علل بالا بودن نرخ بیکاری چیست؟ / عوامل موثر در توسعه بازار کار و نقش دولت در شرایط «کرونا»

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، بیکاری یکی از معضلات اقتصادی بسیاری از کشورهاست. کشور ایران هم همواره از این معضل بی بهره نبوده و در دو دهه گذشته با رشد جمعیت نرخ بیکاری دو رقمی را تجره کرده است. بیکاری می‌تواند آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی از جمله اعتیاد، فقر، طلاق و افسردگی را برای جامعه به همراه داشته باشد لذا توجه به وضعیت کار و اشتغال در هر کشوری حائذ اهمیت بوده و در راستای اصل عدالت اجتماعی است. کارشناسان دلایل مختلفی را برای پاسخ به بالا بودن نرخ بیکاری مطرح می‌کنند. در همین رابطه با حمید حاج اسماعیلی؛ کارشناس و فعال بازار کار و کارگری گفتگو کردیم که در ادامه مشاهده می‌کنید.

چه دلایلی عامل بالا بودن نرخ بیکاری کشور است؟
طی دو دهه گذشته نرخ بیکاری کشور متوسط دو رقمی و کمتر از ده دوازده درصد نبود به همین دلیل انگشت انتقادات به سمت دولت‌هایی بود که تصدی امور را به صورت اجرایی در کشور به دست داشتند. علت‌های زیادی برای بالا بردن نرخ بیکاری در کشور مطرح بود؛ یکی از آن‌ها وابستگی به درآمد‌های نفتی و اقتصاد دولتی بود. هم خود دولت هم کارشناسان این موضوع را یکی از علت‌های اساسی کاهش ظرفیت در اقتصاد کشور تلقی می‌کنند. تا مادامی که دولت به سمت اقتصاد تولیدی حرکت نکند هم چنان مشکل توسعه ظرفیت‌های اشتغال در کشور را خواهیم داشت.

دومین موضوع نبود و خلل فعالیت بخش خصوصی در اقتصاد بود که برای بالا بودن نرخ بیکاری در کشور مطرح بود به دلیل اینکه ظرفیت استخدام در دولت محدود بود و دولت سالانه تنها ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر را براساس قانون بودجه می‌توانست استخدام کند.

سومین موضوع اقتصاد خدماتی در کشور بود، به هر حال علی رغم اینکه حجم عظیمی از اشتغال کشور را به خود اختصاص داده، اما اعتقاد کارشناسان بر این است برای اینکه کشور بتواند ظرفیت بازار کار و اشتغال را افزایش بدهد باید به سمت یک اقتصاد مولد و تولیدی حرکت کند و این گریزناپذیر است تا مادامی که نتوانیم تغییر جهت در بازار کار و اقتصاد کشور ایجاد کنیم متاسفانه نرخ بیکاری هم چنان بالا خواهد بود.

---

بیشتر بخوانید:

---

از دیگر موضوعات می‌توانیم به نیروی کار غیرماهر و غیرحرفه‌ای در بازار کار اشاره کنیم. این هم از موضوعاتی بود که طی دو سه دهه گذشته در کشور مطرح بود نیروی کار ماهر نیست برای همین امکان جذب بازار کار و جایگاه پیدا کردن ندارد لذا دلیل اینکه بخش زیادی از کارجویان در قالب بیکاران هستند و نرخ بیکاری در کشور افزایش پیدا می‌کند نداشتن مهارت کافی و لازم است.

در این وضعیت نقش دولت در اقتصاد برای ایجاد اشتغال و تقویت بازار کار چیست؟
در چنین شرایطی نقش دولت نقش بسیار جدی حیاتی و سازنده است. حمایت‌هایی که برای بازار کار می‌تواند داشته باشد می‌تواند راهگشا باشد همان بحث مشاوره فنی است که می‌تواند در اختیار کارافرینان قرار بدهد و از بازار کار حمایت کند که جنبه‌های متفاوتی دارد. بخشی از حمایت دولت تسهیلاتی است که ارزان قیمت و آسان در اختیار کافرمایان و تولید کنندگان می‌گذارد که متاسفانه بعد از شیوع کرونا مقدار مطلوب را شاهد نیستیم. دومین حمایت معافیت بیمه مالیاتی در برخی مقاطع است تا بتوانند احیا شوند. پرداخت بیمه بیکاری به کسانی که شغل شان را از دست دادند یکی از حمایت‌هایی است که از بازار کار صورت می‌گیرد تا نیروی کار در مقطعی این شرایط سخت را پشت سر بگذارد و بعد از اینکه بازار کار رو نق بگیرد به کسب و کار‌ها برگردند در همه این بخش‌ها دولت عملکرد خوبی نداشته است.

 

در قیاس با حمایت‌هایی که در جریان کرونا در کشور‌های توسعه یافته شنیدیم حمایت‌های ایران ناقص کم و نارسا بوده است که باید تقویت شود. اگر می‌خواهیم بازار کار را احیا بکنیم توسعه بدهیم باید احساس مان این باشد که این بازار بازار ملی است و دولت باید حتما حمایت‌های لازم سرمایه گذاری بکند تا مقطعی که این حمایت‌ها بازار کار را تقویت کند در عین حال بازار کار ایران نیاز‌مند سرمایه گذاری هم خارجی هم داخلی است بدون سرمایه گذاری توسعه بازار کار امکان پذیر نیست. بدون توسعه تکنولوژی امکان توسعه بازار کار نیست بدون آموزش و مهارت‌های لازم برای نیروی کار امکان توسعه بازار کار نیست سه جنبه اصلی سرمایه گذاری انتقال دانش و تکنولوژی و آموزش نیروی کار سه مولفه اساسی توسعه بازار کار است که باید هر سه را مد نظر بگیریم هم از ظرفیت بیرونی و داخلی استفاده کنیم. در عین حال روابط کار را در کشور سامان دهی کنیم.

هر چه تنش در بازار کار کم باشد آرامش برگردد این می‌تواند به هدفگذاری در توسعه بازار کار کمک کند با وجود همه مسائل فنی که مطرح کردم یک مو ضوع جدی تری وجود دارد که می‌تواند در بازار کار راهگشا باشد و آن انسداد سیاسی است که در بخش کلان کشور است و حتما دولت مردان باید کاری کنند بخشی از مشکلاتی که بر مسائل اقتصادی کشور سایه انداخته مشکلات سیاسی است که در عرصه جهانی بین کشور و برخی از کشور‌های متخاصم به وجود آمده است لذا دولت باید تلاش کند این تنش زدایی را به شکل کافی و ممکن داشته باشد. درست است عناد‌ها نسبت به کشور جدی است و برخی بهانه گیری‌ها باعث شده این عناد‌ها و دشمنی‌ها علیه کشور باشد و روی زندگی مردم روی معیشت و مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور تاثیر بگذارد، ولی می‌تواند با تلاش و رایزنی دولت در بخش دیپلماسی کاهش پیدا کند هر چه تنش‌های سیاسی کاهش پیدا کند مسائل در داخل کشور بهبود می‌یابد و به تبع آن وضع اقتصادی و اجتماعی کشور بهتر می‌شود و این خودش راهگشا برای نشاط اجتماعی امنیت اجتماعی و امنیت عمومی و برای همگرایی بین مردم و دولت که در نهایت می‌تواند باعث شکوفایی و توسعه کشور شود.

دولت‌ها در سالیان گذشته چه اقداماتی باید می‌کردند و نکردند که امروز وضعیت اشتغال و کار در کشور نابسامان است؟
علی رغم فعالیت‌های گسترده‌ای که برای رفع مشکلات دو دهه گذشته در کشور صورت گرفته نرخ بیکاری بالاست و بخشی از مشکلات است علتش این است اولا اقداماتی که صورت گرفته تکمیل نشده و در ابتدای راه است در عین حال نتوانستیم زیرساخت‌های لازم را به صورت جدی در بازار کار فراهم کنیم. در بخش‌هایی پیشرفت داشتیم یکی ابلاغ سیاست‌های اصل ۴۴ است که در سال ۸۴ کلید خورده این راه را برای مشارکت مردم تا حدودی در قانون فراهم کرده، اما هنوز دولت رقیب بخش خصوصی است و فضای کسب و کار مناسب نیست. بروکراسی اداری پیچیده‌ای در مسیر فعالیت مردم برای حضور در بخش اقتصادی وجود دارد. در کنار این‌ها فضای کسب و کار مطلوب نیست رتبه خوبی نداریم رتبه ما شاید الان بیش از ۱۲۶ باشد که در بین ۱۸۰ کشور آن هم برای کشوری که می‌خواهد نرخ بیکاری را کاهش بدهد اصلا مناسب نیست.

 

زیرساخت مالی و بانکی ما هنوز با اشکالات بسیار گسترده‌ای روبه روست که خود این مانع گسترده برای ظرفیت سازی در اقتصاد است. بانک‌ها به جای تسهیل گری بنگاه داری می‌کنند و شرایط مناسب نیست هنوز برخی از قوانین دست و پا گیر در مسیر فعالیت‌های کسب و کار‌ها وجود دارد که باید اصلاح شود. آموزش‌های لازم به صورت فراگیر در کشور برای توسعه بازار کار نیست، اما شرایط امروز ما کاملا شرایط استثنایی است که نمی‌تواند زیاد با شرایط گذشته تطبیق داشته باشد. ما یکی از زمان‌ها و شرایط خاص را طی ۴ دهه گذشته تجربه می‌کنیم به این دلیل که سومدیریت‌های زیادی را در اقتصاد و بازار کار شاهدیم. هم نواقص و نارسایی را در بازار کار شاهدیم و هم مشکل هدفمندی یارانه‌ها را که سایه بر بازار کار کشور انداخته و هنوز مشکلات برطرف نشده و تحریم‌ها یکی از جدی‌ترین مسائلی است که شدت و اندازه آن نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و همه بازار کار کشور را تحت تاثیر قرار داده است و در کنار این‌ها شیوع کرونا که از اواخر سال گذشته در کشور شروع شد مازاد این مشکلات شد و علاوه بر مشکلات قبلی مشکلات جدیدی در بازار کار کشور تحمیل کرد.