سه اقدام راهبردی برای تامین مواد اولیه صنایع نساجی/ چرا احداث چند واحد مشابه پتروشیمی تندگویان ضروری است؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، سال‌هاست که یکی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری در تبیین اصول اساسی اقتصاد مقاومتی رهایی از خام‌فروشی نفت و سایر مشتقات نفتی است. از جمله راهکار‌های مهمی که برای تحقق این اصل وجود دارد، رشد و گسترش صنایع تکمیلی و پایین‌دستی پتروشیمی می‌باشد. این صنایع به دلیل ارزش افزوده بالا و اشتغال‌زایی فراوان نسبت به صنایع بالادستی ارجحیت بیشتری دارند. همچنین به دلیل تنوع محصولات و بازار‌های متعدد، محصولات این صنایع تحریم‌پذیر نمی‌باشد.

اما باید توجه داشت یکی از نکات مهمی که شرط لازم برای رشد این صنعت است هماهنگی بین وزارت نفت و وزارت صمت برای رساندن خوراک و مواد اولیه به تولیدکنندگان است، زیرا متولی صنایع بالادست پتروشیمی وزارت نفت و متولی صنایع پایین‌دست پتروشیمی وزارت صمت است؛ لذا اگر این هماهنگی بین این دو وزارتخانه نباشد و سیاست‌های بهینه اتخاذ نشود دود آن به چشم واحد‌های تولیدی و مصرف کننده نهایی می‌رود.

یکی از صنایع پایین‌دستی که مشکل کمبود مواد اولیه به طور ویژه در آن دیده می‌شود، صنایع نساجی است که از ماده اولیه پلی‌استر یا پلی اتیلن ترفتالات استفاده می‌کند. نمود عینی کمبود مواد اولیه در این صنعت را می‌توان در بالا رفتن قیمت البسه و بی‌ثباتی بازار این محصولات مشاهده کرد. در این گزارش به بررسی مشکلات و راهکار‌های پیشنهادی برای این صنعت حساس میپردازیم.

همانطور که اشاره شد ماده اولیه صنایع نساجی، پلی‌استر یا همان پلی اتیلن ترفاتلات (پت) می‌باشد که تولید آن در انحصار پتروشیمی شهید تندگویان است و خریداران این ماده اولیه نیز کارخانه‌های نساجی هستند. ماجرا از این قرار است که در بازار فروش پلی استر، عرضه‌کننده این ماده اولیه از وجود دلالان در این بازار گلایه دارد و متقاضیان از وجود رقابت کاذب و بی‌تدبیری در تامین مواد اولیه شاکی هستند. این بی‌تدبیری به دلیل مجموعه‌ای از سیاست‌های نادرست شکل گرفته است و البته که با اصلاح برخی تصمیمات به صورت بلندمدت و کوتاه مدت قابل حل هستند.

اولا باید توجه داشت انحصار در هر صنعتی موجب خارج شدن بازار از ریل صحیح خود می‌شود. پتروشیمی شهید تندگویان با همه توانمندی خود انحصار چیپس پلی‌استر را در ایران دارد و همین موضوع دلیل اصلی کمبود مواد اولیه در داخل کشور و در نتیجه رقابت شدید کارخانه‌های نساجی برای خرید این ماده اولیه از بورس کالا است. طبیعی است که وقتی رقابت برای خرید تشدید شود قیمت خرید نیز به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. وقتی قیمت این ماده اولیه در بورس کالا افزایش یابد در نهایت قیمت البسه تولیدی توسط صنایع نساجی افزایش می‌یابد که دود آن به چشم مردم می‌رود.

به اعتقاد کارشناسان، وزارت نفت باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که طرح‌های مشابه پتروشیمی شهید تندگویان افتتاح شود تا با ظرفیت مازاد ایجاد شده برای تولید پلی استر مشکل کمبود مواد اولیه در کشور حل شده و قیمت پلی استر نساجی و در نهایت البسه موردنیاز مردم کاهش یابد. در این صورت ایران نیز می‌تواند به جمع قطب‌های تولید این مواد مثل چین، مالزی، تایوان و... تبدیل شود. نکته جالب توجه اینکه این کشور‌ها بدون منابع نفتی به قطب پلی استر دنیا تبدیل شده‌اند و ایران قاعدتا ظرفیت خیلی بیشتری از کشور‌های مذکور دارد.

ثانیا کارشناسان معتقدند در کنار این راهکار اساسی و بلندمدت می‌توان سیاست‌ها را به نحوی اصلاح کرد که آشفته بازار صنایع پلی‌استری در کوتاه‌مدت هم سامان بگیرد. در حال حاضر به طور هفتگی ۵۵۰۰ تن پت نساجی در بورس کالا عرضه می‌شود که مجموع سالیانه آن ۲۸۶ هزار تن می‌شود. در حالی که سقف مجموعه سیستم‌های بهین‌یاب مورد نیاز صنایع نساجی سالانه ۴۵۰ هزار تن است. یعنی با در نظر گرفتن مقدار ناچیز واردات این ماده اولیه، در خوشبینانه‌ترین حالت بازار داخل با ۱۰۰ الی ۱۵۰ هزار تن کمبود مواد اولیه پلی استر روبه‌رو است. این موضوع در حالی است که پتروشیمی شهید تندگویان صادرات این مواد اولیه را به دلیل الزام بانک مرکزی به ارزآوری برای کشور متوقف نکرده است و تصمیم بر افزایش صادرات خود دارد.

به اعتقاد کارشناسان راه درمان این مشکل در کوتاه‌مدت در سه اقدام خلاصه می‌شود:
۱- افزایش ظرفیت تولید پلی استر: پتروشیمی شهید تندگویان باید برای افزایش ظرفیت تولیدی خود در بورس کالا برنامه‌ریزی کند. هر چند بنابر گفته مسئولین این پتروشیمی در سال گذشته این افزایش ظرفیت اتفاق افتاده و اکنون به ۸۷ درصد ظرفیت اسمی رسیده است، اما می‌توان با حمایت دولت و وزارت نفت این روند رشد را تسریع کرد.

۲- افزایش کف عرضه در بورس کالا: همانطور که پیش‌تر گفته شد، تقاضای این مواد بیش از عرضه آن است و از طرفی صادرات آن در ابعاد کلان عایدی چندانی برای اقتصاد کشور ندارد. زیرا در نهایت ارز حاصل از صادرات این ماده اولیه توسط پتروشیمی تندگویان در نهایت باید صرف واردات این ماده اولیه برای جبران کمبود مواد اولیه در داخل کشور شود که این موضوع خود دورباطلی است. در نتیجه بهتر است کف عرضه در بورس کالا افزایش یابد تا تولیدکنندگان با قیمت پایین‌تری به مواد اولیه مورد نیازشان برسند.

۳- اصلاح ساختارها: در حال حاضر ساختار‌ها به نحوی است که گویی قدرت به نفع صنایع بالادستی و پتروشیمی‌ها می‌‍‌چربد. در کمیته تخصصی پتروشیمی در دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی هیچ امتیازی به انجمن صنایع ملی نساجی ایران و یا انجمن پلیمر که بزرگترین مصرف کنندگان محصولات پتروشیمی هستند داده نشده است و همین باعث می‌شود که اصلاح سیاست‌ها صورت نگیرد. مثلا یکی از مواردی که حتما باید اصلاح شود به شیوه قرارداد با صنایع پایین‌دستی پتروشیمی مرتبط است. تولیدکنندگان از این موضوع گلایه‌مند هستند که چرا پتروشیمی‌ها می‌توانند خوراکشان را به صورت قرارداد‌های بلندمدت تسویه کنند، ولی همچنین امکانی برای تولیدکنندگان صنایع نساجی نیست.

در پایان باید توجه داشت صنایع نساجی از جمله صنایعی است که به طور مستقیم با رفاه و معیشت مردم ارتباط دارد و به همین دلیل سیاست‌گذاری آن به شدت پیچیده و حساس است. امید است که مسئولین وزارت نفت با عمل به توصیه‌های کارشناسان راه را برای تولیدکنندگان صنایع نساجی در ماه‌های پایانی سال جهش تولید هموارتر کنند.