قرارداد ایران و چین؛ چرا آمریکا با اتحاد شیر و اژدها مخالف است؟

گروه سیاسی‌ خبرگزاری دانشجو- امیر قشقایی، همزمان با سفر«شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین به ایران، در بهمن ۱۳۹۴ جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین با صدور بیانیه‌ای سطح روابط را به مشارکت جامع راهبردی ارتقاء دادند. براساس پیشنهاد طرف ایرانی به منظور تنظیم روابط بلندمدت با چین در بازه زمانی ۲۵ ساله و موافقت طرف چینی، طرفین در بند ۶ بیانیه مذکور تمایل و آمادگی خود را برای رایزنی و مذاکره به منظور انعقاد سند همکاری بلندمدت اعلام کردند.

بعد از این سفر، محمدجواد ظریف به تهیه پیش‌نویس برنامه جامع همکاری بین ایران و چین پرداخت و در سفری که در سال ۹۸ به چین داشت، این پیش‌نویس را تحویل دولت این کشور داد. طرف چینی نظر نهایی خود را در نیمه اول سال ۹۹ به تهران اعلام کرد و در نهایت در سوم تیر سال گذشته هیأت دولت مجوز رسمی آغاز مذاکرات و امضای برنامه همکاری جامع بر اساس منافع متقابل بلندمدت را به وزارت امور خارجه اعطاء کرد. پس از آن‌که این سند برای تایید نهایی به چین فرستاده شد، تغییرات نهایی انجام‌ شد و درنهایت مقرر شد تا در فروردین ماه ۱۴۰۰ این معاهده به امضای طرفین قرارداد برسد‌.

سند همکاری جامع، بین ایران و چین امضا می‌شود

در جدیدترین خبر«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از سفر «وانگ یی» عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه چین به تهران خبر داد و گفت که رئیس دستگاه دیپلماسی چین به دعوت «محمدجواد ظریف» همتای ایرانی خود روز جمعه ششم تا شنبه هفتم فروردین ماه جاری به تهران سفر خواهد کرد.

وی همچنین اعلام کرد که وانگ‌یی ضمن دیدار و گفتگو با همتای ایرانی خود با حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز دیدار خواهد کرد و بررسی راهکار تقویت مشارکت راهبردی دو کشور و تبادل نظر در خصوص تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای را دستورکار گفت‌وگوهای طرفین در این سفر برشمرد. در نهایت نیز قرار است برنامه ۲۵ ساله به امضای وزرای خارجه دو کشور برسد.

خطیب‌زاده با بیان اینکه این سند دارای نقشه راه کامل است، گفت: این سند دارای ابعاد اقتصادی و سیاسی است. در این سند به ابعاد اقتصادی که محور اصلی سند است، همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف و مشارکت ایران در ایده کمربند- راه چین توجه شده است و محوریت خاصی برای توجه به بخش‌های خصوصی دو کشور در نظر گرفته شده است.

سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان تأکید کرد: البته هیچ مشارکت جامع راهبردی شکل نمی گیرد مگر آنکه زمینه دقیق فرهنگی و مردمی و رسانه ای شکل گیرد که در بخش فرهنگی سند، به آن توجه شده است. انتظار داریم این سند به عنوان سند بالادستی به عنوان نقشه راه در ۲۵ سال آینده روابط ایران و چین باشد.  

محتوای سند ۲۵ ساله و حواشی پیرامون آن

این سند در چارچوب یک برنامه برای بازه زمانی بلندمدت ۲۵ ساله تهیه و تنظیم شده و در آن طرفین بر یک نقشه راه و افق روابط همه‌جانبه به منظور تحقق مشارکت جامع راهبردی و ارتقای عملی آن توافق کرده‌اند. سند مذکور را باید برنامه‌ای سیاسی، راهبردی، اقتصادی و فرهنگی خواند که ابعاد همه‌جانبه روابط را در افقی بلندمدت دنبال می‌کند. ستون مرکزی قرارداد این است که چین ۲۸۰ میلیارد دلار برای توسعه بخش های نفت، گاز و پتروشیمی ایران هزینه می‌کند. همچنین یک سرمایه گذاری ۱۲۰ میلیارد دلاری دیگر هم برای به‌روز رسانی زیرساخت‌های حمل و نقل و تولید ایران امضا شده است که در ابتدای هر دوره پنج ساله طبق توافق دو طرف پرداخت خواهد شد .

نکته اصلی این ماجرا اما پیرامون بحث‌ها و حواشی بود که در کنار عقد این قرار داد در رسانه‌ها به‌پا شد و اکثر آن‌ها که معاند یا غربی بودند، این قرارداد را به ضرر ایران و ایرانی دانستند. شروع این حواشی از اظهارنظرات‌ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور سابق کشورمان بود. او سند همکاری ایران و چین را ترکمانچای ۲ خواند و با قیاس دولت روحانی با حکومت قاجار این معاهده را خیانتی به کشور دانست. درحالی که گویا آقای احمدی‌نژاد تنها برای زیر سوال‌بردن دولت روحانی به محکومیت این سند پرداخته بود. وگرنه با نگاهی سرانگشتی میتوان فهمید که سند همکاری در تمامی زمینه‌ها دوطرفه پیش می‌رود و دو دولت هرکدام سهم مشخصی از این همکاری خواهند‌ داشت. رسانه‌های غربی نیز به شایع پراکنی‌های بسیاری در این باره پرداختند که درنهایت با منتشرشدن پیش‌نویس این همکاری بسیاری از ابهامات آن برطرف شد.

این همکاری چه عایدی برای طرفین دارد؟

نگاهی گذرا به عملکرد چین به عنوان یکی از اعضای برجام و برخوردار از حق وتو، نخستین مزیت سند همکاری را آشکار می‌کند. پکن باوجود تلاش آمریکا برای تحریم و انزوای ایران، نه تنها روابط اقتصادی خود را با تهران قطع نکرد و به خرید نفت ایران ادامه داد که در شورای امنیت نیز بارها قطعنامه پیشنهادی ترامپ مبنی بر فعال کردن «مکانیسم ماشه» و تداوم «تحریم تسلیحاتی» را در کنار روسیه وتو کرد. این در حالی است که کشورهای اروپایی در خوشبینانه‌ترین حالت رای ممتنع دادند و در اجرای سازوکارهای مالی و اقتصادی همچون «اس پی وی» و «اینستکس» ناکام ماندند.

مزیت دیگر سند همکاری، افزایش تولید نفت و گاز از میادین مهم ایران از جمله توسعه فاز ۱۱ میدان نفتی پارس جنوبی است که پیشتر شرکت فرانسوی توتال به دلیل تحریم‌های آمریکا، همکاری با تهران را قطع و ایران را ترک کرد. این در حالی است که چین توافق کرده واردات نفت ایران را در دوره تحریم‌های آمریکا افزایش دهد .

موارد اشاره شده تنها گوشه‌ای از نکات مثبت و منافع حاصل از اجرای سند همکاری ۲۵ ساله برای ایران بود که گویا دشمنان جمهوری اسلامی از انجام آن خشنود نیستند. از این رو سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار کرد: بدون تردید روابط راهبردی ایران و چین که منافع کلیدی متقابل برای مردم دو کشور دارد، واجد دشمنانی است که تمامی تلاش خود را برای شکست این مذاکرات و عدم موفقیت این سند به کار خواهند گرفت.

البته که دولت چین نیز به اندازه ایران از این توافق سود خواهد برد و از آنجا که درحال حاضر این دو دولت دشمنی واحد به نام آمریکا دارند در منافع خاصی از جمله دخالت‌های دولت آمریکا در امور داخلی و بین‌المللی چین و همچنین جنگ تجاری میان این دو ابرقدرت، با یکدیگر اشتراک دارند.

ایران و چین متحد در مقابل دشمنی واحد

بنابراین سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین همانند بسیاری از توافقات دیگر به منافع هر دو کشور در مواجهه با آمریکا و سیاست‌های تهاجمی کاخ سفید نظر دارد و به عبارتی یک توافق برد- برد است.

همچنین سعید خطیب‌زاده چندی پیش درباره نقشه راه ۲۵ ساله ایران و چین گفته بود: این قرارداد، نقشه راه همکاری بلندمدت بین ایران و چین است و انشاءالله در جریان است. به جهت اینکه این سند به مسائل روز نمی‌پردازد، با دقت در حال گفت‌وگو هستیم که برای این روابط چارچوب بلندمدت مشارکت راهبردی را تعریف کنیم.

وی در اظهارنظر دیگری بیان کرده بود: روابط ما با چین به مشارکت راهبردی رسیده است و سند نقشه راه ۲۵ ساله نه تنها کمرنگ نخواهد شد، بلکه با جدیت پیگیری ‌می‌شود. سیاست فعلی ایران براساس تحولات روز تصمیم‌گیری نمی‌شود. سیاست ما براساس نگاه بلندمدت ما به تحولات جهانی و منطقه‌ای است.

سعید جلیلی نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی نیز در پاسخ به پرسشی درباره‌ی قرارداد راهبردی ایران و چین، ضمن اشاره به سفر رئیس جمهور این کشور به ایران در سال ۹۴ و اعلام آمادگی چین برای همکاری‌های راهبردی با کشورمان‌، اظهار داشت: به دلیل برخی تعلل‌ها و عدم تشخیص درست اولویت‌ها، این طرح پس از گذشت چند سال هنوز در مرحله پیش‌نویس بوده و مخالفت‌های صریح مقامات آمریکایی درباره آن حاکی از نگرانی و احساس خطر آنها از شکست راهبرد فشار حداکثری است.

دو قدرت آسیایی نزدیک‌تر از همیشه به یک‌دیگر

همان‌طور که قبل‌تر به آن اشاره نمودیم این سند، ایران و چین را به‌عنوان شرکای تجاری و بین‌المللی یکدیگر تا حد زیادی به هم نزدیک خواهد کرد و باتوجه به این‌که درحال حاضر دشمن مشترکی به نام آمریکا را در پیش‌رو دارند، این همکاری تا حد زیادی مانع رسیدن ایالات متحده به منافع ضد چینی و ایرانی خود خواهد شد.

 ایران همواره چین را به رسمیت شناخته و هر گونه مداخله در امور داخلی این کشور را رد می‌کند. از سوی دیگر چین در شورای امنیت ملل متحد، آژانس بین المللی انرژی اتمی و موضوعات حقوق بشری همواره از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت کرده‌ است. در حالی که کشورهای غربی تعاملات تجاری خود با ایران را قطع نموده‌اند، تجارت دو جانبه با چین کماکان برقرار بوده و چین برای بیش از ۱۰ سال متوالی اولین شریک تجاری ایران است. چین همچنان عمده‌ترین خریدار نفت ایران و از جمله بزرگ‌ترین مقاصد صادرات غیر نفتی کشورمان است.

هر چند که خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم‌های شدید و همچنین محدودیت‌های کرونایی باعث کاهش قابل توجه تجارت دو کشور شده است اما تعاملات بازرگانی با چین کماکان پا برجا است.

در حالی که بسیاری از کشورهای اروپایی پروازهای خود به تهران را قطع کرده اند، خطوط هوایی، ریلی و دریایی میان دو کشور برقرار بوده و پیش بینی می شود با کنترل پاندمی کرونا بیش از گذشته خدمات ارائه دهند.

نه تنها روابط اقتصادی و تجاری بلکه روابط فرهنگی دو کشور نیز در مسیر مناسبی قرار دارد ماه گذشته طی امضای قراردادی، دوکشور توافق کردند ترجمه ۵۰ اثر ادبی را بصورت متقابل در ایران و چین منتشر نمایند. این بدان معناست که تا پنج سال آینده ترجمه چینی ۵۰ اثر ادبی فاخر کشورمان در چین منتشر خواهد شد.