جایگاه چهارمی نانو در دستان محققان ایرانی / توسعه اقتصاد نانویی مرز ندارد

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو؛ حمیده آقاجانی – کمی به گذشه باز می‌گردیم، به زمانی که برای گرفتن مدرک کارشناسی ارشد و دکتری در بسیاری از رشته‌ها دانشجویان به آن سوی مرز‌ها می‌رفتند؛ بسیاری از آزمایشات خاص به خارج از کشور ارسال می‌شد و باید چند وقتی چشم به راه جواب می‌ماندیم. بسیاری از تجهیزات و دستگاه‌های صنعتی و پزشکی وارد می‌شد و با اشاره آمریکایی‌ها با چالش روبرو می‌شدیم.

اما، همت و غیرت مردان و زنان ایرانی چنین بی احترامی را بر نمی‌تابد و دقیقا از یک دهه بعد از انقلاب اسلامی و با پایان جنگ تحمیلی آن‌ها که کاری از دستشان بر‌می‌آمد آستین بالا زده و در اوج محدودیت‌ها کاری کردند کارستان. دانشگاه‌ها رونق گرفت و پژوهش‌ها به نشریات معتبر رسید.

در این میان علمی نوین در جهان در حال توسعه بود و ایرانی‌ها دیگر از غافله جانماندند. حرف از یک انقلاب است، انقلابی از جنس صنعتی که دنیا را متحول کرده و رنگ و بوی صنایع را تغییر می‌داد. با همین رویکرد و تغییر دیدگاه در جهان مسئولین علمی کشور با برنامه ریزی هدفمند در یک برنامه ده ساله کاری کردند کارستان؛ تا جایی که بسیاری از کشور‌های توسعه یافته امروز انگشت به دهان مانده‌اند.

 

روز‌های پایانی سال ۱۳۷۹ بود که مرحوم ابتکار فناوری جدیدی به نام نانو را به رئیس جمهور وقت ارائه کرد. شاید ۲ سال زمان زیادی باشد، اما ارزش آن را داشت تا ستاد توسعه فناوری‌های نانو در سال ۱۳۸۱ کار خود را آغاز کند و این علم میان رشته‌ای را همچون روحی تازه در صنعت بدمد.

همانطور که گفته شد ستاد نانو کار خود را با برنامه‌ای ده ساله آغاز کرد؛ بنا بر اظهار خود مسئولین این ستاد قرار بود در برنامه اول آن‌ها به تولید محتوا و پژوهش پرداخته شود، اما با همت نوجوانان، جوانان و اساتید دانشگاهی این روند در کمتر از ده سال به ثمر نشست. این ستاد با هدف ارتقای سطح دانش به صورت پایه‌ای و آگاهی بخشی به مردم در سطوح مختلف جامعه، باشگاه دانش‌آموزی نانو را در راستای تحقیق و پژوهش دانش‌آموزی با هدف پایدارسازی جریان توسعه منابع انسانی در فناوری نانو را تاسیس کرد.

در حال حاضر بیش از ۱۳۰ مرکز اعم از دانشکده و پژوهشکده کشور در حوزه فناوری نانو فعالیت دارند؛ به نحوی که این ستاد تلاش کرده الگوی توسعه نانو در مراکز دانشگاهی، الگوی غیرمتمرکز بوده و در تنها در چند دانشگاه خاص متمرکز نباشد و همین غیرمتمرکز بودن کمک کرده تا بیش از ۳۰ هزار محقق در مقطع کارشناسی ارشد به بالا کار پژوهشی در حوزه نانو انجام دهند.

 

اقدامات پژوهشی حوزه نانو کمک کرد تا ایران در سال ۱۳۹۳ با پشت سر گذاشتن کشور توسعه یافته‌ای همچون ژاپن به جایگاه چهارم جهان دست یابد و این دستیابی به این عنوان بدان معنا بود که کشور‌های صاحب فناوری نانو ناچار به رقابت با ایران بوده و سایرین نیز چاره‌ای به جز دراز کردن دست همکاری به سوی ایران نداشتند، سیاستمداران جهان به این امر مهم واقف هستند که نانو حوزه‌ای تحول ساز بوده و سرمایه‌گذاری در این حوزه سودی چند برابری را باز خواهد گرداند. همین دیدگاه شاید محرکی بوده برای اینکه شاهد باشیم بسیاری از رشته‌های از پزشکی تا کشاورزی تحت تاثیر این علم بین رشته‌ای تحول پیدا کرده و دستاورد‌های قابل توجهی داشته است.

توسعه فناوری نانو در حوزه پزشکی و صنایع وابسته
بنا بر آمار‌های منتشر شده در حال حاضر بیش از ۱۵ صنعت از فناوری نانو بهره می‌برند؛ در صنعت ساخت و ساز ۱۰۰ محصول نانویی و در حوزه سلامت ۸۵ محصول تایید شده در حال تولید است. البته بهترین نمونه‌ها در حوزه سلامت تولید دارو‌های ضدسرطان بود که به دلیل تحریم‌ها امکان واردات آن به کشور وجود نداشت و تولید این محصولات استراتژیک علاوه بر ارزآوری به توسعه صادرات و قطع وابستگی کشور نیز کمک شایانی کرد. از سوی دیگر شاهیدم که با شیوع بیماری کرونا در کشور چین و جهان نیاز به ماسک‌های بهداشتی چندین هزار برابر شد و بسیاری از کشور‌های اروپایی و آسیایی در زمان کوتاهی مشتری این محصول شدند.

 

گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال ۲۰۱۹ (GII)، نیز به عنوان سایت رسمی و معتبر علمی جهان در پایان سال ۲۰۱۹ میلادی اعلام کرد که ایران در تولید علم به رتبه‌های برتر دنیا در حوزه‌های پیچیده‌ای نظیر فناوری نانو با رتبه ۴، مهندسی پزشکی رتبه ۱۲، زیست‌مهندسی رتبه ۹ دست یافته است.

بر اساس اعلام آمار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری؛ «در حال حاضر ۲۳۷ شرکت فناور در حوزه نانو فعال هستند و حدود ۶۴۰ محصول تایید شده در بازار وجود دارد. سال گذشته بیش از ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان اقتصاد حاصل از فروش محصولات این حوزه بود.»

آنچه در اینجا گفته شد تنها گوشه‌ای از توسعه ایران در حوزه نانو است. علمی که گستردگی فراوانی دارد و رشد آن توقف‌ناپذیر بوده و قادر است بخش مهمی از درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کشور را به دست آورد، زیرا بسیاری از کشور‌های جهان خصوصا آسیایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند توفیقی در این حوزه کسب کرده و نیازمند محصولات جدید و با کیفیت برتر هستند.