طلای سفید به گلستان باز می‌گردد؟ / پنبه‌زار‌های شمال شرق به حمایت‌های دولتی نیاز دارند

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ پایه اقتصاد و تولید سنتی در ایران بر کشاورزی و دامداری بوده است. تولید صنایع وابسته به کار در معادن، زمین‌های کشاورزی و مراتع بوده و این روند با اینکه ظاهرا تغییراتی کرده، اما همچنان در کشور ما کشاورزی و دامداری در ساختار اقتصادی اهمیت زیادی دارد؛ هرچند توجه سیاست گذاران و تصمیم گیران به آن‌ها کم شده است.

بی توجهی تصمیمات مسئولان به کشاورزی و دامداری در چند سال اخیر مشخص‌تر از قبل نمایان شده است و اثر آن را در گوشه و کنار کشور مشاهده می‌کنیم. به عنوان نمونه می‌توان به کاهش کشت پنبه در گلستان اشاره کرد که دلیل اصلی آن را می‌توان در سوءمدیریت در توزیع و اختصاص منابع آبی جستجو کرد.

مزارع گلستان، مناسب کشت پنبه

پنبه برای رشد به زمان نسبتا طولانی با آب و هوای گرم و معتدل نیاز دارد. با اینکه برای آبیاری زمین زیرکشت پنبه، از روش‌های مختلف استفاده می‌شود، اما این محصول در برخی نقاط به صورت دیم هم کاشته می‌شود، اما محصول نهایی در مدت زمان طولانی ترو مقدار کمتر به دست می‌آید. براساس تحقیقاتی که از مزارع پنبه به دست آمده، این محصول به روش‌های نوین آبیاری روی خوش نشان می‌دهد و با این شیوه‌ها که باعث مصرف کمتر آب می‌شود، سازگار است.

پنبه برای اینکه گل دهد و به ثمر برسد، حدود ۲۰۰ روز زمان نیاز دارد که در مناطق گرمسیری تا ۱۸۰ روز هم به ثمر می‌رسد. آبیاری مزرعه پنبه هم در مرحله رویش این گیاه بیشتر است و در مرحله تشکیل غوزه، آبیاری زیاد باعث ریزش غوزه‌ها می‌شود.

کشت این محصول در سراسر کشور کاهش یافته و به نظر می‌رسد دلیل اصلی آن مدت زمان طولانی کاشت تا برداشت آن باشد. اما کاهش کشت پنبه در گلستان که دورانی به استان طلای سفید شناخته می‌شد، چشمگیرتر است. نمی‌توان از تأثیرات سیاست‌های اشتباه در این مساله چشم پوشی کرد. همین سیاست گذاری‌ها باعث شده که سطح زیرکشت پنبه در استان گلستان که پنبه در سال‌های گذشته بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته، از ۱۸۰ هزار هکتار به کمتر از ۱۰ هزار هکتار رسیده است. صادرات پنبه این استان هم به گفته مدیرعامل صندوق پنبه در سال بیش از ۱۰۰ هزار تن بوده درحالیکه امسال کل محصول پنبه در گلستان به ۱۰۰ هزار تن نرسید.

نهاده گیاهی مرغوب است؟

درآمدزایی و اشتغال از طریق کشت پنبه به مسائل متعددی بستگی دارد؛ نهاده گیاهی مناسب، نوع آبیاری، دستگاه‌های مناسب برای برداشت محصول و ... از جمله این موضوعات هستند.

کشت پنبه به آب زادی نیاز ندارد و به طور کلی پنبه محصول کم مصرفی محسوب می‌شود. اما برای مزارع گسترده پنبه، نیاز به زهکشی و لوله گذاری دارد. کشاورزان برای اجرای زهکشی و لوله گذاری‌ها نیاز به حمایت دولت دارند. به گونه‌ای که موسی خانی، مدیر پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان معتقد است که باید اعتبارات بیشتری از سوی دولت به کشاورزان اختصاص یابد.

او می‌گوید: تا آبان امسال برخی تسهیلات دولتی مانند یارانه ۸۵ درصدی در اختیار کشاورزان قرار گرفته و آنان از لوله گذاری استقبال خوبی هم کرده اند. اما اجرای طرح‌های آبیاری تحت فشار نیاز به بودجه بیشتری دارد.

این مسئول جهاد کشاورزی گلستان به مساله امنیت سیستم‌های آبیاری اشاره می‌کند و می‌گوید: کشاورزان نگران حفظ سازه‌های آبیاری هستند که در مزرعه استقرار می‌یابد. بعضا این دستگاه‌ها به راحتی دزدیده می‌شوند. به همین دلیل اغلب کشاورزان سرمایه گذاری برای اجرای این سیستم‌های آبیاری را به صرفه نمی‌دانند.

معضلات پنبه پاک‌کنی برای کشاورزان

از سوی دیگر، دستیابی کشاورزان به حداکثر سود در کشت پنبه، به مرحله پنبه پاک کنی هم ربط دارد. کارخانه‌های پنبه پاک کنی گلستان، امسال از کشاورزان برای پاک کردن هر کیلو پنبه، ۲۰ هزار تومان دریافت کرده اند که با توجه به هزینه‌های بذر، کود، آبیاری، دستمزد کارگران برداشت پنبه و ...، این مبلغ برای کشاورزان به صرفه نیست.

طی چند سال اخیر که کشاورزان کشت پنبه را کاهش داده اند، تعداد کارخانه‌های پنبه پاک کنی هم در گلستان کاهش یافته و همین امر باعث شده بازار عرضه و تقاضای پنبه پاک کنی به نفع عرضه تغییر کند و قیمت پاک کردن پنبه افزایش یابد.

پیشنهاد کارشناسان برای حمایت از پنبه‌کاران

برای همه این مسائل راه حل‌هایی وجود دارد. برخی کارشناسان برای بهبود کیفیت پنبه، پیشنهاد می‌دهند که بذر‌های اصلاح شده با نیاز آبی کمتر در اختیار کشاورزان رار گیرد.

فائزه شیخ، کارشناس زراعت در گلستان می‌گوید: دولت می‌تواند با توزیع این بذر‌ها به صنعت پنبه در این استان کمک کند.

حمایت یارانه‌ای و تأمین منابع مالی برای خرید بذر‌های اصلاح شده، راهکار پیشنهادی او به دولت است تا زنجیره تولید در پنبه زار‌های گلستان قطع نشود و طلای سفید دوبار به مزارع این استان روی خوش نشان دهد.

برداشت دستی پنبه برای کشاورزان هزینه زیادی دارد؛ هم مالی، هم زمانی. درحالی که شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند دستگاه‌هایی تولید کنند تا هم باعث سرعت بیشتر در برداشت پنبه شوند و هم هزینه‌ها را کاهش دهند.

در حال حاضر ماشین برداشت پنبه تولید شده، اما این دستگاه جزو ماشین‌های فوق سنگین محسوب می‌شود و خرید آن برای کشاورز یک مزرعه به صرفه نیست. دستگاه غوزه چین حداکثر راندمان آن ۳ و نیم تن در هکتار است و قابلیت اتصال به تریلی هم دارد. تأمین این دستگاه‌ها نیاز به حمایت دولتی دارد. شاید بد نباشد که از سوی جهاد کشاورزی و با همکاری کشاورزان برای هر چند مزرعه که در یک روستا یا یک منطقه قرار دارند، یک دستگاه غوزه چینی به شورای روستا تحویل شود و این دستگاه در روز‌های مختلف در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

یکی از گلایه‌های کشاورزان و پنبه کاران گلستانی، قدیمی بودن تجهیزات در کارخانه‌های پنبه پاک کنی است. عمده کارخانه‌های فعال در این استان دستگاه‌هایی دارند که در ۳۰ یا ۴۰ سال گذشته در این کارخانه‌ها استقرار یافته اند. افزایش کشت پنبه، نیاز به تجهیزاتی دارد که پنبه را با سرعت و دقت بیشتر تحویل کشاورز دهد یا به بازار برساند.

کشت پنبه، در مراحل مختلف تا زمانی که به صنعت نساجی برسد، می‌تواند افراد زیادی را مشغول کار کند و این ظرفیت بدون حمایت دولت، توسعه پیدا نمی‌کند.