چه کسی جانشین اردوغان خواهد شد؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو - احمد رضاپور؛  اندیشکده «امریکن اینترپرایز - The American Enterprise» که یکی از مهمترین اندیشکده‌های جهان در گزارشی به تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۲۱ با عنوان «چه کسی جانشین اردوغان در ترکیه خواهد شد؟» و به قلم «مایکل رابین» نوشت: رجب طیب اردوغان (۱۴ مارس / ۲۴ اسفند) وارد هجدهمین سالگرد ریاست خود شد. اردوغان با سِبقه شهرداری در انتخابات پارلمانی پیروز شد و به سمت نخست وزیری رسید. او وعده داد پلی بین احزاب مخالف ترکیه‌ای باشد [اما نشد]. اردوغان به جای بهبود دموکراسی ناقص ترکیه، آن را متلاشی کرد و زندان‌های این کشور را برای پاکسازی مداوم [نیروهای مخالف خود در نظام اجرایی و ارتش ترکیه] گسترش داد.

شاید تنها چیزی که حامیان و منتقدان اردوغان می‌توانند برسر آن توافق کنند این است که این «خودکامه پیر» مهمترین رهبر این کشور از زمان «مصطفی کمال پاشا» بنیان‌گذار جمهوری ترکیه است. هیچکس نمی‌داند که سلطنت اردوغان چگونه پایان خواهد یافت، چه رسد به اینکه کجا دفن خواهد شد. امّا احتمالاً مهمترین سوال این خواهد بود که «نفر بعدی کیست» تا ببینیم ترکیه چه خط سیری را بعد از اردوغان طی خواهد کرد.

حداقل در بخشی از دست‌اندرکاران وزارت خارجه ترکیه این امیدواری وجود دارد که آنکارا بعد از اردوغان به اوضاع سابق بازمی‌گردد. این ساده‌لوحی است. جمعیت ترکیه از زمان به قدرت رسیدن اردوغان حدود ۲۰ میلیون نفر افزایش یافته است. جمعیتی معادل همین تعداد دوره کامل آموزشی خود را در دوران وی گذراندند. تحصیلات دوران متوسطه ۱۳ میلیون ترکیه‌ای دیگر نیز در دوران اردوغان سپری شده است.  همین فرآیند در ساختار ارتش ترکیه نیز وجود دارد. امروز افسران ارتش ترکیه نقاط مشترک کمی با همتایان اروپایی خود و نقاط مشترک بیشتری با افسران پاکستانی دارد.

به نظر می‌رسد که اردوغان خواهان حفظ قدرت در خاندان خود است ـــ در این مقوله، رئیس جمهور ترکیه شبیه روسای جمهور پیشین سوریه، لیبی و مصر می‌باشد ـــ حافظ الاسد رئیس‌جمهور فقید سوریه پسرش «بشار» را جانشین خویش کرد (پس از اینکه «باسل» پسر ارشد و وارث مسلّم حافظ طی یک تصادف شدید جان خود را از دست داد)، معمّر قذافی رئیس‌جمهور پیشین لیبی نیز بدنبال جانشینی پسر ارشد خود «سیف الاسلام» بود و حسنی مبارک هم اینگونه مانور می‌داد که پسرش «جمال» جانشین او خواهد شد. تنها اسد موفق شد. «سیف الاسلام» در این راه شکست خورد. احتمالاً تقلّای «حسنی مبارک» برای ارتقای پسرش نیز سبب شد ارتش مصر به فرآیند برکناری وی [در سال ۲۰۱۱] بپیوندد. 

اردوغان با وجود آنکه به وسیله حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید، حزب را مدت‌ها پیش در جهت منافع خانوادگی خود کنار زد. برای مدت طولانی به نظر می‌رسید که «برات البایراک» همسر «اسرا»، بزرگترین دختر اردوغان، انتخاب رئیس‌جمهور ترکیه برای جانشینی است. اردوغان داماد بی‌کفایت خود را ابتدا به سمت وزارت انرژی ارتقاء داد (که بدنبال کسب سود از منابع نفتی تحت تسلط داعش در سوریه بود) و سپس وزیر امور مالی و خزانه داری شد (که سرمایه‌داران صلاحیت وی را از اساس زیر سوال بردند). در ماه نوامبر ۲۰۲۰، «البایراک» از سمت وزارت خزانه داری استعفا داد. درحالیه برخی از مردم ترکیه داستان خانوادگی را در این استعفا دخیل می‌دانند ـــ یک ضرب و شتم فیزیکی که در آن ادعا می‌شود اردوغان دماغ البایراک را شکسته است! ــــ برخی دیگر اینگونه مطرح می‌کنند که با بروز فاجعه افتصادی قریب الوقوع در ترکیه، اردوغان به منظور محافظت از البایراک در مقابل انتقادات احتمالی، او را برکنار کرده است.  اردوغان نیز بعید است برات را رها کند، مگر اینکه بتواند پسرش را آماده جایگزینی داماد خویش کند: به هرحال، از دست رفتن کنترل خانواده [رئیس جمهور ترکیه]، یعنی  به خطر افتادن جانشینانی که درصدد حفظ ثروت چند میلیارد دلاری این خانواده هستند؛ ثروتی که اردوغان در دوران حکمرانی خود اندوخته است. 

این نویسنده آمریکایی معتقد است که احزاب سیاسی که رهبران ترکیه با استفاده از آنان سعی در تحکیم قدرت خود داشته‌اند، پس از مرگ آنان دوامی نداشتند. مایکل رابین در ادامه نوشت که عدنان مندرس از «حزب دمکرات» طی سال‌های ۱۹۵۰-۱۹۶۰ نخست وزیر بود، امّا این حزب بلافاصله پس از برکناری و اعدام مندرس منحل شد. به همین ترتیب، حزب «مام میهن» پس از مرگ رئیس جمهور ترگوت اوزال در سال ۱۹۹۳ دوام نیافت. این موضوع نشان دهنده آن است که «حزب عدالت و توسعه» نیز از هم خواهد پاشید؛ رهبران شهیر این حزب هرکدام شاخه سیاسی مخصوص خود را تاسیس کرده‌‎اند. درواقع این فروپاشی آغاز شده است.

احمد داوود اوغلو نخست وزیر/وزیر خارجه سابق و علی بابکان وزیر خارجه/معاون نخست وزیر سابق ترکیه هر دو از حزب عدالت و توسعه جدا شدند و احزاب خود را تاسیس کردند. داوود اوغلو پدرخوانده سیاست‌های نئوعثمانی بود که اردوغان سعی در پیاده سازی آن داشت. وی احتمالاً برجسته‌ترین ترکیه‌ای مرتبط با فتح‌الله گولن می‌باشد که اردوغان هنوز دستور بازداشت آن را صادر نکرده است. نام عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه نیز هر از چندگاهی شنیده می‌شود امّا بدون حمایت اردوغان نمی‌تواند در فضای سیاسی ترکیه باقی بماند. 

فروپاشی حزب عدالت توسعه احتمالاً مسیر را برای حزب جمهوری‌خواه خلق باز کند. این حزب قدیمی‌ترین حزب ترکیه است که توسط آتاتورک بنیان‌گذاری شده است. برخی نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد که محبوبیت منصور یاواش ـــ در سال ۲۰۱۹ از حزب جمهوری‌خواه خلق توانست پیروز انتخابات شهرداری آنکارا شود ـــ ۱۵ درصد بالاتر از حزب حزب عدالت توسعه است. نویسنده اندیشکده امریکن اینترپرایز معتقد است اینکه یاواش با گرایش راست میانه در حزبی با گرایش چپ میانه کار می‌کند، جذابیت این شخصیت را افزایش می‌دهد. 

منصور یاواش احتمالاً تنها شهرداری نیست که بدنبال کرسی ریاست‌جمهوری ترکیه است. اکرم امام اوغلو نه یک بار بلکه دو مرتبه در انتخابات شهرداری استانبول پس از ابطال اوّلین انتخابات توسط اردوغان پیروز شد. امام اوغلو در مطرح‌ترین منطقه ترکیه به پیروز رسید ـــ منطقه‌ای که اردوغان خود یکبار سکّان آن را برعهده گرفت ـــ آن را در موقعیتی قرار می‌دهد که بر مرگ یا خلع ید اردوغان از قدرت تسلط یابد. 

البته عامل غیرمنتظره در صحنه سیاسی ترکیه می‌تواند بازگشت به نظام پارلمانی باشد. مرال آکشنر عضو سابق حزب حرکت ملّی که حزب شخصی خود را تاسیس کرد، در انتخابات گذشته عملکرد خوبی نداشت ولی هنوز می‌تواند عاملی در ائتلاف‌های سیاسی باشد. الهان کسیچی از اعضای حزب جمهوریخواه خلق ترکیه که سابقه مدیریت برنامه و بودجه را نیز بر عهده داشته، برخاسته از یک خانواده مذهبی است و اعتبار و شهرت لازم برای یک فرد دولتمرد را دارد. الهان کسیچی می‌تواند به عنوان رهبری سازشگر امّا توانمند ظاهر شود.

مایکل رابین نویسنده اندیشکده امریکن اینترپرایز در حوزه ترکیه و خاورمیانه در پایان نوشت: بی اعتنایی به مخالفان سیاسی و توجه محض بر اردوغان برای سفیر آمریکا و دیپلمات‌‌های اروپایی امری سهل است امّا ضروری است که غرب با کسانی که بدنبال جانشینی اردوغان هستند، روابط خود را گسترش دهد. 

انتشار مطالب فوق لزوماً به معنای تایید آن توسط خبرگزاری نیست.