رویای ناتمام «بی وطن‌»ها در ینگه دنیا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو: مستند « بی وطن» به کارگردانی محمد طیب، جدیدترین مستند تولید شده در شبکه پرس تی وی است که به مناسبت سالگرد حادثه 11 سپتامبر از این شبکه پخش شد.

این مستند بیش از آنکه مبتنی بر سوژه ای جنگی باشد به آسیب شناسی مفهوم و موقعیت رزمنده بودن در خاکریز سیاست دست می زند.گرچه رزمنده بودن در فرهنگ ما یک اعتبار و ارزش ملی و دینی محسوب می شود اما وقتی همین مفهوم در بستر فرهنگ و نگاه و نیت دیگری قرار می گیرد به ضد خود بدل می شود. این استحاله معنایی را می توان در پس این مستند که با نام قبلی «کهنه سربازان بی وطن» ساخته شده، ردیابی کرد.

 در اینجا با سرگذشت کهنه سربازان غیرامریکایی مواجه هستیم که به امید دریافت شهروندی آمریکا در افغانستان و عراق جنگیده اند. در واقع نه هویت آنها در مقام جنگنجو نسبتی با ملیت آنها دارد و نه در پس رزمنده بودنشان می توان رد حریت را پیدا کرد. در واقع این هویت و کسوت رزمی که به تن کرده اند حاصل یک رویا و وعده دروغین است که به «رویای آمریکایی» معروف بوده و به سیاست های تبلیغی و پروپاگاندایی ترامپ در حوزه جنگ و جنگ طلبی برمی گردد.

همانطوری که در این مستند می بینیم، آمریکا بر مبنای فرمان جرج بوش برای اعطای حق شهروندی در ازای حضور در ارتش آمریکا در آستانه جنگ های عراق و افغانستان، سرباز می خرد. سربازانی که نه برای خاک خویش، نه برای آرمان و عقیده خود که برای رویای آمریکایی شدن می جنگند. برای شهروند آمریکایی شدن. جالب اینکه در این اثر، شاهد اعلام آمادگی و داوطلب شدن بسیاری از جوانان از سراسر جهان و حتی ایران هم برای حضور در پیاده نظام ارتش آمریکا با هدف رسیدن به «رویای آمریکایی»  هستیم که ابعاد و جوانب آن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. به عبارت دیگر مستند تلاش می کند روایتی از استحاله و استعمار مدرن را در نسبت با هویت جنگی و جنگ هویتی، بازنمایی و صورت بندی کند.

«بی وطن» مستندی تراژیک از سرنوشت تلخ سربازانی است که با رویایی آمریکایی شدن، جان خود را به خطر می اندازند اما در نهایت از خاک آمریکا اخراج می شوند. درواقع رویاها ودلخوشی و انگیزه آنها برای جنگیدن با خلف وعده های آمریکایی ها به بن بست وناکامی منجر می شود. حاصل این سرخوردگی می تواند جنگ با درون به جای جنگ با بیرون باشد. یک فروپاشی روانی و احساس شکست سنگین برای این سربازان غیر وطنی! در واقع آنها پس از اتمام دوره حضور در ارتش سال هاست که از خاک آمریکا اخراج شده اند.

 مستند البته چندان وارد ابعاد روانشناختی این موضوع و موقعیت و تجربه شکننده نمی شود اما تصویری که از این وضع ارائه می دهد این امکان را به مخاطب می دهد تا بتواند عمق رنج انها را تصویر و تفسیر کند. در پس این تفسیرها می توان تاثیرات مخرب وعده های دروغین سیاسی بر روح و روان آدم ها را به عینه شاهد بود و اینکه چطور کسی که در این جبهه اسلحله می گیرد، به سمت خود ماشه می کشد.

مصاحبه هایی که با این سربازان در مستند صورت می گیرد بخشی از این رنج ها و حسرت ها را به نمایش می گذارد و در پس آن می توان به عمق فاجعه پی برد. یکی از جذاب ترین بخش های مستند همین رویارویی مستقیم با این سربازان است. مصاحبه هایی که در نقطه صفر مرزی آمریکا و مکزیک و در یکی از کمپ های اصلی کهنه سربازان اخراج شده از خاک آمریکا تصویربرداری شده است. در این بخش ضمن گفت و گو با گروهی از این کهنه سربازان درباره وضعیت کنونی و تجربه حضور در ارتش آمریکا و سختی هایی که با آن مواجه بوده و هستند مورد بحث و بررسی قرار گرفته که درواقع رمزگشایی از رویایی آمریکایی و تعبیر وارونه این رویا به زبان خودشان است.

 آنها رویاباورانی بودند که نه تنها به شهروند آمریکایی بدل نشدند که حتی از این خاک رویایی به زعم خودشان، اخراج شدند. مستند « بی وطن» را می توان یک مستند پژوهشی- خبری دانست که تلاش کرده با گزارش میدانی از سوژه، اسناد تصویری برای مدعای خود فراهم کند و به همین دلیل مخاطب خود را نسبت به سوژه اقناع می کند. ضمن اینکه می توان آن را مستندی نقادانه دانست که به نقد لایه های درونی سیاست های جنگ طلبانه آمریکا می پردازد. یک نقد درونی!