حجاب استایل‌ها، باربی‌های اسلامی!/ مدلینگ اسلامی آری یا نه؟

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- طهورا میرزایی‌زاده؛

پرده اول: زنان دکوری!

عکسی از یک نمایشگاه خودرو در فضای مجازی منتشر می‌شود؛ زنانی با چهره‌های آرایش کرده و لباس‌هایی متناسب با فضاسازی سالن، به طوری که انگار جزئی از دکور سالن به حساب می‌آیند، درکنار خودرو‌های لوکس ایستاده‌اند. کلیپی نیز از تبلیغ یک بسته شکلات در رسانه‌ها منتشر می‌شود و خانمی تمام سعیش را در نشان دادن جذابیت‌های فیزیکی و حرکتی خود می‌کند تا فقط لذت خوردن یک تکه شکلات را نشان دهد! واکنش به این قبیل تبلیغات از آنجا که یک توهین آشکار به شخصیت زنان است اغلب پر سر و صداست و اگر قانون تبلیغات را از لا به لای کاغذ‌های خاک خورده بیرون بکشیم، می‌بینیم که هرگونه استفاده ابزاری از زن و استفاده از جذابیتهای جنسی در تبلیغات را ممنوع اعلام کرده است. اما روزانه آنقدر در معرض تبلیغات ابزاری قرار داریم که تا نمونه جدیدی از آن نبینیم نسبت به نمونه‌های موجود واکنشی نشان نمی‌دهیم.

پرده دوم: زنان ابزار تجارت؛ حتی در تبلیغ پوشاک

یک روز می‌آیند ابرویش را درست کنند، می‌زنند چشمش را هم کور می‌کنند. این حکایت برخورد مسئولین با بعضی از امور است؛ اینبار هم با مدلینگ! نظام ارزشی مدلینگ، به بدن به عنوان ابزاری برای کسب درآمد نگاه می‌کند و اینجا چیزی جز زیبایی و اندام یک خانم مورد توجه و تحسین قرار نمی‌گیرد. در سال 92 در راستای ساماندهی به وضعیت مدلینگ؛ کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور با استفتائی از دفتر مقام معظم رهبری به این مسئله آن هم تحت عنوان مدلینگ اسلامی وجهه رسمی دادند. متن استفتاء نیز بدین صورت بود: آیا فعالیت کاری آقایان و بانوانی که در راستای ترویج پوشش‌های مناسب و مورد تأیید اسلامی فعالیت تبلیغاتی انجام می‌دهند یعنی عکس و تصویر ایشان در جراید یا رسانه‌های مورد تأیید منتشر می‌گردد و یا دیگران لباس پوشیده شده توسط ایشان را می‌بینند، از لحاظ شرعی ایراد دارد؟ و پاسخ معظم له چنین بود« با حفظ پوشش کامل و حریم ضوابط شرعی و مقررات اسلامی، مانعی ندارد.» بدین صورت مدلینگ به صورت رسمی فعالیتش را از سال 93 آغاز کرد. اما سوال اینجاست آیا مدلینگ در جامعه راهی را رفت که منطبق بر موازین اسلامی است؟ به گفته مرضیه شفاپور، دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس:« مدلینگ به صورت غیر قانونی از سال‌های قبل انجام می‌شد. حدود شش سال پیش توسط پنج موسسه به صورت رسمی شروع به فعالیت کرد و اولین نمایش زنده هم در تالار وحدت برگزار شد. منتها به دلیل وجود مواردی که از سمت مدیران و بالا دستی‌های ما به عنوان تبرج شناخته شد، مدلینگ غیرقانونی اعلام شده و از آن پس خط قرمز کارگروه قرار گرفت. در حال حاضر هم به صورت غیر قانونی انجام می‌شود که ما در حد توان، مواردی را که شناسایی می‌کنیم، پلمپ کرده و اجازه کار نمی‌دهیم.»  شروع ناگهانی این مقوله و توجه نکردن به آثار و تبعاتی که می‌توانست در پی داشته باشد، در اولین قدم مدلینگ را از مقبولیتی برخوردار کرد که بعد از ممنوعیتش حالا که دیگر چشم‌ها به دیدن مدل عادت کرده بودند، پایش به تبلیغ محصولات حجاب هم باز شد و بلاگرها و اینفلوئنسرها نیز به جرگه‌ مدل‌ها پیوستند. زنان و دخترانی که خود را مدل حجاب معرفی می‌کنند تا حجاب لاکچری را با زیبایی‌های ظاهری‌اش تبلیغ و ترویج کنند و نشان دهند زنان محجبه نیز به خوش‌پوشی اهمیت می‌دهند.. تا جایی که ربابه غزالی استاد طراحی لباس دانشگاه الزهرا می‌گوید:« بحث تبرج در عکاسی حجاب ایران بسیار زیاد است و روی آن نظارتی نیست.»

پرده سوم: اینجا اینستاگرام؛ «چگونه مدل حجاب شویم؟»

این سوال یکی از دنبال‌کننده‌های صفحات حجاب استایل‌هاست! و پاسخش هم واضح است.کافیست برای اینکار یک بدن ایده‌آل داشته باشید. و بعد منتظر فراخوان جذب مدل از سمت مزون‌ها باشید تا از شما عکس چهره و قد و سایزتان را بگیرند و یا اینکه با دوربین باکیفیت عکس‌های زیبا با لباس‌هایتان منتشر کنید تا خود مزون‌ها به سراغتان بیایند.

مزون‌های حجاب در راه پیوستن به مدلینگ اسلامی برای فروش بیشتر محصولات خود، دختران زیبارو و خوش‌اندام را به عنوان مدل استخدام کرده و در کلیپ‌ها و استوری‌ها؛ چیزی شبیه به شو زنده نیز برگزار می‌کنند و دختران آرایش کرده با رفتارهای مدل‌گونه در لوکیشن‌های شیک راه می‌روند، می‌چرخند و جلوه‌گری می‌کنند؛ تا تمام ابعاد یک لباس را نشان دهند. اینها همه استفاده از زیبایی‌ و جذابیت‌های زنان برای تبلیغ لباس پوشیده و حجاب است درحالی که حجاب و پوشش در راستای بالا بردن ارزش زن، نگاه ابزاری به او را رد می‌کند.. اما این مزون‌ها خودنمایی دختران محجبه و رفتارهای به دور از حیا را در فضای مجازی و اجتماعی، عادی جلوه می‌دهند.

اعظم آهنگر سله‌بنی، محقق و مدیر گروه مطالعات شهری و منطقه‌ای مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، در اینباره می‌گوید:« ما به دلایل اقتصادی می‌خواهیم مانند اروپایی‌ها صنعت مدلینگ را در کشور داشته باشیم. و با توجه به اینکه عصر ارتباطات و انتقال تصویر به ذهن جوانان است می‌خواهیم در این زمینه پیش‌دستی کنیم که این پیش‌دستی مقداری کاریکاتوری است. یک مقدار از خودمان و یک مقدار از آن‌ها! مدل رفتن به روی صحنه و نمایشگاه مد و لباس را داشته باشیم و از دختران جذاب و زیبا هم استفاده کنیم تا مصرف‌کننده از لحاظ اقتصادی جذب خرید لباس بشود. و از طرف دیگر کسی که الگو برداری می‌کند چون تمام مظاهرش را از طرف مقابل چک می‌کند آرایش او را هم تقلید می‌کند.»

همچنین تب مدل شدن، تحت تاثیر جو نمایشی اینستاگرام بین دختران و زنان محجبه بالا گرفته است، مدل حجاب بودن ارزنده شده و یک کلاس اجتماعی به حساب می‌آید و روز به روز به تعداد بلاگرها و اینفلوئنسرهای حجاب اضافه می‌شود. در چنین دنیایی تعریف زن موفق دگرگون شده است و اینکه زنان از بدن خود برای کسب درآمد استفاده کنند و به سبب زیبایی و جوانی‌شان مورد تحسین و تعریف قرار بگیرند امری عادی و طبیعی‌ست. و در خلال این امر هم معنای دینی و قدسی حجاب رو به زوال می‌رود تا از آن فقط جنبه مد و استایلش باقی بماند.. و اصولا چنین مسئله‌ای اعتراض کسی را برنمی‌انگیزد..

آهنگر درباره این آسیب اجتماعی چنین می‌گوید:« موفقیت را در اندام و  پول دیدن بسیار بد است و باعث آسیب‌های جدی هم از لحاظ دینی هم از لحاظ علمی می‌شود. حتی باعث می‌شود دختران ما به جای اینکه در راستای سلامتی خود ورزش کنند، برای اینکه مدل خوبی باشند و اندامشان را در قالب مدل‌ها شکل دهند به ورزش رو بیاورند. در این صورت اتفاقی رخ می‌دهد که در مدلینگ غرب هم رخ داده است. همچنین باعث می‌شود دختران ما پوشش را براساس راحتی خودشان انتخاب نکنند بلکه براساس چیزی که جامعه و مد برای آن‌ها تعیین می‌کند، انتخاب کنند. این‌ها از آثار سویی است که مدلینگ می‌رساند.»

این مدل‌ها و اینفلوئنسرها با توجه به شهرتی که دارند به الگوی دختران جوان و نوجوان تبدیل شده‌اند و در حال تغییر ذائقه آن‌ها در امر حجاب و حیا هستند! ولی این تغییر ذائقه به همین‌جا ختم نمی‌شود..

پرده چهارم: دیزنی پرنسس‌های اسلامی

دنیای مجازی پر از دختران محجبه زیبا و رنگارنگ شده است ، که می‌توان گفت این مدل‌ها و اینفلوئنسرهای حجاب بیشتر نماینده باربی‌ها و پرنسس‌های دیزنی هستند، ولی با پوششی اسلامی، که با ارائه تصویری آرمانی از بدن در تغییر ذائقه پسران مذهبی نیز تاثیر بسزایی دارند.

اعظم آهنگر درباره چنین تاثیراتی از صنعت مدلینگ و این اینفلوئنسرها می‌گوید:« جامعه مد و لباس و صنعت پورن، سبک ذهنی را برای آقایان درست می‌کند که خودش برای فروش، تبلیغ کرده و شخصیت‌سازی و استایل‌سازی می‌کند. در مطالعه صنعت پورن، یکی از پروسه‌های جذب شدن « کشف» است. قسمت‌هایی را می‌پوشانند و قسمت‌هایی را کمی نشان می‌دهند و این برای آقایان جذاب‌تر است. تغییر ذائقه چه بخواهیم و چه نخواهیم برای آقایان اتفاق می‌افتد و آن‌ها سعی می‌کنند همسری انتخاب کنند که به آن مدل شباهت بیشتری دارد. و وقتی نگاه کالایی به زنان دارند، نتیجه این می‌شود که خانم‌ها هم متناسب با آن چیزی که آقایان می‌خواهند خودشان را عرضه می‌کنند.»

این اینفلوئنسران حجاب و زوج‌هایی ویترینی با انتشار صحنه‌هایی نمایشی از زندگی شخصی و زناشویی خود، برای پسران و مردان مذهبی توقع‌سازی می‌کنند و برای آن‌ها به الگو تبدیل شده‌اند. یک مشاور ازدواج در یکی از دانشگاه‌های مطرح تهران درباره این مسئله چنین می‌گوید:« تعدادی از آقایان عکسی از مدل‌های حجاب برای ما ارسال می‌کنند و می‌گویند ما تمایل داریم همسرانمان شبیه به این‌ها باشند. این مسئله هم درباره چهره و هم درباره قد مورد تاکید است. چرا که اکثرا مدل‌ها قدهای بلندی دارند و ما شاهد وسواس عجیبی در پسران هستیم به طوری که عدد تعیین می‌کنند و برایشان اهمیت دارد قد همسرشان زیر165 نباشد.»

این مشاور ازدواج درباره یکی از مراجعانش می‌گوید:« آقایی مراجعه کردند که برای همسر آینده‌شان ویژگی‌های خاصی از جمله قد بلند و بور و سفید بودن را مد نظر داشتند و به دلایلی چنین موردی را پیدا نکردند و با یک خانم معمولی ازدواج کردند که بعد از ازدواج، تمام سعی‌شان بر این بود که تمام نقایص چهره همسر خود را به نحوی برطرف کند و به این صورت همسرشان فشار روانی بسیاری را متحمل می‌شدند.»

پرده آخر: مدلینگ اسلامی آری یا نه؟

با وجود تمام آسیب‌هایی که مدل‌ها و حجاب استایل‌ها به شخصیت زن، خانواده و مفهوم حجاب می‌زنند، باز هم برخورد با این صنعت مخصوصا وقتی حرف از جنبه اقتصادی آن می‌شود، متفاوت است. شفاپور دبیر کارگروه مد و لباس کشور در اینباره می‌گوید:« مدلینگ بازوی اجرایی و از اهرم‌های اصلی مد و لباس به حساب می‌آید. برای اینکه از ورود فرهنگ غرب و تمایل به پوشش غرب جلوگیری شود باید سبک پوشش خوب را نشان دهیم و در راستای اجرای امر رهبری که حمایت از کالای تولید داخلی است، اگر بخواهیم این امر محقق شود و جهش تولید اتفاق بیافتد باید از مدلینگ استفاده کنیم ولی مدلینگی که کاملا در چهارچوب قوانین اسلامی و عرف جامعه باشد تا همه از برندها‌ی خوب ایرانی که تنوع بالایی دارند با خبر شوند.» همچنین وی درباره فعالیت اینفلوئنسرها می‌گوید:« این افراد که من اسم آن‌ها را تاثیرگذاران فضای مجازی می‌گذارم بخشی از راه تبلیغ تولیدکنندگان پوشاک هستند. و مانند دیگر قسمت‌ها مثل انجمن تائر و انجمن موسیقی، به یک صنف و انجمن نیاز دارند که تحت نظارت آن و در چهار چوب قانونی عمل کنند. این طرح توسط ما آماده شده‌است و فقط باید با کمیسیون فرهنگی مجلس درمیان گذاشته شود. چرا که فعلا قانونی درباره فعالیت درست و در چهار چوب این تاثیرگذاران نداریم.»

اما به صورت کلی با توجه به اینکه مدلینگ ذاتا پدیده‌ای غربی به شمار می‎‌آید و اصل در آن به نمایش گذاشتن بدنی ایده‌آل برای کسب سود و فروش بیشتر است، این محوریت قرار گرفتن بدن و تبرجی که در پی گسترش فعالیت مدل‌ها در شبکه‌های مجازی افزایش یافته است با اصول ارزشی اسلامی همخوانی ندارد. و به این سادگی‌ها نمی‌توان گفت ما در کشور خود می‌توانیم مدلینگ اسلامی داشته باشیم چرا که در بررسی معضلات اجتماعی این پدیده دیدیم با حجاب بودن مدل‌ها هم نتوانست اثراتی را که مدلینگ همیشه با خود به همراه دارد از بین ببرد. و تاکنون برای رفع این تناقض‌هایی که مدلینگ با ارزش‌ها دارد هیچ راه حل کارآمدی از جانب مسئولین ارائه نشده است. همچنین هنوز سایت‌های فروش آنلاین لباس و مزون‌هایی هستند که بدون استفاده از مدل، کسب و کار خوبی دارند و این نشان می‌دهد می‌توان بدون استفاده از مدل با نشان دادن جنس، کیفیت و تنوع محصولات، به حمایت از کالای ایرانی پرداخت.. و در این راستا با حذف محوریت تن، به ارائه الگوی مناسب زن موفق، زنی که با حفظ اصول حضور موثر اجتماعی به دور از جلوه‌گری‌ها را دارد، پرداخت.