در گفتگو با دانشجو مطرح شد
گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در طول یک سال ونیم گذشته به رغم آنکه پیشنهاد‌های متعددی در دولت و مجلس برای اصلاح ساختار بودجه و مدیریت کسری بودجه دولت مطرح شده است، اما متأسفانه لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مشابه لایحه بودجه سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ بدون اعمال این اصلاحات ساختاری تهیه و به مجلس ارائه شده است؛ به گونه‌ای که در کنار بیش برآوردی‌های قابل توجه در حوزه منابع، رشد فزاینده‌ای نیز درحوزه مصارف دارد؛ که از ایرادات اساسی و عمومی لایحه بودجه می‌باشد. در کنار این اشکالات نیز نکته‌ی بسیار مهمی وجود دارد که هم چنان در برنامه‌ها و بودجه‌های دولت و مخصوصا وزارت جهاد کشاورزی خیلی کم به آن پرداخت شده و در بی توجهی کامل قرار گرفته موضوع توجه به بخش کشاورزی از منظر بیانیه گام دوم انقلاب است. در این بیانیه تکالیفی احصا و ابلاغ شده که می‌بایست از سال ۱۳۹۸ اجرایی می‌گردید. تکالیفی که برای انجام آن باید حتما در خیلی از برنامه ها، بودجه‌ها و ساختار وزارت جهاد کشاورزی تغییرات بنیادی ایجاد شود. متخصصان و مهندسان کشاورزی هم چنان بر لزوم انجام این تغییرات اساسی و در چارچوب گام دوم انقلاب برای نجات بخش کشاورزی اصرار دارند. بدون تردید تعلل و کم توجهی به این امور به مثابه وارد کردن ضربات سنگین بر پیکر بی رمق بخش کشاورزی خواهد بود که جبران آن در آینده کار ممکن و آسانی نخواهد بود. به همین منظور حتما سعی‌ها و تلاش‌ها بر این باشد که هم اهمیت بخش کشاورزی و نقش آن در حفظ استقلال و تامین امنیت غذایی جامعه بیشتر منعکس شود و هم به موضوع از منظر گام دوم انقلاب بیشتر توجه داده شود تا مسئولین محترم دست اندرکار و متولیان امور با دقت وآگاهی لازم و بیشتری برای پیگری وظایف اهتمام ورزند. محمد رضا حاجی اصغری؛ نماینده مجلس هشتم شورای اسلامی و عضو سابق شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی کشاورزی کشور به چند سوال ما پیرامون بیانیه گام دوم و اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد کشور پاسخ داده است.
چرا حوزه کشاورزی و تامین زنجیره غذایی تا این حد حائز اهمیت است که در بیانیه دوم و تاکیدات بنیانگذار انقلاب هم جایگاه ویژه‌ای داشته است؛ برای تحقق این خواسته آیا در بیانیه گام دوم راهکاری ارائه شده است؟
بله، به صورت کارشناسی دو موضوع را می‌توان هدف قرار داد و بررسی و تحلیل نمود. بخش کشاورزی درامنیت غذایی جامعه، اشتغالزایی و درآمدزایی نقش اساسی داشته و سهم حدودا ۱۵ درصدی در صادرات غیرنفتی دارد. بخش کشاورزی با توجه نقش‌هایی که در پایداری محیط زیست و کمک به کاهش فقر برعهده دارد مستقیم و غیرمستقیم به سبب ارتباطات پسین و پیشین با بخش‌های دیگر، ارزی و ریالی به ویژه در شرایط تحریم به سبب، کمک به کاهش فقر و پایداری محیط زیست و کمک به رشد سایر بخش‌های اقتصادی، کارکرد‌های مختلفی در رشد و توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی کشور داشته است. یکی از مهمترین تحولات بخش کشاورزی مربوط به دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه ۱۳۵۷ است. این دوران را به نوعی می‌توان به عنوان نقطه عطفی در شکل گیری و تقویت نگاه راهبردی به بخش کشاورزی دانست؛ که در بیانات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) به وضوح نمایان است که ایشان کشاورزی را محور توسعه کشور دانسته و همواره بر اهمیت توجه به پیشرفت کشاورزی به عنوان یکی از اولویت‌ها و وظایف اصلی مسئولان تأکید داشتند. بر این اساس در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۵۸ به تصویب رسید، بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی درجهت نیل به خودکفایی و قطع وابستگی تأکید شد. ارزیابی شاخص‌های عملکرد بخش کشاورزی در طی چهار دهه گذشته نشان می‌دهد که در برخی شاخص‌ها به ویژه خودکفایی در تولید برخی محصولات استراتژیک کشاورزی ازجمله گندم و دستیابی به رتبه اول صادرکننده در محصولاتی مانند خرما، زعفران، پسته، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و ایجاد ارزش‌افزوده‌ی مناسب، بهبود تراز تجاری به رغم وجود شرایط تحریمی، گسترش زیرساخت‌های کشاورزی، پیشروی در خلق دانش و نوآوری و بهبود رفاه نسبی کشاورزان با انجام حمایت‌های بیمه‌ای و اعطای تسهیلات و موارد دیگرجهش مناسب و دستاورد‌های درخوری داشته است؛ ولی بررسی وضعیت کلی بخش کشاورزی نشانگر این نکته است که هنوز با آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی به ویژه گسترش عدالت اجتماعی در کنار پیشرفت اقتصادی، فاصله دارد. این مهم زمانی نمود بیشتری پیدا می‌کند که در مقایسه با برخی کشور‌های همسایه یا حتی کشور‌های درحال توسعه، بخش کشاورزی ایران علیرغم برخورداری از ظرفیت‌های بالقوه اقلیمی، طبیعی و انسانی، وضعیت چندان رضایت بخشی ندارد. این درحالی است که در سند چشم انداز بیست ساله تأکید شده که در پایان سال ۱۴۰۴، کشور ایران باید به عنوان یک کشور توسعه یافته و جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه باشد. در این راستا، رهبر معظم انقلاب به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بیانیه‌ای تحت عنوان «بیانیه گام دوم انقلاب «خطاب به ملت ایران در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۹۷ صادر فرمودند. در این بیانیه که در سه محوراساسی به تبیین دستاورد‌ها و برکات شگرف انقلاب اسلامی، فرصت‌ها و ظرفیت‌های به وجود آمده در کشور و توصیه‌هایی برای تداوم مسیر روشن گذشته و تحقق گام دوم انقلاب اسلامی پرداخته شده است. در بیانیه مذکور رهبری معظم به نوعی اهداف و راهبرد‌های کشور در حوزه‌های مهم برای سال‌های آتی را برشمرده اند. در قسمتی ازبیانیه گام دوم، رهبر انقلاب با توجه بر چالش‌ها و معضلات تجربه شده و همچنین با تأکید بر ظرفیت‌های بالقوه کشور و به منظور تداوم حرکت در مسیر پیشرفت عدالت محورانه، توصیه‌هایی در ۷ سرفصل اساسی ذکر کرده اند. به نظر می‌رسد هدف از طرح این سرفصل‌ها این است که با توجه به تجارب اندوخته و دستاورد‌ها در طی دهه‌های اخیر و ارزیابی نقاط ضعف و قوت و شناسایی فرصت‌ها و تهدید‌های موجود، سیاست ها، راهبرد‌ها و برنامه‌های هر بخش یا فعالیت در مسیر رشد و پیشبرد سرفصل‌های مذکور باشد. از سرفصل‌هایی که به نوعی بخش کشاورزی نیز ردپایی در آن دارد می‌توان به» سبک زندگی»، «استقلال و قطع وابستگی «» عدالت «» اقتصاد «» علم و پژوهشی اشاره کرد.
تهدید‌ها و نقاط ضعف جدی در تحقق گام دوم انقلاب اسلامی را در چه بخش‌هایی ارزیابی می‌کنید؟
هرگاه به وضعیت بخش کشاورزی اعم از دستاورد‌ها و نواقص و چالش‌ها در سرفصل‌های اقتصاد، عدالت، علم و پژوهش، استقلال و سبک زندگی دقت شود متوجه می‌شویم که ضعف در توجه جامع به موارد مذکور موجب بروز برخی تهدیدات جدی در حوزه کشاورزی گردیده که اگر تدابیر و اقدامات لازم برای توقف و رفع این تهدیدات، که غالباً زیربنای بخش را هدف قرار داده است، صورت نگیرد، اهداف و آرمان‌های گام دوم انقلاب اسلامی در بخش کشاورزی دچار اختلال شده و به شکل مطلوب محقق نخواهد شد. با توجه به مشخص و ملموس بودن تهدیدات جدی در این حوزه، فقط به عناوین برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. تغییر نامناسب کاربری اراضی کشاورزی و تشدید آن، خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی، هرزروی و بهره وری نامناسب استفاده از آب‌های سطحی و زیرزمینی، افزایش آلاینده‌ها در منابع آب و خاک به خصوص در منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، کاهش جمعیت جوان و افزایش سالخوردگی جامعه کشاورزان، بالا بودن) بیش از ۳۰ درصد میزان ضایعات محصولات کشاورزی، تشدید نابرابری ها، توزیع ناعادلانه درآمد و شکاف طبقاتی بین شهر و روستا، تغییر سبک زندگی نواحی روستایی و گرایش به سمت سبک زندگی شهری که به جایگزین فرهنگ مصرف گرایی به جای فرهنگ تولیدگرایی منجر شده است. معیوب بودن ساختار مدیریت بخش کشاورزی و نظارت در تمام مراحل چرخه تولید تا بازار هدف، فقدان سیاست‌های نظام اقتصادی و بازرگانی یکپارچه و عدم تناسب تصمیمات بخش‌های دیگر با سیاست‌های توسعه کشاورزی در کشور و تصدی گری بیش از حد توسط دولت در این بخش، عدم درک صحیح مسئولین دولتی از قابلیت‌ها و تهدیدات بخش کشاورزی.
ظرفیت‌ها و فرصت‌های پیش روی بخش کشاورزی در تحقق گام دوم انقلاب اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
علیرغم وجود چالش‌های زیاد در بخش کشاورزی، این بخش از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوانی نیز برخوردار است که استفاده درست از این ظرفیت‌ها می‌تواند هم در توسعه بخش کشاورزی و هم توسعه ملی راه گشا باشد. برخی ازظرفیت‌ها و فرصت‌های بخش کشاورزی به شرح ذیل است. تنوع اقلیمی کشور ظرفیت بالایی را در تنوع محصولات مختلف، سطح و حجم آن‌ها ایجاد کرده است. بستر تولید از منظر وجود دانش بومی و رسوخ فناوری جدید برای طیف گسترده‌ای از محصولات مختلف در کشور شکل گرفته و نهادینه شده است. یکی از شاخص‌های مورد نیاز برای گسترش تولیدات دارای کیفیت و بازارپسند وجود نیرو‌های متخصص است که قادر باشند با در نظر گرفتن تقاضای مصرف کنندگان، با بهره گیری از علوم و تکنولوژی جدید بر تولیدات منطبق با نیاز بازار افزوده و دورنمای صادرات کشور را بهبود بخشند. در این زمینه وجود تعداد زیاد فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته‌های مختلف کشاورزی در صورتی که به درستی مدیریت شده و مورد استفاده قرار گیرد، فرصت مناسبی برای کشور محسوب می‌شود. نکته دیگری که اهمیت آن را نباید از نظر دور داشت، موقعیت جغرافیایی کشور ایران و دسترسی آسان به بازار‌های بین المللی از طریق مسیر‌های زمینی و دریایی است. همسایگی با ۱۵ کشور به عنوان بازار مصرف بالقوه و همچنین قرارگیری در مسیر اصلی بین المللی شرق به غرب می‌تواند امتیاز ویژه‌ای را در راستای سیاست گذاری تولید کشاورزی و تبادل محصولات و نهاده‌های کشاورزی در اختیار کشور قرار دهد. حضور ایران در خاورمیانه و همسایگی با کشور‌های حوزه خلیج فارس، که شرایط مساعدی برای تولید انبوه محصولات کشاورزی در آن‌ها وجود ندارد، مزیت جغرافیایی منحصر به فردی را برای حضورصادرات کشاورزی ایران در منطقه فراهم آورده است. البته با توجه به چشم انداز‌ها و احکام مورد توصیه در اسناد بالادستی مرتبط با کشاورزی، به نظر می‌رسد برای گام دوم انقلاب اسلامی ۲ راهبرد اساسی امنیت غذایی پایدار با تأکید بر ظرفیت‌های داخلی و صیانت از منابع پایه تولید و تأمین معیشت پایدار برای جامعه روستایی عشایری و کشاورزان بسیار حائز اهمیت است.
چرا حوزه کشاورزی و تامین زنجیره غذایی تا این حد حائز اهمیت است که در بیانیه دوم و تاکیدات بنیانگذار انقلاب هم جایگاه ویژه‌ای داشته است؛ برای تحقق این خواسته آیا در بیانیه گام دوم راهکاری ارائه شده است؟
بله، به صورت کارشناسی دو موضوع را می‌توان هدف قرار داد و بررسی و تحلیل نمود. بخش کشاورزی درامنیت غذایی جامعه، اشتغالزایی و درآمدزایی نقش اساسی داشته و سهم حدودا ۱۵ درصدی در صادرات غیرنفتی دارد. بخش کشاورزی با توجه نقش‌هایی که در پایداری محیط زیست و کمک به کاهش فقر برعهده دارد مستقیم و غیرمستقیم به سبب ارتباطات پسین و پیشین با بخش‌های دیگر، ارزی و ریالی به ویژه در شرایط تحریم به سبب، کمک به کاهش فقر و پایداری محیط زیست و کمک به رشد سایر بخش‌های اقتصادی، کارکرد‌های مختلفی در رشد و توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی کشور داشته است. یکی از مهمترین تحولات بخش کشاورزی مربوط به دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه ۱۳۵۷ است. این دوران را به نوعی می‌توان به عنوان نقطه عطفی در شکل گیری و تقویت نگاه راهبردی به بخش کشاورزی دانست؛ که در بیانات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) به وضوح نمایان است که ایشان کشاورزی را محور توسعه کشور دانسته و همواره بر اهمیت توجه به پیشرفت کشاورزی به عنوان یکی از اولویت‌ها و وظایف اصلی مسئولان تأکید داشتند. بر این اساس در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۵۸ به تصویب رسید، بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی درجهت نیل به خودکفایی و قطع وابستگی تأکید شد. ارزیابی شاخص‌های عملکرد بخش کشاورزی در طی چهار دهه گذشته نشان می‌دهد که در برخی شاخص‌ها به ویژه خودکفایی در تولید برخی محصولات استراتژیک کشاورزی ازجمله گندم و دستیابی به رتبه اول صادرکننده در محصولاتی مانند خرما، زعفران، پسته، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و ایجاد ارزش‌افزوده‌ی مناسب، بهبود تراز تجاری به رغم وجود شرایط تحریمی، گسترش زیرساخت‌های کشاورزی، پیشروی در خلق دانش و نوآوری و بهبود رفاه نسبی کشاورزان با انجام حمایت‌های بیمه‌ای و اعطای تسهیلات و موارد دیگرجهش مناسب و دستاورد‌های درخوری داشته است؛ ولی بررسی وضعیت کلی بخش کشاورزی نشانگر این نکته است که هنوز با آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی به ویژه گسترش عدالت اجتماعی در کنار پیشرفت اقتصادی، فاصله دارد. این مهم زمانی نمود بیشتری پیدا می‌کند که در مقایسه با برخی کشور‌های همسایه یا حتی کشور‌های درحال توسعه، بخش کشاورزی ایران علیرغم برخورداری از ظرفیت‌های بالقوه اقلیمی، طبیعی و انسانی، وضعیت چندان رضایت بخشی ندارد. این درحالی است که در سند چشم انداز بیست ساله تأکید شده که در پایان سال ۱۴۰۴، کشور ایران باید به عنوان یک کشور توسعه یافته و جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه باشد. در این راستا، رهبر معظم انقلاب به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بیانیه‌ای تحت عنوان «بیانیه گام دوم انقلاب «خطاب به ملت ایران در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۹۷ صادر فرمودند. در این بیانیه که در سه محوراساسی به تبیین دستاورد‌ها و برکات شگرف انقلاب اسلامی، فرصت‌ها و ظرفیت‌های به وجود آمده در کشور و توصیه‌هایی برای تداوم مسیر روشن گذشته و تحقق گام دوم انقلاب اسلامی پرداخته شده است. در بیانیه مذکور رهبری معظم به نوعی اهداف و راهبرد‌های کشور در حوزه‌های مهم برای سال‌های آتی را برشمرده اند. در قسمتی ازبیانیه گام دوم، رهبر انقلاب با توجه بر چالش‌ها و معضلات تجربه شده و همچنین با تأکید بر ظرفیت‌های بالقوه کشور و به منظور تداوم حرکت در مسیر پیشرفت عدالت محورانه، توصیه‌هایی در ۷ سرفصل اساسی ذکر کرده اند. به نظر می‌رسد هدف از طرح این سرفصل‌ها این است که با توجه به تجارب اندوخته و دستاورد‌ها در طی دهه‌های اخیر و ارزیابی نقاط ضعف و قوت و شناسایی فرصت‌ها و تهدید‌های موجود، سیاست ها، راهبرد‌ها و برنامه‌های هر بخش یا فعالیت در مسیر رشد و پیشبرد سرفصل‌های مذکور باشد. از سرفصل‌هایی که به نوعی بخش کشاورزی نیز ردپایی در آن دارد می‌توان به» سبک زندگی»، «استقلال و قطع وابستگی «» عدالت «» اقتصاد «» علم و پژوهشی اشاره کرد.
تهدید‌ها و نقاط ضعف جدی در تحقق گام دوم انقلاب اسلامی را در چه بخش‌هایی ارزیابی می‌کنید؟
هرگاه به وضعیت بخش کشاورزی اعم از دستاورد‌ها و نواقص و چالش‌ها در سرفصل‌های اقتصاد، عدالت، علم و پژوهش، استقلال و سبک زندگی دقت شود متوجه می‌شویم که ضعف در توجه جامع به موارد مذکور موجب بروز برخی تهدیدات جدی در حوزه کشاورزی گردیده که اگر تدابیر و اقدامات لازم برای توقف و رفع این تهدیدات، که غالباً زیربنای بخش را هدف قرار داده است، صورت نگیرد، اهداف و آرمان‌های گام دوم انقلاب اسلامی در بخش کشاورزی دچار اختلال شده و به شکل مطلوب محقق نخواهد شد. با توجه به مشخص و ملموس بودن تهدیدات جدی در این حوزه، فقط به عناوین برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. تغییر نامناسب کاربری اراضی کشاورزی و تشدید آن، خردی و پراکندگی اراضی کشاورزی، هرزروی و بهره وری نامناسب استفاده از آب‌های سطحی و زیرزمینی، افزایش آلاینده‌ها در منابع آب و خاک به خصوص در منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، کاهش جمعیت جوان و افزایش سالخوردگی جامعه کشاورزان، بالا بودن) بیش از ۳۰ درصد میزان ضایعات محصولات کشاورزی، تشدید نابرابری ها، توزیع ناعادلانه درآمد و شکاف طبقاتی بین شهر و روستا، تغییر سبک زندگی نواحی روستایی و گرایش به سمت سبک زندگی شهری که به جایگزین فرهنگ مصرف گرایی به جای فرهنگ تولیدگرایی منجر شده است. معیوب بودن ساختار مدیریت بخش کشاورزی و نظارت در تمام مراحل چرخه تولید تا بازار هدف، فقدان سیاست‌های نظام اقتصادی و بازرگانی یکپارچه و عدم تناسب تصمیمات بخش‌های دیگر با سیاست‌های توسعه کشاورزی در کشور و تصدی گری بیش از حد توسط دولت در این بخش، عدم درک صحیح مسئولین دولتی از قابلیت‌ها و تهدیدات بخش کشاورزی.
ظرفیت‌ها و فرصت‌های پیش روی بخش کشاورزی در تحقق گام دوم انقلاب اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
علیرغم وجود چالش‌های زیاد در بخش کشاورزی، این بخش از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوانی نیز برخوردار است که استفاده درست از این ظرفیت‌ها می‌تواند هم در توسعه بخش کشاورزی و هم توسعه ملی راه گشا باشد. برخی ازظرفیت‌ها و فرصت‌های بخش کشاورزی به شرح ذیل است. تنوع اقلیمی کشور ظرفیت بالایی را در تنوع محصولات مختلف، سطح و حجم آن‌ها ایجاد کرده است. بستر تولید از منظر وجود دانش بومی و رسوخ فناوری جدید برای طیف گسترده‌ای از محصولات مختلف در کشور شکل گرفته و نهادینه شده است. یکی از شاخص‌های مورد نیاز برای گسترش تولیدات دارای کیفیت و بازارپسند وجود نیرو‌های متخصص است که قادر باشند با در نظر گرفتن تقاضای مصرف کنندگان، با بهره گیری از علوم و تکنولوژی جدید بر تولیدات منطبق با نیاز بازار افزوده و دورنمای صادرات کشور را بهبود بخشند. در این زمینه وجود تعداد زیاد فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته‌های مختلف کشاورزی در صورتی که به درستی مدیریت شده و مورد استفاده قرار گیرد، فرصت مناسبی برای کشور محسوب می‌شود. نکته دیگری که اهمیت آن را نباید از نظر دور داشت، موقعیت جغرافیایی کشور ایران و دسترسی آسان به بازار‌های بین المللی از طریق مسیر‌های زمینی و دریایی است. همسایگی با ۱۵ کشور به عنوان بازار مصرف بالقوه و همچنین قرارگیری در مسیر اصلی بین المللی شرق به غرب می‌تواند امتیاز ویژه‌ای را در راستای سیاست گذاری تولید کشاورزی و تبادل محصولات و نهاده‌های کشاورزی در اختیار کشور قرار دهد. حضور ایران در خاورمیانه و همسایگی با کشور‌های حوزه خلیج فارس، که شرایط مساعدی برای تولید انبوه محصولات کشاورزی در آن‌ها وجود ندارد، مزیت جغرافیایی منحصر به فردی را برای حضورصادرات کشاورزی ایران در منطقه فراهم آورده است. البته با توجه به چشم انداز‌ها و احکام مورد توصیه در اسناد بالادستی مرتبط با کشاورزی، به نظر می‌رسد برای گام دوم انقلاب اسلامی ۲ راهبرد اساسی امنیت غذایی پایدار با تأکید بر ظرفیت‌های داخلی و صیانت از منابع پایه تولید و تأمین معیشت پایدار برای جامعه روستایی عشایری و کشاورزان بسیار حائز اهمیت است.
ارسال نظرات