بر اساس آمارهای اعلام شده؛
به گزارش گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، از دیرباز تاکنون قابلیت انسان در برداشت مواد خام و به کارگیری آن در رفع نیاز‌های زندگی بوده و تکرار شده است. نام گذاری اعصارمختلف برحسب مواد مصرفی رایج انسان‌ها (حجر، مفرغ، آهن)، شکوفایی و یا سقوط تمدن‌هایی همچون مایا، رومیان و بین النهرین به دلیل دسترسی به مواد مختلف و تاریخ گسترده نزاع‌ها و جنگ‌ها بر سر مواد خام و مسیر‌های دسترسی به آن‌ها از جمله شواهد این ادعا است.
با پیشرفت علوم و تسلط بیشتر انسان بر طبیعت، گستره مواد در دسترس بشر نیز تغییرات زیادی کرده است. مواد اولیه برای ابزارسازی از اقلام آماده و کاملا طبیعی همچون سنگ، چوب و استخوان به گستره وسیعی از مواد مهندسی شامل آلیاژ‌های پیچیده، سرامیک‌ها، پلیمر‌ها و کامپوزیت‌ها و حتی مواد کاملا مصنوعی تغییر یافته است.
تا پیش از انقلاب صنعتی، مشکلات استخراج مواد اولیه (ازجمله منابع معدنی، سوخت و زیست‌توده‌ها) از ذخایر طبیعی، افزایش برداشت را با مشکل مواجه می‌کرده است. توجه به مفاهیمی همچون قناعت و صرفه جویی و رواج استفاده مجدد، بازیابی و بازیافت مواد و ابزار‌ها در فرهنگ‌های مختلف، ناشی از مشکلات دسترسی و یا هزینه بالای جایگزینی محصولات بوده است.
در دو قرن اخیر، کاهش هزینه مواد اولیه باعث استفاده بیشتر و سریع‌تر از ذخایر طبیعی شده است؛ به‌نحوی‌که میزان استخراج مواد خام از کمتر از ۱۰ میلیارد تن در سال، در ابتدای قرن بیستم، تا بیش از ۷۰ میلیارد تن در سال ۲۰۱۰ افزایش داشته است. این حجم از مصرف مواد و انرژی منجر به ایجاد مشکلات زیادی همچون تغییرات آب‌وهوایی به‌دلیل ورود گاز‌های گلخانه‌ای، اسیدی شدن خاک به‌دلیل ورود اکسید‌های نیتروژن و گوگرد، غنی شدن آب از منابع غذایی، از بین رفتن گونه‌های زیستی، فرسایش خاک، افزایش غیرقابل‌کنترل زباله‌های صنعتی و خانگی، احتمال کمبود دسترسی به منابع طبیعی در آینده و ورود انواع سموم به اکوسیستم شده است.
با وجود نگرانی از روند مصرف منابع از دهه ۷۰ میلادی، همچنان توافقی برای نحوه مدیریت منابع وجود ندارد و پیش‌بینی‌ها بر اساس رویه جاری تصویری نامطلوب از آینده را توصیف می‌کند. بر اساس پیش‌بینی‌های موسسه تحقیقات علمی و صنعتی استرالیا، تا سال ۲۰۳۰ و رشد سریع کشور‌هایی همچون هند، چین و برزیل، تقریبا ۳ میلیارد نفر به جمعیت طبقه متوسط جهان اضافه و تقاضا برای فولاد و سیمان افزایشی ۸۰ درصدی خواهد داشت. مصرف کل مواد خام جهان به ۱۰۰ میلیارد تن سالیانه خواهد رسید و قیمت غذا، انرژی، مواد اولیه و آب افزایش و هزینه استخراج نفت و فلزات تا دو برابر بیشتر خواهد شد و ۷۵ درصد پس انداز افراد در این سال برای مسکن، حمل و نقل، انرژی و تغذیه صرف خواهد شد.
بازیافت ناکافی بسیاری از فلزات و نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجه برای تامین مواد، از جمله مشکلات دیگر پیش‌بینی شده است. برای مشخص شدن تأثیر افزایش سطح مصرف و انتظارات در این کشورها، محاسبات سال ۲۰۱۰ نشان داده که در صورتی که چین تراکم خودرو و مصرف مواد غذایی ایالات متحده را داشته باشد، میزان کل تولید جهانی نفت نیز پاسخگوی چنین تقاضایی نخواهد بود.
در همین حال این اثرات جانبی زیانبار در کشور‌هایی با اقتصاد متکی بر منابع خام از شدت بیشتری برخوردار است. ایران، کشوری با اقتصاد استخراجی و از تولیدکنندگان مهم مواد خام در جهان است. ایران در بین ۱۰ کشور اول تولیدکننده نفت خام، ۵ کشور اول تولیدکننده گاز طبیعی، ۱۰ کشور اول تولیدکننده سیمان، سنگ‌آهن و مولیبدن، ۲۰ کشور اول تولیدکننده فولاد، سرب، آمونیا، مس، فلدسپار، فروکروم، کائولن، روی و پشم جای دارد؛ این در حالی است که بر اساس ارزش ذخایر معدنی (با احتساب نفت و گاز)، ایران درمجموع در رده پنجم جهانی کشورهای برخوردار از منابع طبیعی قرار دارد.
علاوه بر میزان ذخائر، میزان تکیه کشورها بر منابع طبیعی برای تولید ثروت نیز متفاوت است. در ارزیابی بانک جهانی، بیشتر کشورهای توسعه یافته مقادیر بسیار کمی از درصد از تولیدات خود را از برداشت از منابع طبیعی تولید می‌کنند.
منابع طبیعی کشور و کسب سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی
سهم بزرگی از تولید ناخالص داخلی ایران به منابع طبیعی وابسته است. در کنار این، میزان برداشت از منابع معدنی کشور در حال حاضر تقریبا یک چهارم میزان متعارف در جهان است (برداشت ۰.۲۷ از ذخایر معدنی ایران در مقابل ۱ درصد جهانی) نشان می‌دهد که میزان برداشت معادن در کشور جای توسعه بسیار زیادی دارد.
در سال‌های اخیر بحران‌های زیست‌محیطی از قبیل: آلودگی شدید هوا در شهر‌های صنعتی، خشک شدن دریاچه‌ها، بیابان‌زایی، تولید بیش‌ازحد زباله، گردوغبار شدید، خطر انقراض گونه‌های زیستی مشکلات عدیده‌ای را در ایران به وجود آورده است. بسیاری از این بحران‌ها با الگوی تولید و مصرف مواد ارتباط دارند.
با این‌حال، اتکای اقتصاد ایران بر تولید و صادرات مواد خام، تاکنون بررسی جامعی در خصوص الگوی جریان مواد در سطح ملی و مقایسه آن با سایر کشورها انجام نشده است.
با توجه به سیاستگذاری‌های انجام شده باید زیرساخت‌های موجود بررسی شود، در همین راستا ستاد توسعه فناوری‌های فوتونیک، لیزر، مواد پیشرفته و ساخت معاونت علمی سعی دارد تا با امکان سنجی و شناسایی منابع طبیعی در کشور به سمت توسعه فناوری‌های مرتبط با این حوزه و کاربردی شدن آن گام بردارد.
با پیشرفت علوم و تسلط بیشتر انسان بر طبیعت، گستره مواد در دسترس بشر نیز تغییرات زیادی کرده است. مواد اولیه برای ابزارسازی از اقلام آماده و کاملا طبیعی همچون سنگ، چوب و استخوان به گستره وسیعی از مواد مهندسی شامل آلیاژ‌های پیچیده، سرامیک‌ها، پلیمر‌ها و کامپوزیت‌ها و حتی مواد کاملا مصنوعی تغییر یافته است.
تا پیش از انقلاب صنعتی، مشکلات استخراج مواد اولیه (ازجمله منابع معدنی، سوخت و زیست‌توده‌ها) از ذخایر طبیعی، افزایش برداشت را با مشکل مواجه می‌کرده است. توجه به مفاهیمی همچون قناعت و صرفه جویی و رواج استفاده مجدد، بازیابی و بازیافت مواد و ابزار‌ها در فرهنگ‌های مختلف، ناشی از مشکلات دسترسی و یا هزینه بالای جایگزینی محصولات بوده است.
در دو قرن اخیر، کاهش هزینه مواد اولیه باعث استفاده بیشتر و سریع‌تر از ذخایر طبیعی شده است؛ به‌نحوی‌که میزان استخراج مواد خام از کمتر از ۱۰ میلیارد تن در سال، در ابتدای قرن بیستم، تا بیش از ۷۰ میلیارد تن در سال ۲۰۱۰ افزایش داشته است. این حجم از مصرف مواد و انرژی منجر به ایجاد مشکلات زیادی همچون تغییرات آب‌وهوایی به‌دلیل ورود گاز‌های گلخانه‌ای، اسیدی شدن خاک به‌دلیل ورود اکسید‌های نیتروژن و گوگرد، غنی شدن آب از منابع غذایی، از بین رفتن گونه‌های زیستی، فرسایش خاک، افزایش غیرقابل‌کنترل زباله‌های صنعتی و خانگی، احتمال کمبود دسترسی به منابع طبیعی در آینده و ورود انواع سموم به اکوسیستم شده است.
با وجود نگرانی از روند مصرف منابع از دهه ۷۰ میلادی، همچنان توافقی برای نحوه مدیریت منابع وجود ندارد و پیش‌بینی‌ها بر اساس رویه جاری تصویری نامطلوب از آینده را توصیف می‌کند. بر اساس پیش‌بینی‌های موسسه تحقیقات علمی و صنعتی استرالیا، تا سال ۲۰۳۰ و رشد سریع کشور‌هایی همچون هند، چین و برزیل، تقریبا ۳ میلیارد نفر به جمعیت طبقه متوسط جهان اضافه و تقاضا برای فولاد و سیمان افزایشی ۸۰ درصدی خواهد داشت. مصرف کل مواد خام جهان به ۱۰۰ میلیارد تن سالیانه خواهد رسید و قیمت غذا، انرژی، مواد اولیه و آب افزایش و هزینه استخراج نفت و فلزات تا دو برابر بیشتر خواهد شد و ۷۵ درصد پس انداز افراد در این سال برای مسکن، حمل و نقل، انرژی و تغذیه صرف خواهد شد.
بازیافت ناکافی بسیاری از فلزات و نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجه برای تامین مواد، از جمله مشکلات دیگر پیش‌بینی شده است. برای مشخص شدن تأثیر افزایش سطح مصرف و انتظارات در این کشورها، محاسبات سال ۲۰۱۰ نشان داده که در صورتی که چین تراکم خودرو و مصرف مواد غذایی ایالات متحده را داشته باشد، میزان کل تولید جهانی نفت نیز پاسخگوی چنین تقاضایی نخواهد بود.
در همین حال این اثرات جانبی زیانبار در کشور‌هایی با اقتصاد متکی بر منابع خام از شدت بیشتری برخوردار است. ایران، کشوری با اقتصاد استخراجی و از تولیدکنندگان مهم مواد خام در جهان است. ایران در بین ۱۰ کشور اول تولیدکننده نفت خام، ۵ کشور اول تولیدکننده گاز طبیعی، ۱۰ کشور اول تولیدکننده سیمان، سنگ‌آهن و مولیبدن، ۲۰ کشور اول تولیدکننده فولاد، سرب، آمونیا، مس، فلدسپار، فروکروم، کائولن، روی و پشم جای دارد؛ این در حالی است که بر اساس ارزش ذخایر معدنی (با احتساب نفت و گاز)، ایران درمجموع در رده پنجم جهانی کشورهای برخوردار از منابع طبیعی قرار دارد.
علاوه بر میزان ذخائر، میزان تکیه کشورها بر منابع طبیعی برای تولید ثروت نیز متفاوت است. در ارزیابی بانک جهانی، بیشتر کشورهای توسعه یافته مقادیر بسیار کمی از درصد از تولیدات خود را از برداشت از منابع طبیعی تولید می‌کنند.
منابع طبیعی کشور و کسب سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی
سهم بزرگی از تولید ناخالص داخلی ایران به منابع طبیعی وابسته است. در کنار این، میزان برداشت از منابع معدنی کشور در حال حاضر تقریبا یک چهارم میزان متعارف در جهان است (برداشت ۰.۲۷ از ذخایر معدنی ایران در مقابل ۱ درصد جهانی) نشان می‌دهد که میزان برداشت معادن در کشور جای توسعه بسیار زیادی دارد.
در سال‌های اخیر بحران‌های زیست‌محیطی از قبیل: آلودگی شدید هوا در شهر‌های صنعتی، خشک شدن دریاچه‌ها، بیابان‌زایی، تولید بیش‌ازحد زباله، گردوغبار شدید، خطر انقراض گونه‌های زیستی مشکلات عدیده‌ای را در ایران به وجود آورده است. بسیاری از این بحران‌ها با الگوی تولید و مصرف مواد ارتباط دارند.
با این‌حال، اتکای اقتصاد ایران بر تولید و صادرات مواد خام، تاکنون بررسی جامعی در خصوص الگوی جریان مواد در سطح ملی و مقایسه آن با سایر کشورها انجام نشده است.
با توجه به سیاستگذاری‌های انجام شده باید زیرساخت‌های موجود بررسی شود، در همین راستا ستاد توسعه فناوری‌های فوتونیک، لیزر، مواد پیشرفته و ساخت معاونت علمی سعی دارد تا با امکان سنجی و شناسایی منابع طبیعی در کشور به سمت توسعه فناوری‌های مرتبط با این حوزه و کاربردی شدن آن گام بردارد.
ارسال نظرات