بررسی حقوقی قتل «رومینا»

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، محمد مهاجری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق در یادداشتی برای بررسی قتل رومینا نوشت: قتل خشمگینانه‌ خانم رومینا اشرفی توسط پدرش با داس، احساسات مردم ایران را بسیار جریحه‌دار کرده است. قتل ناموسی فرزند توسط پدرش همان‌قدر که می‌تواند دردناک و غم‌انگیز باشد از لحاظ کیفری و جنایی می‌تواند قابل مطالعه و بررسی حقوقی باشد. در این موضوع از دو بُعد می‌توان از رویکرد حقوقی به این مسئله نگریست: نخست- موضوع قتل‌های ناموسی یا شرافتی (Honour Killings) است که در نظام‌های حقوقی مختلف از جمله جرائم بسیار مهم است.

 

در جرائم ناموسی عمدتاً یکی از اشخاص یا اعضای خانواده به دلیل شرمندگی و به دلیل احساس بی‌آبرویی یکی دیگر از اعضای خانواده را به قتل می‌رساند یا او را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد. طبق آمار سازمان ملل متحد در طول هر سال بیش از (۵) هزار بانو قربانی خشونت‌ها و جرائم ناموسی هستند. این ماجرا بر خلاف آنکه عده‌ای در موضوع رومینا قصد دارند القا نمایند که تنها تعصب فرهنگی مردم ایران موجب این قبیل جرائم است، در کشور‌هایی همچون کانادا، آمریکا، انگلستان، برزیل، ترکیه، اسرائیل، ایتالیا، اکوادور و پاکستان محقق می‌گردد و مختص یک کشور مسلمان هم نیست. جرائم ناموسی در هر کجا و در هر کشوری علیه هر انسانی ارتکاب یابند، نفرت‌انگیز و باعث تأسف هستند. باید دقت کرد در ایران در طول هر سال شمسی تعداد وقوع این قتل‌های ناموسی از لحاظ آماری که سازمان ملل متحد ارائه می‌نماید، اصلاً در سطح قرمز و هشداری نیست. دوم- موضوع عدم مجازات قصاص برای پدر در صورت وقوع قتل عمدی فرزند (اعم از دختر و پسر) است که جریان فمنیستی و جریان‌های خاصی با هدف ماهی گرفتن از آب گل‌آلود، در روز‌های اخیر تلاش می‌نمایند تا جامعه‌ی ایران را یک جامعه‌ی مردسالار خشن نشان دهند و دلیل این قتل را لحاظ نکردن مجازات قصاص برای پدر بدانند. به نظر می‌رسد موضوع عدم قصاص پدر به دلیل احساسی است که قانونگذار و شارع در بازدارنده نبودن قصاص در این فرض مد نظر داشته است.

 

شاید اگر مجازات این پدر مُثله کردن فرزند خود نیز لحاظ می‌شد، باز هم این پدر اقدام به این کار می‌کرد و با توجه به عُلقه‌ای که میان فرزند و پدر وجود دارد، وقتی پدر این عُلقه و رابطه‌ی خونی را زیر پا می‌گذارد و حاضر به قتل فرزند و پاره‌ی تن خویش می‌گردد، در حقیقت پیش از آن خود را کشته است و صرفاً یک مُرده‌ی متحرک است؛ بنابراین در این فرض عُلقه‌ی پدر و فرزندی که قوی‌ترین عامل بازدارنده است، نتوانسته است مانع قتل شود، حال چگونه مجازات قصاص می‌تواند عاملی برای بازدارندگی این قبیل قتل‌ها باشد؟ مسئله‌ی دیگری که بایستی بدان توجه کرد آن است که قانونگذار نمی‌گوید این اقدام پدر جرم نیست، بلکه به موجب قانون مجازات اسلامی مجازات پدر حبس از ۳ تا ۱۰ از جهت جنبه‌ی عمومی جرم می‌تواند باشد. شاید از لحاظ حقوقی بتوان به موضوع معاونت در جرم توسط عموی رومینا و حتی پسری که با وی دوست بود نیز اشاره کرد. به این شرح که طبق اخبار واصله ظاهراً پدر رومینا با اشاره به آبروی خانوادگی و غیرت و این موارد، مرتب به پدر رومینا هشدار می‌داده است و به نوعی از لحاظ روانی او را برای ارتکاب جرم و مقابله با این بی‌آبرویی آماده می‌کرده است و از سوی دیگر ظاهراً پسری که با رومینا ارتباط و دوستی داشته است، اقدام به انتشار تصاویر غیرمتعارف رومینا با خودش کرده است و این تصاویر را به تلفن همراه پدر رومینا ارسال می‌دارد؛ در نتیجه پدر رومینا از لحاظ روحی و روانی در شرایطی قرار گرفته است که اقدام به قتل فرزند خود کرده است. اقدام پدر رومینا جرم و به هیچ‌وجه قابل دفاع نیست؛ لیکن موضوعی که دادستان محترم بایستی بدان توجه نماید تحریک‌های بیرونی است که عموی رومینا و آن پسر انجام داده‌اند و به نوعی پدر رومینا را به سمت و سوی قتل فرزند خویش کشانده‌اند. در حال حاضر مقصر اصلی ماجرا پدر رومینا است، ولی بی‌تقصیر تلقی کردن این پسر و عموی رومینا امری است که از لحاظ منطقی و حقوقی قابل دفاع نیست و شایسته است که به آن توجه بشود. حکم عدم قصاص پدر در صورت قتل عمدی فرزند، متکی بر احادیث و روایاتی است که در فقه شیعه وجود دارد، آن چنان که برخی دوازده روایت صحیح‌السند را مبنای این استثنای شارع دانسته‌اند.

 

از جمله مهم‌ترین این روایات می‌گوید: «لا یقتل الأب لإبنه إذا قتله» به این معنا که پدر در صورت قتل فرزند قصاص نمی‌شود. بحث در خصوص این استثنا و دلایل آن از موضوعات فقهی و تخصصی است که می‌تواند مورد بحث مجامع تخصصی و علمی، مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان و شاید مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار بگیرد و در خصوص آن تصمیم‌گیری بشود، ولی به نظر می‌رسد برخی در این روز‌های گذشته از ماجرای قتل رومینا به دنبال تخریب اسلام و قواعد اسلامی هستند؛ در حالی که در ماجرای قتل رومینا، عدم قصاص پدر یک موضوع فرعی است و نمی‌توان گفت عدم لحاظ مجازات قصاص برای پدر علت قتل رومینا بوده است، بلکه علت قتل رومینا تعصبات فرهنگی و فشار‌های اجتماع از لحاظ بی‌حیثیتی بر پدران است که بایستی بررسی و برطرف بشود.

 

نقد این حکم قانونی و پرداختن به باید‌ها و نباید‌های آن امری لازم است که امیدواریم رسانه‌ی ملی به سرعت به آن بپردازد و موضوع را منصفانه و با حضور متخصصین امر بررسی نماید؛ علاوه بر این پیشنهاد افزایش مدت حبس پدر به حبس ابد یا حبس تا ۳۰ سال نیز به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد شده بود، ولی به تصویب نرسیده بود. این پیشنهاد نیز پیشنهاد خوبی است که می‌تواند مجازات پدر را در فرض قتل فرزند تشدید نماید.