گمرک «خانه امن» قاچاق / دروغ‌های بزرگ در خصوص ایکس ری تا چه زمانی ادامه دارد؟ / چه زمانی گمرکات کشور به ایکس ری مجهز می‌شوند؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، مرصاد قربان نژاد، یکی از علل بالای آمار قاچاق در کشور، قاچاق سازمان یافته بوده که به صورت رسمی از مرز‌های گمرکی کشور و در سایه نبود نظارت در گمرکات کشور، اتفاق می‌افتد. گمرک کشور به عنوان بازوی واردات و صادرات، نقشی اساسی در مبارزه با قاچاق کالا را بر عهده دارد. اتصال به سامانه جامع تجارت یکی از وظایف اصلی گمرک بوده که موجب جلوگیری از جعل و زد و بند شده و راه را برای قاچاقچیان دشوار می‌نماید. وظیفه‌ای که گمرک آنرا به شکل قابل قبول انجام نداده است و انجام این وظیفه را به بعد موکل نموده است.
با این وجود بهره برداری از این سامانه نیز زمانی موثر خواهد بود که تمامی گمرکات کشور به دستگاه‌های نظارتی متصل شوند که این امر موجب خواهد شد در تمامی مقاطع از زمان ورود کالا تا زمان خرده فروشی اطلاعات در سامانه جامع تجارت به صورت برخط و آنلاین قابل رویت شود.

روزانه چندین هزار کانتینر به دلیل ضعف در سامانه‌های نظارتی، بدون کنترل و بازرسی از مرز‌های کشور عبور می‌کنند. بسیاری از این کانتینر‌ها کالای قاچاق را به کشور انتقال داده و ضربه سنگینی بر پیکر اقتصاد کشور وارد می‌نمایند.
یکی از الزامات نظارتی، بررسی محموله‌های وارداتی با استفاده از دستگاه‌های «اشعه ایکس» یا همان «ایکس‌ری» در زمان عبور و مورد از گمرک است که به اعتراف مسئولان گمرک، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و مسئولین نظامی، کشور با کمبود این دستگاه‌ها مواجه است. این در حالی است که چندین شرکت تولید کننده ایکس ری در کشور مشغول به فعالیت بوده، ولی تعداد دستگاه‌های ایکس ری فعال در کشور به ۲۰ عدد هم نمی‌رسد. موضوعی که مورد انتقاد مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته و ایشان در سخنان نوروزی خود در سال ۹۶ به این موهم اشاره نموده اند.
«به بنده گزارش دادند که از فلان بندر در روز مثلاً سه هزار تا پنج هزار کانتینر وارد کشور می‌شود. از مجموع این سه هزار یا پنج هزار، فقط ۱۵۰ کانتینر بازدید می‌شود! خب چرا؟ بقیّه بازدید نمی‌شود و می‌آید ... باید جلوی این‌ها گرفته بشود؛ و می‌توانیم. من به رئیس‌جمهور محترم همین را گفتم و تذکّر دادم که آن کسانی که صاحب‌نظر و مطّلعند، گفتند که ما می‌توانیم وسایلی بیاوریم که همین کانتینر را بدون اینکه احتیاج به توقّف داشته باشد، در حال عبور بازدید کند؛ خب این ابزار را به وجود بیاورند؛ اگر لازم است بخرند یا وارد کنند یا تولید کنند. ما می‌توانیم جلوی قاچاق را بگیریم»
همچنین ماده ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز به این امر اساسی اشاره نموده است. با هدف کاهش توقف‌ها و افزایش دقت در کنترل و بازرسی کالا، دو وزارتخانه اقتصاد و راه و شهرسازی مکلف شده اند ضمن تجهیز مبادی ورودی و خروجی و مسیر‌های حمل و نقل به امکانات فنی مناسب، کلیه فرآیند‌های اسناد ورود، صدور، عبور، حمل و نقل و نظایر آن را الکترونیکی کنند.
همچنین مطابق با بند ط ماده ۳ قانون امور گمرکی، گمرک مکلف به استفاده از فناوری‌های نوین و تجهیز اماکن گمرکی به ابزار‌های پیشرفته جهت افزایش و بهبود انجام تشریفات گمرکی شده است.
با وجود این مواد قانونی و تاکید مقام معظم رهبری، اما دولت در زمینه دستگاه‌های نظارتی گمرک بسیار ضعیف عمل کرده است.
مطابق آمار در سال ۹۲ تنها ۵ دستگاه ایکس‌ری در گمرکات کشور فعال بوده و اکنون نیز مطابق اطلاعات موجود، کمتر از ۲۰ دستگاه ایکس‌ری در گمرکات کشور فعال هستند. آماری که نشان دهنده این موضوع است که دولت یازدهم، همت چندانی به خرید و تجهیز گمرکات با دستگاه‌های ایکس‌ری به منظور ارزیابی محموله‌های وارداتی نداشته است.

ماجرا وقتی جالبتر می‌شود که مسئولین در طی ۴ سال اخیر، به آمار‌های عجیب و غریب از تعداد دستگاه‌های ایکس ری اشاره نموده اند.
تیر ماه سال ۹۶ بود که علی رحیمیان، معاون توسعه مدیریت و منابع گمرکی ایران در آن دوره اعلام کرد: قرار است تا پایان امسال ۱۹ دستگاه ایکس ری کامیونی و ۱۵ دستگاه ایکس ری مسافری در گمرکات کشور نصب و راه اندازی شود.
رحیمیان در همین تاریخ در بخش دیگری از صحبت‌های خود اعلام کرد: تا ابتدای سال ۹۲ تنها ۵ دستگاه ایکس ری در این گمرکات فعال بود که این تعداد تا پایان سال ۹۵ به ۱۲ دستگاه رسید.
مطابق با صحبت‌های معاون وقت توسعه مدیریت و منابع گمرکی ایران باید در انتهای سال ۹۶، در گمرکات کشور ۳۱ دستگاه ایکس ری کامیونی نصب و شروع به کار می‌نمودند.
عجیب اینجاست که مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصاد و دارایی در شهریور ۹۸ اعلام نمود که: تا پایان امسال باید ۱۸ دستگاه جدید ایکس ری به مجموعه کنونی اضافه شود.
ماجرا وقتی جالب‌تر می‌شود که در مرداد سال ۹۸، سردار ایوب سلیمانی جانشین فرمانده ناجا از ۱۵ دستگاه ایکس ری فعال در کشور سخن به میان آورد.
سردار ایوب سلیمانی جانشین فرمانده ناجا در این خصوص گفت: من اطلاع دارم که در مجموع ۱۵۷ گمرک کشور در حال حاضر فقط ۱۵ دستگاه ایکس ری فعال است.
همچنین در آذر سال ۹۸ مهدی میراشرفی، رئیس کل گمرک به ۱۶ دستگاه ایکس ری فعال در گمرکات کشور اشاره کرد. میراشرفی در این خصوص گفت: طبق برآوردها، علاوه بر ۱۶ دستگاه ایکس ری فعال در گمرکات کشور به ۵۰ دستگاه دیگر نیازمند هستیم. بخش اعظمی از نیاز گمرک را تولیدکنندگان داخلی می‌توانند تامین کنند و در همین راستا ۵ دستگاه ایکس ری از وزارت دفاع خریداری شده که از این تعداد دو دستگاه آن تحویل و فعال است و سه دستگاه باقی مانده تا پایان سال قرار بر تحویل است. (منبع ایبنا)
عجیب اینجاست که میراشرفی در بهمن سال ۹۸ به ۱۴ دستگاه فعال ایکس ری اشاره نمود که این کاهش ۲ عددی در طی دو ماه با هیچ حساب و کتابی همخوانی ندارد. (منبع ایرنا)
با این تفاسیر چگونه و برچه اساسی، رحیمیان به ۳۱ دستگاه ایکس ری فعال در انتهای سال ۹۶ اشاره نموده است در حالی که مطابق با صحبت‌های سلیمانی و میراشرفی این تعداد زیر ۲۰ عدد بوده است؟ چرا صحبت‌های وزیر اقتصاد در خصوص تجهیز ۱۸ دستگاه ایکس ری در انتهای سال ۹۶ محقق نشده است؟ آیا تمامی این صحبت‌ها فقط یک بازی رسانه‌ای و برای فریب مردم بوده است؟ چگونه قوه قضائیه از مجازات ترک فعل می‌گوید، ولی چنین ترک فعل و دروغ بزرگی از دید این قوه پنهان مانده است؟ مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر امور و عملکرد دولت، چگونه بر عملکرد وزیر اقتصاد نظارت داشته که کرباسیان به چنین دروغ بزرگی اشاره نموده است؟
نکته دیگر این است که درحال حاضر به طور کامل قابلیت تولید این دستگاه‌ها با استفاده از توان متخصصان داخلی فراهم شده و تولید و تعمیر و نگهداری این دستگاه‌ها زمینه‌ی اشتغال مناسبی را برای نیروی کار تحصیل کرده کشور فراهم نماید. اما دولت اعتقادی چندانی به تولید کنندگان داخلی نداشته و هر از گاهی فقط به تولید این دستگاه‌ها اشاره می‌نماید.

محسن رستگی، یکی از تولید کنندگان ایسک ری در این خصوص گفت: متاسفانه گمرکات و فرودگاه‌ها به دستگاه‌های هیلمن علاقه‌مند بوده و هنوز به تولید داخل اعتقادی ندارند. چند دستگاه از شرکت‌های تابع وزارت دفاع تهیه کردند، ولی به ما اعتقادی ندارند. متاسفانه تصمیم گیری در این خصوص به درستی انجام نمی‌شود و برخی مدیران به عملکرد دستگاه‌های داخلی شک داشته و به نوعی می‌ترسند که دستگاه قابلیت لازم را نداشته باشد.
البته حامد گودرزی، ر ئیس نظارت بر فرآیند‌های گمرکی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در هفته جاری بدون نام بردن از اسامی شرکت ها، به قرار داد با ۸ شرکت دانش بنیان اشاره نموده است.
گودرزی در این خصوص گفت: در حال حاضر ۸ شرکت دانش بنیان داخلی مسئول تولید دستگاه‌های ایکس‌ری هستند. این شرکت‌ها بدون آنکه هزینه‌ای به دولت تحمیل کنند، می‌توانند از محل اخذ عوارض مستقلاًد رآمدزایی داشته باشند.
در انتها باید گفت در شرایطی که کشور‌های توسعه یافته حساسیت بسیار بالایی بر روی قاچاق کالا داشته و تمامی کالا‌های قاچاق کشف شده را در حضور اهالی رسانه امحا نموده و مجازات‌های سختی را برای قاچاقچیان در نظر گرفته اند متاسفانه در ایران با وجود تاکید مقام معظم رهبری در خصوص مبارزه با قاچاق، همچنان عزم جدی در این خصوص مشاهده نمی‌شود به گونه‌ای که حتی ساده‌ترین امر ممکن یعنی تجهیز گمرکات کشور به سامانه ایکس ری نیز همچنان محقق نشده است.