رشته مهندسی خاک و لزوم توجه به آن

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، عبدالله کاویانی راد؛ با این که کشور ایران رتبه اول را در فرسایش خاک دارد و منابع خاکی و کشاورزی مورد تهدید قرار گرفته اند، اما همچنان رشته علوم خاک مورد کم توجهی قرار گرفته که می‌تواند دانشجویان و مشتاقان کسب دانش در این عرصه را دلسرد نماید.

چندی پیش بود که نامه‌ای اعتراضی از طرف اساتید، مهندسان، محققان و دانشجویان رشته علوم خاک خطاب به وزارت جهاد کشاورزی ارسال شد که بیش از ۱۴۰۰ نفر از اعضای جامعه علمی خاک‌شناسی آن را به امضا رساندند. در این اعتراض‌نامه آمده است که «علی‌رغم ظرفیت‌های ایجادشده در قانون حفاظت خاک ابلاغی در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۸، هنوز عزم جدی در دستگاه‌های اجرایی کشور در برقراری شرایط لازم ازجمله ایجاد توان کارشناسی متخصص و کافی برای اجرای این قانون و مقابله با چالش‌های منابع خاک کشور دیده نمی‌شود.

برای نمونه، بسیار تاسف‌بار است که در دفترچه آزمون استخدامی سال ۱۳۹۹ در چندین موقعیت شغلی که مستقیماً در ارتباط با رشته علوم و مهندسی خاک است، دستگاه‌های اجرایی متقاضی همانند سال‌های قبل علی رغم مجاز دانستن بسیاری از رشته‌های بعضاً غیرمرتبط، هیچ اولویتی برای دانش‌آموختگان علوم خاک اختصاص نداده‌اند. برای مثال می‌توان به موقعیت‌های شغلی کارشناس آبخیزداری، کارشناس امور زمین و هنرآموز زراعی و باغی اشاره نمود.

این موضوع نه تنها بیانگر کم‌توجهی دستگاه‌های اجرایی بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشور به مسائل و مدیریت منابع خاک است، بلکه سبب سرخوردگی و بی‌انگیزه شدن دانش‌آموختگان، دانشجویان و اعضای هیأت علمی رشته علوم خاک و آسیب جدی به مجموعه علوم خاک می‌شود». طبق دفترچه انتخاب رشته کنکور تجربی، مجموع ظرفیت رشته علوم و مهندسی خاک در انتخاب رشته دانشگاه‌های سراسری در سال تحصیلی ۹۵-۹۶، ۱۰۰۴ نفر بوده است (۶۶۸ نفر روزانه، ۲۶۶ نفر نوبت دوم (شبانه) و ۷۰ نفر غیر انتفاعی. اکنون برای درک بهتر اهمیت این رشته تحصیلی لازم است تا تعریف کاملی از این شاخه علمی و تدریس آن در جهان ارائه گردد.

خاک مخلوطی از مواد مختلف از جمله مواد معدنی، آلی، آب و هواست که حاوی موجودات زنده و غیرزنده است. در پایگاه آزمایشگاهی و تحقیقاتی علوم خاک دانشگاه کیوتو در ژاپن ذکر شده که ممکن است مانند هوا به خاک توجه نشود، اما خاک قلب کشاورزی و اکوسیستم طبیعی است.

سازمان ملل متحد گزارش می‌دهد که هر پنج ثانیه مساحتی از زمین معادل یک زمین فوتبال در جهان از بین می‌رود بیش از ۳۳ درصد خاک‌های زمین درحال تخریب شدن هستند. با افزایش جمعیت و پدیده تغییر اقلیم، مدیریت پایدار خاک نقش مهمی را در امنیت غذایی، ترسیب کربن و معتدل سازی تغییرات آب‌وهوایی ایفا می‌کند. به علاوه خاک‌ها برای تهیه زیستگاه جانداران، حفظ تنوع زیستی و کاهش اثرات سیلاب‌ها مؤثر است. همچنین طبق گزارش انجمن علوم خاک آمریکا خاک‌ها علاوه بر تولید غذا و سوخت در فراهم کردن آنتی‌بیوتیک برای مبارزه با بیماری‌ها بکار گرفته می‌شوند.

علم خاک‌شناسی در واقع مطالعه منابع طبیعی سطح زمین است که براساس طبقه‌بندی به گرایش‌های پیدایش و رده‌بندی، شیمی و حاصلخیزی، فیزیک و فرسایش و حفاظت تقسیم می‌شود. رشته علوم مهندسی خاک در مقاطع مختلف تحصیلی از کارشناسی تا دکترا در کشور تدریس شده و ظرفیت‌های خوبی در پذیرش براساس سوابق تحصیلی دارد. این رشته در بیش از ۳۵ دانشگاه دولتی، غیردولتی و آزاد اسلامی وجود داشته و متقاضیان می‌توانند در دوره‌های با آزمون و بدون آزمون پذیرش شوند.

بسیاری از سرفصل‌های درسی این رشته تحصیلی مانند زمین شناسی، زراعت، هوا و اقلیم شناسی، فرسایش و حفاظت خاک، بیولوژی خاک، تغذیه گیاه، آبیاری، ارزیابی و مدیریت خاک در دنیای امروز بروز و کاربردی محسوب می‌گردد. با وجود کاربرد فراوان رشته علوم خاک در بازار کار ایران، اما فارغ التحصیلان آن به ندرت به کار گرفته می‌شوند.

رشته مهندسی خاک به عنوان یکی از رشته‌های مهندسی کشاورزی در بسیاری از دانشگاه‌های جهان مانند لینکن در نیوزلند، وسترن استرالیا، ادینبورگ انگلستان، پوترا مالزی و جیانگ در چین تدریس می‌شود. با این که ایران رتبه اول فرسایش خاک در جهان را دارد و معضلاتی مانند وقوع سیلاب‌های سالیانه و تخریب اراضی، منابع خاک و کشاورزی را تهدید می‌کنند، اما همچنان به نقش مهندسان علوم خاک در کنترل این مشکلات توجه چندانی نمی‌شود.