خاموشی سیاست در تلوبیون/ صداوسیما «تبادل» و تعامل را گسترش خواهد داد؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- نرگس روزبه؛ حدود سه هفته از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ می‌گذرد؛ به سراغ تلوبیون می‌روم؛ از آخرین باری که صفحه تلوبیون را باز کرده بودم، محتوای صفحه اصلی متفاوت‌تر شده است؛ تصویر اصلی صفحه برخلاف آن روز‌ها که شبکه «آرا» و برنامه «تبادل» در آن حرف اصلی می‌زد حالا سریال دودکش را نمایش می‌دهد. فضای کشور از موضوعات سیاسی و انتخاباتی فاصله گرفته است و این طبیعی است که حالا به جای تصویر بزرگ دلاوری، خانواده مشتاق حرف اول را بزنند. همینطور هم پیش‌بینی می‌شد. خیلی هم قرار نبود فضای سیاسی کشور همچنان در تلویزیون و تلوبیون ادامه داشته باشد.

از اینکه هیچ‌خبری از شبکه آرا در صفحه اصلی نبود، ناامید نشدم، در لیست شبکه‌ها پیدایش کردم، چند دقیقه‌ای خیره به پخش زنده این شبکه ماندم تا بفهمم ماجرا از چه قرار است؛ برنامه درباره بازی چوگان است و گوینده از تاریخچه این بازی برای بینندگان توضیح می‌دهد؛ گفتم که قرار هم نبود فضای سیاسی کشور همچنان ادامه داشته باشد. البته شاید انتظار ما از شبکه‌ای که با محوریت تولیدات برنامه‌های سیاسی و با هدف افزایش مشارکت آحاد جامعه در انتخابات و بیان شاخص‌های انتخاب اصلح راه‌اندازی می‌شود؛ تا این اندازه دور شدن از فضای سیاسی و به این زودی‌ها به حاشیه رفتن نبود.

تلوبیون که چندوقتی است فعالیت خود را نسبت به قبل گسترده‌تر کرده است در انتخابات۱۴۰۰هم تلاش کرد تا از این فضا به سهم خودش استفاده ببرد و به علت نداشتن برخی محدودیت‌های صداوسیما توانست عرصه بازتری برای گفتگو و تعاملات سیاسی فراهم کند. پیشنهاد مناظره‌های غیر رسمی در این بستر از جانب برخی نامزد‌ها مطرح شد و گفتگو‌های داغی هم در این فضا شکل گرفت. این تجربه را می‌توان از این منظر مثبت تلقی کرد و از آن برای آینده وام گرفت.

محدودیت‌ها و خط قرمز‌های صداوسیما در این سال‌ها باعث شده تا عمده برنامه‌های سیاسی اجتماعی به طور کلی و برنامه‌هایی که مسئولین در آن حضور پیدا می‌کنند به طور خاص؛ خنثی و غیر چالشی باشند و عملا به تریبون یک طرفه تبدیل شوند. در این فضا و فارغ از آسیب‌هایی که این رویکرد به مرجعیت و رسالت صداوسیما به عنوان رسانه رسمی و جمعی کشور وارد کرده (و می‌کند)، می‌توانیم حضور تلوبیون را به عنوان بستری غیر رسمی و بازتر نقطه مثبتی در ایجاد و پیشبرد گفتگو‌های سیاسی اجتماعی بدانیم. فضایی که حاکمیت در درجه اول و خود صدا. سیما در درجه دوم می‌توانند و باید از آن برای تداوم تعامل و گفتگو‌های جدی و چالشی میان مسئولین و کارشناسان عنیمت بشمرند و از این طریق جو خنثی و بسته و بی‌کارکرد فعلی در موضوعات سیاسی را تغییر دهند.

هنوز آمار رسمی از سوی مدیران این سرویس در باب رشد کاربران این شبکه در بازه انتخابات اعلام نشده است و اگر بود، راحت‌تر می‌توانستیم عملکرد آن را بررسی کنیم. اما برای روشن شدن یک فضای کلی از آمار کاربران تلوبیون می‌توانیم سری به آخرین آمار‌ها بزنیم.

احمدخورشیدی مدیر عامل تلوبیون در گفتگو با روزنامه جام‌جم پیرامون عملکرد این شبکه در نوروز ۱۴۰۰ آمار‌هایی را ارائه می‌دهد، او می‌گوید: «در طول تعطیلات عیدنوروز با توجه به بخش‌های مختلف تلوبیون، این تلویزیون تعاملی بیشتر از دو میلیارد دقیقه مصرف محتوا توسط کاربران داشت. بر اساس بحث ترافیک رایگان، حدود پنج تا شش میلیون کاربر اینترنت ثابت شرکت مخابرات می‌توانستند به صورت رایگان و بدون پرداخت هزینه اینترنت از تلوبیون استفاده و فیلم و سریال‌ها را تماشا کنند. در جریان این ماجرا حدود ۲۵۰هزار نفر در طول مدت برنامه «سیم آخر» در این مسابقه شرکت کردند. در حوزه پخش سریال هم «نون خ» توانست رکورددار تماشای آنلاین باشد.

بعد از سریال نون خ هم سریال «گاندو» توانست عنوان پرمخاطب‌ترین در آرشیو را به خود اختصاص دهد. گاندو در پخش همزمان خود نیز مورد استقبال قرار گرفت. طبق آمار ارائه شده از میزان دانلود و نصب فعال تلویزیون تعاملی تلوبیون، تا الان حدود بیشتر از ۱۰میلیون کاربر فعال در گوگل پلی، بیش از ۲میلیون کاربر فعال در مایکت و بیش از ۸ میلیون کاربرفعال در کافه بازار به این پلتفرم دسترسی دارند. همچنین تلوبیون بیش از ۱۳ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد که این تعداد در نوروز هم رشد قابل توجهی داشت و در ادامه همکاری‌های بیشتر با تلویزیون و تولیدات مختلف این روند رشد صعودی داشته است».

همچنین خورشیدی پیرامون رشد این تلویزیون تعاملی درگفتگوی دیگری گفته است که: «ما ایام عید نوروز با یک جهش جدی مخاطب رو به رو بودیم سال گذشته تعداد کاربران ما حدود ۱۰ میلیون بود و امسال در همین ماه‌های ابتدایی به ۱۵ میلیون کاربر رسیده است.»

بیشتر بخوانید؛ تلوبیون می‌شود، تلویزیون نمی‌شود

کارزار مناظرات از تلوبیون تا تلویزیون

البته که این آمار و ارقام تا اینجای کار از دل برنامه‌های سرگرمی سربرآورده است و نمی‌توان تحلیل درستی از عملکرد این تلویزیون تعاملی در حوزه سیاسی به‌دست آورد، اما تلاش می‌کنیم تا نقطه نظرات را درباره ورود این پلتفرم به حوزه سیاسی جمع‌آوری کنیم.

چندی پیش سیدحسن موسوی فرد تهیه کننده سابق برنامه ثریا در گفتگو با دانشجو پیرامون فضای جدید پلتفرم تلوبین، گفت: «تلوبیون پلتفرمی است که اگرچه تا حدی به کاندیدا‌ها و مردم کمک می‌کند، اما بیشتر از همه به خود صداوسیما کمک می‌کند. عرصه انتخابات عرصه بازاریابی بسیار خوبی برای این پلتفرم بود؛ که به نظرم صداوسیما به خوبی و در موقع درستی از آن استفاده کرد. این بستر به مخاطبینی که می‌خواستند کمی انتخاب شده‌تر و دقیق‌تر برنامه نامزد‌ها را دنبال کنند بسیار کمک کرد و حتی برای خود کاندیدا‌ها هم فرصتی بود تا حرف‌های غیررسمی‌تری را که نمی‌شد روی آنتن رسانه‌ملی بزنند آنجا مطرح کنند؛ و من معتقدم حتی اگر چندتا پلتفرم دیگر را هم برای این کار فعال می‌کردیم اتفاق بدی نبود چراکه بستر این انتخابات با توجه به شرایط کشور و محدودیت‌های کرونا، وابسته به ظرفیت‌های فضای مجازی است».

از طرفی حامد بامروت‌نژاد فعال رسانه‌ای در گفتگو با خبرگزاری دانشجو از آینده پس از انتخابات و عدم توانایی صداوسیما برای جذب مخاطب در پلتفرم‌های وابسته به خودش مثل تلوبیون گفت: «موضوعات انتخاباتی از آن دست موضوعاتی است به خودی خود مخاطب دارد و شماهم یک امتیازی دارید تا آن‌ها را در تلوبیون نمایش دهید و مخاطب داشته باشید، اما حالا مخاطبی را که به سمت این فضا آوردید با کدام تولیدات جذاب قرار است نگه‌دارید؟ خب شما که نمی‌توانید با محصولاتِ امثال فیلیمو و نمآوا رقابت کنید، چرا ذائقه مخاطب را به آن سمت گرایش می‌دهید و با یک دوپینگ مخاطب را به این فضا وارد می‌کنید بعد هم که نمی‌توانید آن‌ها را کنترل کنید، دست آخر خودتان از گردونه خارج می‌شوید.»

صحبت‌های بامروت نژاد درحالی قابل بحث است که او با هدایت مناظرات انتخاباتی به بستر پلتفرم‌های اینترنتی کاملا مخالف بود و معتقد بود که اگرچه امروز تلویزیون را می‌توان نماد عدالت رسانه‌ای در ایران درنظر گرفت، اما اینترنت هنوز به همان راحتی دردسترس عموم قرار نگرفته است. هدایت مناظرات انتخاباتی از رسانه‌ملی به سمت وی‌او‌دی‌ها اولین آسیب را به همان قشر آسیب‌پذیر جامعه خواهد زد. اینترنتی که نه تنها رایگان نیست حتی ارزان هم نیست. مناظرات انتخاباتی به عنوان آگاهی بخش‌ترین برنامه‌ها در پیکار انتخابات، نه تنها باید به راحتی دراختیار تمام اقشار جامعه قراربگیرند، بلکه نیازمند تسهیل بیشتری از سمت صداوسیما نیز هستند.

او اینطور گفته بود که: «رسانه‌ملی زمانی‌که مخاطب عام و مخاطب روستایی را به سمت وی‌او‌دی‌ها می‌برد و به او اعلام می‌کند که یک‌جایی وجود دارد به عنوان وی‌او‌دی‌ها و ما داریم مناظره‌ای آنجا برگزار می‌کنیم، خواه‌ناخواه به وی‌او‌دی‌ها مشروعیت می‌بخشید. از نظر منِ حامد بامروت‌نژاد این بستر مشروعیت دارد، اما صداوسیمایی که قرار است با این بستر رقابت کند نباید مشروعیت ببخشد. حالا صداوسیما مخاطبانش را خودش هل می‌دهد به سمت این فضا و مسئله اصلی این است که توان نگه‌داشتن مخاطب در تلوبیون را هم ندارد و به خاطر همین به سادگی مخاطبان را به آغوش فیلیمو و نمآوا و آن جنس محصولات می‌سپارد».

اما سید‌حسن موسوی‌فرد معتقد بود: «تلویزیون منفعل است، اما در مقابل فضای مجازی فعال است؛ و خودش انتخاب می‌کند چه چیزی را ببیند و چه چیزی را نبیند؛ و همین رویکرد کمی محدود‌تر در مواجه با پلتفرم تلوبیون هم وجود دارد؛ و ما با این ضریب نفوذ اینترنت لاجرمیم به استفاده و فعال کردن این قبیل فضاها. چه بخواهیم و چه نخواهیم مردم به این فضا‌ها کشیده شده‌اند و ما هم باید استفاده درستی از آن داشته باشیم. حالا سازمان تصمیم درستی گرفته است که سهم خودش را از این بازار افزایش دهد. این کاری بود که سازمان باید خیلی قبل‌تر درباره ای‌پی تی‌وی‌ها انجام می‌داد، اما به سرانجام نرساند؛ و حالا وی‌او‌دی‌ها آمدند و به طوری سازمان را تحت تأثیر قرار دادند و از آن جلو افتادند. من به شخصه این عملکرد سازمان را در جهت تاسیس شبکه‌های جدید انتخاباتی هوشمندانه می‌دانم.»

بررسی ابعاد مثبت و منفی اقدام صداوسیما برای ورود پلتفرم اینترنتی تلوبیون به فضا‌های سیاسی می‌تواند رویکرد سازمان را بیشتر از قبل برای مخاطب مشخص کند. در مقابل همه نقد‌هایی که امسال پیرامون اولین مناظره انتخاباتی به صداوسیما وارد بود، یکی از نقاط عطف و مهم عملکرد رسانه‌ملی، فعال کردن ظرفیت پلتفرم اینترنتی تلوبیون بود. پلتفرمی که این امکان را به کاندیدا‌ها می‌دهد تا حرف‌هایی که نمی‌توان روی آنتن رسانه‌ملی زد را آنجا مطرح کنند. تأسیس شبکه «آرا» و شبکه اختصاصی نامزد‌های انتخاباتی قدم مهم و روبه جلویی بود. اما چیزی که در اینجا مورد اهمیت است سرنوشت نامشخص آینده این اقدام در روز‌های پیش رو است. مسئله‌ای که حتی برای ادامه گزارش هم از آن اطلاعی در دسترس نیست.

در واقع موضوعی که از آغاز استفاده از تلوبیون در مباحث سیاسی اجتماعی، اهمیت بیشتری دارد تدوام حضور این بستر است. مهم این است که آیا روز‌هایی که کشور از فضای سیاسی فاصله‌گرفته، قرار است رسانه‌های کشور هم از این فضا فاصله بگیرند؟ آیا رسانه‌ملی برای حفظ و نگهداشت مخاطب در این فضا برنامه مشخصی دارد؟ آنچه در نهایت منجر به افزایش مشارکت در مسائل سیاسی خواهد شد (بزرگترین هدفی که صداوسیما در انتخابات دنبال می‌کرد) نه با فعالیت‌های فعالانه و فضای باز چندماهه که با تداوم و استمرار این فضا به دست می‌آید.

چیزی که با راه‌اندازی این شبکه ما را امیدوار کرده بود پیوسته بودن این اقدام و در سال‌های بین دو انتخابات بود نه روز‌های انتخابات و حالا مسئله این است که حیات جمهوری اسلامی، آگاهی بخشی، مردم و رئیس جمهور قرار است ۴ سال آینده را چگونه به تعامل بنشینند؟ آیا فضای بازتر تلوبیون به نسبت تلویزیون همچنان برای نقد رویکرد و عملکرد دولت ادامه خواهد داشت؟ آیا شبکه آرا قرار است فضای راحت‌تری برای شنیده شدن صدای مردم به مسئولین و صدای مسئولین به مردم باشد یا آن هم تا انتخابات بعدی به خاطرات سپرده می‌شود؟