به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو به نقل از واشنگتن پست، تحریم‌های آمریکا علیه ایران در حال اثر گذاری منفی بر اقتصاد این کشور است.
این تحریم‌ها سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی در ایران را متوقف کرده و تولید نفت این کشور را نیز به پایین‌ترین میزان در 30 سال گذشته رسانده است و باعث شده که دسترسی دولت ایران به منابع ارزی خارجی سخت‌تر شود.
تورم به 50 درصد رسیده و این کشور در حال تجربه کردن کمبود برخی مواد غذایی و اقلام پزشکی است.
با این حال اما ایران به جای تسلیم شدن در برابر فشارهای آمریکا برای تغییر سیاست خارجی خود و عقب نشینی از حضور منطقه‌ای به سمت حفاظت از خود و مقاومت در برابر خواسته‌های آمریکا روی آورده است و از مذاکرات مجدد که هدف آمریکا خروج از برجام بود نیز خبری نیست.
ایران برای بهبود شرایط خود به سمت اصلاحات ارزی روی آورده است.
* چرا ایران به سمت تغییر سیاست‌های ارزی روی آورده است؟
تنگ تر شدن حلقه تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی ایران باعث شده است که ارزش ریال به شدت کاهش یابد.
ایران مدت‌ها بود که برابری نرخ ارزی را با قوت حفظ کرده بود و تمایلی به کاهش ارزش ریال نداشت و از اوایل سال 2018 نیز برابری رسمی ریال و دلار را 42 هزار ریال در برابر یک دلار حفظ کرده است.
با توجه به کاهش منابع ارز خارجی در نظام بانکی ایران مردم این کشور برای تامین نیاز خود به ارز خارجی برای از واردات خودرو گرفته تا پرداخت شهریه دانشگاه‌های خارجی به بازار سیاه روی آورده‌اند.
از اوایل سال 2019 تا روزهای نخست ماه می ارزش ریال ایران 30 درصد در بازار سیاه تهران کاهش یافت و به 156 هزار و 500 ریال در برابر دلار رسید که این مسئله به افزایش شدید قیمت‌ها در ایران ونابسامانی اقتصادی منجر شد.
* ایران در این زمینه چه اقداماتی انجام داده است؟
ایران به سمت ایجاد یک نظام چند نرخی ارزی با هدف کنترل بازار سیاه روی آورد. دولت این کشور سال گذشته یک نظام مبادلات ارزی به نام نیما برای شرکت‌های داخلی ایجاد کرد. اما بسیاری از صادرکنندگان ترجیح دادند دلار و یوروی خود را در بازار سیاه و آزاد بدون نظارت بفروشند چرا که قیمت ارز نیمایی بیش از آنکه نزدیک به قیمت بازار آزاد باشد به نرخ رسمی نزدیک بود.
طی ماههای گذشته بانک مرکزی ایران اجازه داده است که نرخ ارز نیمایی تا حدودی کاهش یابد تا شرکت‌های صادر کننده تشویق شوند ارز حاصل از صادرات خود را در این سامانه عرضه کنند.
دولت ایران نیز اعلام کرده که قصد دارد با حذف 4 صفر از پول ملی برابری دلار-ریال را تغییر دهد.
* آیا اقدامات ایران مؤثر بوده است؟
برنامه‌های ایران باعث شد تا این کشور موفق شود ارزش ریال در بازار آزاد را تقویت کند.
از ماه می به بعد ارزش ریال با افزایش 30 درصدی به 118 هزار در برابر دلار رسیده است که تقریبا برابر نرخ ارز نیمایی است. اگرچه ساقط کردن پهپاد متجاوز آمریکایی و توقیف نفتکش انگلیسی و چند نفتکش مرتبط با قاچاق سوخت در آب‌های نزدیک به تنگه هرمز توسط ایران به تشدید تنش سیاسی در منطقه منجر شده اما شاهد آن بودیم که این نرخ برابری چندان دستخوش تغییر نشد و ارزش ریال ایران حفظ شده است.
این در حالی است که به طور طبیعی شدت گرفتن تنش سیاسی باید به تضعیف ارزش ریال ایران در برابر دلار منجر می‌شد اما این اتفاق رخ نداد.
به اعتقاد استیو هانک، استاد اقتصاد کاربردی دانشگاه جان هاپکینز ایالات بالتیمور آمریکا این مسئله به کاهش تورم در ایران کمک کرده است و شاهد آن بودیم که علیرغم صعود شدید تورم طی سال گذشته، اما در ماه تیر و مرداد نرخ تورم به 24 درصد کاهش یافته است.
* آیا این سیاست‌ها در بلندمدت جواب می‌دهد؟
ممکن است حدف 4 صفر از پول ملی تاثیر روانی داشته باشد که البته این تاثیر کم خواهد بود چرا که به اعتقاد چارلز روبرتسون،کارشناس ارشد اقتصادی مؤسسه رنسانس کپیتال این اقدام دولت روحانی در برابر کردن 12 تومان به جای 120 هزار ریال در برابر دلار ممکن است ذهنیت بهتری برای مردم ایران ایجاد کند. اما تا زمانی که این کشور نتواند دسترسی کافی به ارز خارجی نداشته باشد همچنان درگیر اختلاف برابری بین ارز نیمایی و ارز بازار آزاد خواهد بود.
باید گفت که دیگر کارشناسان نیز نظر مشابهی را ارائه داده‌اند اما راهکار خروج از بحران ارزی را جدای از لغو تحریم‌ها یا باز شدن دست ایران به منابع ارزی، تقویت مبانی رشد اقتصادی عنوان کرده و حذف چهار صفر را نه تنها منطقی نمی‌دانند بلکه معتقدند که ممکن است به نتایج تلخی منجر شود. این کارشناسان بر این باورند که دولت باید نخست به سمت تقویت پول ملی از طریق پرداختن به عوامل بنیادین بود و سپس در صورت لزوم برای حذف صفرها اقدام کند.
* چرا ایران برابری ریال دلار را شناور نمی‌کند؟
مقامات ایرانی نگران هستند که در صورت شناور کردن برابری ریال با دلار شاهد کاهش بیشتر ارزش ریال در بازار باشیم که این مسئله به شدت گرفتن تورم منجر می‌شود.
این مسئله همچنین در برابر رویدادهای سیاسی نیز حساس خواهد بود.
از طرف دیگر بخش قابل توجهی از حاکمیت ایران به کاهش نرخ برابری ریال با دلار به عنوان نشانه‌ای از تضعیف قدرت ملی و کاهش توانایی برای ایستادن در مقابل سیاست‌های آمریکا نگاه می‌کند و اصلا علاقه‌ای به تجربه کردن چنین شرایطی ندارد.
به علاوه اینکه بانک مرکزی ایران نیز در زمینه تخصیص ارز خارجی با نرخ رسمی خیلی شفاف عمل نمی‌کند.
کارشناسان می‌گویند تامین دلار ارزان برای افراد وابسته به دولت در حالی که درخواست قانونی شرکت‌ها برای گرفتن دلار رد می‌شود به فساد منجر می‌شود. به عبارت دیگر تخصیص ارز با نرخ رسمی به افرادی که صلاحیت آن را ندارند عملا به ایجاد رانت و فساد در ساختار اقتصادی منجر می‌شود.
با توجه به آنچه گفته شد بعید به نظر می‌رسد به این زودی شاهد شناور شدن برابری ریال با دلار باشیم.