راز سکوت مجلس در ماجرای مکانیزم ماشه / پای نگرانیِ باخت در انتخابات ۱۴۰۰ وسط است؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ با وجود اینکه نمایندگان مجلس وعده داده بودند که در مقابل اقدامات آمریکا، قانونی را برای کاهش تعهدات هسته‌ای تصویب خواهند کرد، اما چنین قانونی تا به امروز تصویب نشد. عدم واکنش متناسب مجلس در ماجرای مکانیزم ماشه عوامل عمدتا سیاسی داشته است.

از نظر آمریکا، با پایان فرایند ۳۰ روزه‌ی سازوکار ماشه، تمام مفاد قطع‌نامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ مجدداً احیا شده و همچنین مفاد موجود در بند‌های ۷، ۸ و ۱۶ الی ۲۰ قطع‌نامه‌ی ۲۲۳۱ لغو شده‌اند.

در همین راستا، وزارت خارجه‌ی آمریکا با صدور بیانیه‌ای از همه‌ی کشور‌های عضو سازمان ملل انتظار دارد با این تحریم‌ها کاملا سازگار باشند و در تهدیدی آشکار اعلام کرده است: «اگر کشور‌های عضو سازمان ملل در اجرای الزامات خود درباره‌ی این تحریم‌ها کوتاهی کنند، آمریکا آماده است تا با استفاده از اختیارات و قوانین داخلی خود عواقبی را بر آن‌ها تحمیل کند تا این اطمینان حاصل شود که ایران نفعی از فعالیت‌های ممنوع‌شده توسط سازمان ملل نمی‌برد».

نکته‌ی مهم درباره‌ی این اقدام آمریکا، اثر میدانی آن است که این اقدام از لحاظ قانونی مخدوش بوده و با مخالفت کشور‌های مختلف مواجه شده؛ اما واقعیت این است که اثر میدانی آن از تمام بیانیه‌های کاغذی کشور‌ها بیشتر است. تجربه قبلی، یعنی بازگشت تحریم‌ها پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷ نشان می‌دهد که آمریکا در اِعمال تحریم علیه کشور‌های دیگر، بیش از آنکه از حقوق بین الملل استفاده کند، از فشار و تنبیه اقتصادی یک جانبه استفاده می‌کند.

سناریوی آمریکا به این شکل است که تحریم‌های شورای امنیت را در «عمل» بازگرداند و به طور کامل آن‌ها را در سطح جهانی اجرایی کند. در این صورت، تنها امتیاز مختصرِ برجام برای ایران یعنی تعلیق تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت و رفع تحریم‌های تسلیحاتی نیز از بین می‌رود.

سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد تأکید کرده اند که تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها فاقد تأثیر قانونی است و تعلیق تحریم‌ها بعد از ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) نیز ادامه خواهد یافت.

با وجود فشار واقعی آمریکا، اعلامیه‌ی اروپایی‌ها در عمل اثر واقعی نخواهد داشت. اروپایی‌ها که در زمان خروج آمریکا از برجام هم در لفظ، اعلام کرده بودند که به برجام متعهد می‌مانند، اما در عمل از تحریم‌های آمریکا بطور کامل تبعیت کردند. پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های این کشور، شاهد خروج شرکت‌های اروپایی و حتی روسی مانند شرکت LUKOIL و چینی مانند شرکت ملی نفت چین از ایران بودیم.

از سوی دیگر، اروپا پیش از این اعلام کرده است که تحریم‌های تسلیحاتی خود علیه ایران را تا ۲۰۲۳ ادامه خواهد داد؛ بنابراین اروپا اراده‌ی واقعی برای مقابله با آمریکا ندارد و اعلامیه‌های آن بیش از اینکه نشانه‌ی همراهی با ایران باشد، نشانه‌ی فریب ایران است.

در صورت عدم اقدام متقابل، اجرای تعهدات برجامی که تا به الان ۵۱ تعهد از ۸۱ تعهد بطور کامل در حال اجرا است تثبیت شده و بطور یک جانبه ادامه پیدا می‌کند. نتیجه این روند، تثبیت پذیرش زورگویی نظام سلطه توسط نظام اسلامی خواهد بود. همچنین عدم کنش ایران باعث ارسال این پیام به اروپا می‌شود که حتی اگر مکانیزم ماشه بطور رسمی از سوی اروپا فعال شود، ایران واکنشی نشان نخواهد داد. در نتیجه اروپا از مکانیزم ماشه به عنوان ابزاری برای امتیازگیری و افزایش فشار بر ایران استفاده خواهد کرد.

خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ فرصتی برای جلوگیری از خسارت‌های برجام بود که متاسفانه این فرصت از دست رفت. متاسفانه مجلس سابق بطور کامل با دولت تدبیر همراهی کرد و از ابزار‌های قانون گذاری و نظارتی خود بخصوص نظارت بر اجرای قانون اقدام متقابل و متناسب دولت در اجرای برجام استفاده نکرد.

در این میان پس از انتخابات اسفند ۹۸ و تغییر فضای مجلس این امید در بین مردم زنده شد که مجلس جلوی اقدامات خسارت بار اقتصادی و غیراقتصادی دولت را بگیرد و حتی فارغ از اقدامات جدید آمریکا از جمله فعال کردن مکانیزم ماشه، کم کاری و انفعال مجلس قبلی را نیز جبران کند. پس از ادعای آمریکا مبنی بر فعال شدن مکانیزم ماشه، برخی از نمایندگان مجلس از اقدام متقابل مجلس مطالبی را بیان کردند.

حجت السلام پژمانفر رئیس کمیسیون اصل ۹۰، در صحن علنی مجلس گفت: «ما نباید منتظر بمانیم و ببینیم آنان می‌خواهند چه اقداماتی انجام دهند و چه تحریم‌های جدیدی را به کشور تحمیل کنند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی سه فوریتی را آماده کرده اند که پاسخ مناسبی به شیطنت‌های آمریکا و اروپا دهند، و لازم است هر چه سریعتر این موضوع در دستور کار قرار گیرد.»

سپس حجت الاسلام ذوالنور رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم ضمن بیان اینکه اگرمکانیسم ماشه توسط آمریکا فعال شود ما اقدام عملی خواهیم کرد گفت: «جمهوری اسلامی ایران مواضع متناسبی را در مقابل تصمیم آمریکا اتخاذ خواهد کرد؛ لذا اگر فشار‌های جدید از سوی آمریکا اعمال شود و مشکلاتی برای مردم ایجاد شود، ۱+۴ باید به وظیفه خود عمل کنند. ما هم طبق طرح سه فوریتی تصمیماتی را عملیاتی خواهیم کرد.»

در ادامه آقای ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی نیز گفت: «امروز رئیس مجلس در صحن علنی به کمیسیون امنیت ملی مأموریت دادند که فضای بین المللی را در چارچوب ادعای آمریکایی‌ها رصد کند و در صورت تداوم اقدام‌های زیاده خواهانه آمریکا، اقدام متقابل را طراحی کند.»

 

در همین دوره بسیاری از فعالان سیاسی، رسانه ها، تشکل‌های دانشجویی و علمای قم از مجلس مطالبه‌ی اقدام متقابل را داشتند، اما ۳۰ شهریور که فرصتی دیگر برای جلوگیری از اجرای یک طرفه‌ی برجام و خسارات مختلف این توافق بود؛ گذشت و مجلس شورای اسلامی متاسفانه از این فرصت استفاده نکرد و تلاشِ معدود نمایندگان پیگیر، تا امروز به خروجی مشخصی نرسیده است.

به هر حال مجلس یازدهم، در آزمون مکانیزم ماشه نمره خوبی نگرفت. اما میتوان سه عامل را باعث انفعال و بی عملی مجلس در این مسئله شدبر شمرد.

برخی از نمایندگان مجلس در مواجهه با مطالباتی که از آنان برای اقدام متقابل و توقف اجرای تعهدات هسته‌ای برجام می‌شد، مسئله‌ی اقتصاد و معیشت مردم را پیش می‌کشیدند. در حالی این نگرانی از سوی نمایندگان مجلس مطرح می‌شد که با اجرای مکانیزم ماشه از ۳۰ مرداد تا به امروز، قیمت دلار از ۲۲ هزار تومان به بیش از ۳۰ هزار تومان رسیده است؛ بنابراین عدم واکنش مجلس شورای اسلامی موجب پیشگیری از تلاطم‌های اقتصادی نشده است. چه بسا مجلس می‌توانست با همزمان کردن شوک اقتصادی ناشی از توقف اجرای برجام با تنش‌های اقتصادی اخیر، اقدام متقابل خود را با هزینه شوک روانی کمتری به انجام برساند.

از سوی دیگر با توقف اجرای تعهدات هسته‌ای برجام، جلوی شرطی شدن بیشتر اقتصاد گرفته می‌شد و در حقیقت این اقدام در خدمت اقتصاد و معیشت مردم قرار می‌گرفت.

نگرانی نمایندگان از برچسب خوردن توسط دولت عامل دیگری بود که باعث عدم کنش جدی مجلس شد. با توجه به اینکه دولت تدبیر و امید در سیاست‌های اقتصادی خود شکست خورده است، به دنبال مقصری می‌گردد تا همه تقصیر‌ها را گردن آن بیندازد. به همین دلیل نمایندگان مجلس نگران این هستند که اقدام متقابل، تعبیر به مقابله با دولت شود، و در نتیجه به عنوان مقصر وضع موجود شناخته شوند. نمایندگان انقلابی که حتی حاضر نیستند آبروی خود را هزینه‌ی منافع ملی کنند.

 

در صورتی که مجلس شورای اسلامی مقصر وضع موجود شناخته شود، احتمال باختن گزینه‌های احتمالی منتقدین دولت نیز افزایش می‌یابد؛ لذا به دلیل این ملاحظه غلط سیاسی و هراس از باختن در انتخابات ۱۴۰۰، حاضر به پرداخت هزینه‌های سیاسی کاهش یا توقف تعهدات هسته‌ای نیستند. در این ملاحظه، مصالح انقلاب و نظام اسلامی فدای منافع جناحی می‌شود.

نمایندگان محترم مجلس باید توجه داشته باشند که اولا کسانی که به آنان رای داده اند، انتظار داشتند مقابل تداوم خسارت‌های برجام بایستند. ثانیا این عزیزان باید انفعال دولت تدبیر و امید و مجلس گذشته در سه سال اخیر را جبران می‌کردند و این مسئله فارغ از اجرا یا عدم اجرای مکانیزم ماشه است. ثالثا اقدام متقابل در زمان متناسب معنا دارد و تاخیر در این اقدام، منجر به کاهش اثر آن و سخت‌تر شدن آن می‌گردد.