میراث ۱۰۰ ساله سیف‌الدوله قاجار برای دانشگاه‌های ملایر/ کمک هزینه تحصیلی ۱۵۰ میلیونی به دانشجویان از محل موقوفات

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- اعظم ذوالفقاری منظری؛* شاید یکی از بهترین جا‌هایی که می‌شود ماندگاری وقف را به چشم دید، ملایر باشد. روایتی در کتب تاریخی دوره قاجار ذکر شده که سلطان محمدمیرزا ملقب به سیف الدوله، نوه فتحعلیشاه قاجار و حاکم ملایر، در یکی از سفر‌های خود از ملایر به تهران، با خداوند عهد می‌بندند که چنانچه املاک خالصه ملایر از طرف دولت وقت، به وی واگذار شود، برای آبادانی این شهر اموالش را وقف کند.

ملایر در این زمان شهری تازه تأسیس بوده که هنوز آبادانی در آن راه نیافته و مردم از بیماری مالاریا و تراخم در رنج بودند. اماکن عمومی در شهر وجود نداشتند و مردم زندگی را با زحمت می‌گذراندند.

سیف الدوله پس از آنکه موفق به گرفتن اراضی موردنظرش می‌شود، به آبادی ملایر می‌پردازد؛ دهکده‌ها را بازسازی می‌کند؛ قنات می‌سازد و آب را به روستا‌ها و مناطق مختلف ملایر می‌رساند؛ حمام می‌سازد و بیمارستانی با ۱۲ تخت برای درمان بیماران نیازمند به صورت کاملا رایگان بنا می‌کند و در کنار همه این بناها، مهم‌ترین میراث سیف الدوله، بنا‌های آموزشی او است. مدرسه عالی سیف الدوله در همین زمان ساخته می‌شود و بنای علم و دانش را در این شهر تأسیس می‌کند.

تاریخ قاجار را که می‌خوانیم، جز همین آثاری که خیرخواهان این قوم برای مردم به یادگار گذاشته اند، چیزی نمانده است. میراث سیف الدوله عضدی این روز‌ها در گوشه و کنار ملایر منشأ برکات است. برکاتی که جنبه‌های مختلف زندگی مردم این شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یکی از مهمترین این حوزه ها، تعلیم و تربیت و آموزش عالی است. هوشنگ عضدی، یکی از بازماندگان این قوم خیراندیش است که اکنون مسئولیت نظارت بر موقوفات سیف الدوله را بر عهده دارد. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفتگوی کوتاه ما با او است تا از چگونگی موقوفات این شاهزاده قاجاری در ملایر و دانشگاه‌های این شهرستان مطلع شویم.

مرحوم سیف الدوله معاصر با دوران سلطنت ناصرالدین شاه، حاکم ملایر بوده است و به آبادانی و عمران شهر اهتمام می‌ورزد. ملایر آن زمان منطقه مرکزی از یک شهرستان کوچک بوده که نه آب مناسبی داشته و نه راه مناسب، بهداشت هم وضعیت خوبی در این شهر نداشته است. این وضعیت را در یکی از بند‌های وقف نامه وی متوجه می‌شویم. مرحوم سیف الدوله قصد خود را از این وقف «رفع بلا از این ولایت بی همه چیز» عنوان می‌کند و این نشان می‌دهد که شهر در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برده است.

مرحوم سیف الدوله در دوران حاکمیت خود در ملایر برای این شهر قنات احداث می‌کند و آب را به شهر می‌آورد. بوستانی در شهر برای تفریح عموم می‌سازد و تصمیم به آبادانی آنجا می‌گیرد. پس از آنکه وی بازنشسته می‌شود هم در ملایر می‌ماند و پس از آن است که عمرانی بیشتری برای شهر انجام می‌دهد؛ بیمارستان و مدرسه می‌سازد و در نهایت یک سوم اموال خود را وقف می‌کند.

سه نیت اصلی موقوفات سیف الدوله در حوزه درمان، آموزش و روضه خوانی حضرت سیدالشهدا (ع) در شب‌های جمعه و بر سر مزار خودش است. دو نیت فرعی هم در وقف نامه ذکر شده است؛ با توجه به اینکه ملایر در مسیر زائران عتبات بوده، اولین نیت فرعی برای در راه ماندگان سفر عتبات بوده است. به این شکل که زواری که از این مسیر عبور می‌کنند، اگر مشکلی پیدا کردند از محل موقوفات هزینه سفرشان پرداخت و به آنان لباس و کفش برای سفر داده شود. در همین راستا هفته گذشته حدود ۱۱۰ نفر از نیازمندان محروم ملایر را که امکان سفر به عتبات را ندارند، به صورت کاملا رایگان با هزینه حدود ۲۲۰ میلیون تومان به این سفر معنوی اعزام کردیم.

سیف الدوله فردی تحصیل کرده بوده است. امسال صدمین سال درگذشت او است و در همان بیش از ۱۰۰ سال پیش این واقف بزرگ، زبان فرانسه می‌دانسته و اهل علم و دانش بوده است؛ بنابراین برای اینکه ملایر مدرسه‌ای داشته باشد و بچه‌های این شهرستان تحصیل کرده شوند، یک مدرسه مجهز در ملایر می‌سازد و در وقف نامه خود ذکر می‌کند که هزینه‌های این مدرسه باید از محل موقوفات پرداخته شود؛ به طوری که در دورانی حتی لباس دانش آموزان هم از محل موقوفات تأمین می‌شده و همه این‌ها نشان دهنده این است که مرحوم سیف الدوله به امر آموزش حساسیت خاصی داشته است.

در آن زمان حتی سیف الدوله تلاش می‌کند معلم زبان فرانسه هم به این مدرسه بیاورد تا دانش آموزان آن با یک زبان بین المللی هم آشنا شوند. او روشنفکر بوده و به آموزش و تحصیل اهمیت می‌داده، چون می‌دانسته که کلید رشد جوامع و رشد و تعالی افراد در آموزش و تعلیم و تربیت افراد است.

مدرسه سیفیه همچنان فعال است؛ مدرسه‌ای نمونه دولتی است که هر ساله تعداد زیادی از دانش آموزان آن در رشته‌های پزشکی و غیرپزشکی وارد دانشگاه می‌شوند. از محل موقوفات برای تشویق دانش آموزان این مدرسه برای تحصیل و تلاش برای کسب دانش مصارف زیادی صورت می‌گیرد.

همین مدرسه سیفیه است. آن زمان آموزش عالی به معنای امروز در جامعه وجود نداشته و منظور از مدرسه عالی مکانی مجهز برای تحصیل بوده است. با این حال بخشی از موقوفات آموزشی برای هزینه تحصیلی دانشجویان نیازمند اختصاص می‌یابد. به این صورت که ما سالانه مبالغی را به دانشگاه‌های ملایر پرداخت می‌کنیم و دانشگاه با صلاح دید خود برای دانشجویانی که نیاز به کمک هزینه تحصیلی دارند، پرداخت می‌کند. سالانه حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیون تومان در این زمینه می‌پردازیم.

در همان زمان بیمارستانی ساخته می‌شود با ۱۲ تخت که با توصیه سیف الدوله صرفا برای بیماران نیازمند استفاده می‌شود و خدمات در آن کاملا رایگان است. این بیمارستان را بعدا اداره موقوفه اداره می‌کرده و پس از انقلاب نیز به وزارت بهداشت واگذار می‌شود. در سال ۱۳۱۵ هم تفاهم نامه‌ای بین متولی موقوفات و وزارت بهداری صورت می‌گیرد که این بیمارستان را به وزارت بهداری می‌دهند و مبلغی را در ازای آن می‌گیرند.

از محل موقوفات درمانی چند سال پیش قصد ساخت بیمارستان داشتیم که به ما گفته شد سرانه تخت در ملایر در مرحله اشباع است و به همین دلیل ما وقف درمانی را به صورت خرید تجهیزات بیمارستانی یا ساخت بخش‌های درمانی ادامه دادیم. مثلا در چند سال گذشته حدود ۴ میلیارد تومان در بیمارستان امام حسین (ع) ملایر هزینه کرده ایم و هم اکنون بخش درمانی با هزینه یک میلیارد تومان در حال ساخت داریم که هم در حوزه عمرانی و هم تجهیزات هزینه‌ها را پرداخت می‌کنیم. در کنار این خدمات، تلاش می‌کنیم برای بیماران نیازمند هم کمک‌هایی داشته باشیم و به همین صورت برای بیماران خاص یا صعب العلاج حدود یک و نیم میلیون تومان و بیماران عادی تا ۵۰۰ هزار تومان هزینه درمان پرداخت می‌کنیم.

 

این موقوفات به شکلی تنظیم شده اند که هیچ وقت کهنه نمی‌شوند و تا زمانی که انسان‌ها هستند، این موقوفات به کار جوامع انسانی می‌آید. مرحوم سیف الدوله با یک افق دید باز نیات خود را تنظیم کرده است.