعت دارو سازي و عطاري و حتي بدست آوردن نوعي از چسب مورد استفاده قرار گرفته اند. مثلا بهترين نوع چسب چوب از صمغ بعضي از درختان و بهترين ماده صد عفوني كننده از برگ درخت سدر و سنجد و بهترين رنگ مو از برگ درخت حنا و بهترين مواد خوشبو كننده از چوب برخي درختان مانند عرعر و بهترين نوع عطر براي رفع خستگي در كارگاه هايي كه مي خواهند توليدشان را بالا ببرند از درخت سرو بدست مي آيد.
اين ها مواردي بود از فوايد بي شمار درخت كه ما به اختصار و اقتصار در اينجا به آنها اشارت داشتيم.
در پايان آنكه هركدام از ما هر ساله لااقل با غرس يك درخت و كاشتن يك نهال، در اين سنت حسنه الهيه شركت جوييم و در توسعه جنگل ها و باغ ها و حفظ و حراست بيشتر از اين نعمت بزرگ و موهبت زيباي پروردگار عاليمان بكوشيم و زمين را به بهشت اوليه و موطن وجود خاكي انسان اوليه- كه خداوند كريم در قصه خلق و هبوط آدم به آن اشارت نموده است- تبديل كنيم و زمين اين موطن اصلي خود را به اصل سابق خود مبدل گردانيم و چون گذشته لبريز از سبزي و خرمي و صفا و پاكي سازيم و زمينه ظهور را براي دولت سبز كريمه مهديه و اشرقت الارض بنور ربها فراهم سازيم؛ آمين يا رب العالمين./انتهاي پيام/