زاوه: با آزادسازی «واردات خودرو» فقط ۸ درصد نیاز بازار رفع می‌شود! / ضرورت ارتباط بلندمدت با سایر کشورها در خودروسازی

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- مهران شفاعتی؛ طی روز‌های اخیر گمانه زنی‌هایی در مورد به نتیجه رسیدن مذاکرات مربوط به احیای برجام در وین به گوش رسیده است. قراردادی که آمریکا به شکلی خودسرانه از آن خارج شد و با روی کارآمدن دموکرات ها، احیای دوباره آن بار دیگر قوت گرفت. جنگ روسیه و اوکراین نیز باعث افرایش قیمت و کمبود نفت و انرژی در جهان شد و از آنجایی که ایران دارای منابع انرژی بسیار زیادی است، غربی‌ها تمایل بیشتری برای لغو تحریم‌های نفتی ایران نشان داده اند تا بتوانند کمبود این روز‌های انرژی خود را رفع کنند.

طبیعتا احیای دوباره برجام تاثیرات مثبتی نیز براقتصاد ایران خواهد داشت و حتی به عقیده صاحب نظران، علاوه بر آزادسازی پول‌های بلوکه شده کشورمان، ممکن است شاهد سرمایه گذاری شرکت‌های بزرگ خودروسازی جهان باشیم. خودروساز‌هایی که در سال ۱۳۹۷ بعد از پاره کردن برجام توسط ترامپ از ایران خارج شدند و حالا ممکن است باز هم فرصت حضور در صنعت و بازار خودروی ایران را داشته باشند.

در همین راستا فربد زاوه؛ کارشناس صنعت و بازار خودرو با موضوع بررسی چالش‌های صنعت خودروی ایران با ما به گفتگو پرداخته است که در ادامه تقدیم می‌شود.

گمانه زنی‌هایی در مورد به نتیجه رسیدن برجام طی روز‌ها یا هفته‌های آتی وجود دارد. احیای دوباره برجام چه تاثیری بر روند قیمت خودرو در کشور خواهد داشت و آیا شاهد حضور و سرمایه گذاری شرکت‌های خارجی خواهیم بود؟
بستگی به کیفیت چیزی که تفاهم می‌شود، خواهد داشت. اگر برجام در حد یک مدرک موقت صرفا برای آزادسازی منابع مسدود شده بانکی یا فروش محدود نفت باشد، تاثیری بر نرخ تورم و تنظیم قیمت یا ورود سرمایه گذار نخواهد داشت. ورود هر بازیگر جدید یا بازگشت به آنچه که بودیم، نیازمند به وجود یک دورنماست. حتی اگر برجامی امضا شود و به شکل موقت و متزلزل باشد، در چنین شرایطی خرید ckd هم دشوار خواهد بود و احتمالا منوط به پرداخت ۱۰۰ درصدی وجوه ckd به صورت پیش پرداخت است و لذا این هزینه مالی را آنقدر بالا نگه می‌دارد که نتوان قیمتی را در بازار پایین بیاوریم. جدا اینکه ما به غیر از برجام، مسائلی داریم که مربوط به خودمان می‌شود. مثلا بحث fatf مسئله‌ای است که ما به آن نپیوستیم و در لیست سیاه قرار گرفتیم که اگر این مسئله هم حل نشود، عملا خاصیت برجام را کوتاه‌تر و کوتاه‌تر می‌کند. حالت دوم این است که ما بتوانیم وارد یک تفاهم پایدار شویم. تفاهم پایدار بالاخص در مورد آمریکاست. با پنج کشور مشکل خاصی نداریم و مسئله اصلی، مسئله آمریکاست. اگر بتوانیم به نوعی سرنوشت برجام را به روابط تجاری با آمریکا گره بزنیم و مثلا آمریکا از ایران نفت بخرد و شرکت‌های آمریکایی به سرمایه گذاری در ایران خصوصا در حوزه انرژی ورود کنند، سیگنال بسیار مثبتی به بازار‌های جهانی می‌دهد، مبنی براینکه می‌توان یک رابطه بلندمدت را در ایران شروع کرد. این روابط بلندمدت در صنعت خودروسازی پیش نیاز است و صنعت خودرو اصولا یک صنعت کندی است و حتی اگر شما بخواهید واردات هم انجام دهید، به یک بازه زمانی چندین ماهه نیاز دارید، چه برسد به اینکه وقتی ورود می‌کنید و قطعه سازی هم انجام دهید؛ لذا کیفیت آنچه که امضا می‌شود تاثیرگذار است. مثلا فکر کنید که مجموعه‌ای مثل رنو در ایران حضور دوباره داشته باشد. حتی مجموعه‌های مهم‌تر و بهتر مثل تویوتا، فورد، جنرال موتورز و هر شرکت دیگری که علاقه‌مند حضور و توسعه روابط در بازار ایران است و حتی اتفاقی که بین روسیه و اوکراین افتاده و بازار روسیه بسیار متزلزل شده و تا ۲ یا ۳ سال با این موضوع درگیر خواهند بود، این جایگزینی بازار در شرایط پایدار را داشته باشیم به شرطی که این اطمینان خاطر را به سرمایه گذار خارجی و داخلی داده باشیم که در یک بازه زمانی ۵ یا ۱۰ ساله، با یک فضای آرام سیاسی مواجه است و با تلاطم جدیدی مواجه نمی‌شود، ولی اگر این اتفاق نیفتد، نهایتا برجام کوتاه مدتی، تاثیر قیمت محدودی می‌گذارد که سریعا به مدار تورمی و افزایش قیمت بازمی گردیم.

بسیاری از نمایندگان مجلس خبر از آزادسازی واردات خودرو در سال آینده داده اند. وزیر صمت هم طی روز‌های اخیر گفت از اواخر اردیبهشت سال ۱۴۰۱، ورادات خودرو آزاد خواهد شد. اگر آزادسازی خودرو اتفاق بیفتد، می‌تواند تاثیری بر قیمت نجومی خودرو‌های خارجی داشته باشد و به رفع انحصار خودروساز‌های داخلی کمک خواهد کرد؟
۱۰ هزار یا ۴۰ هزار اتومبیل عدد قابل توجهی نیست که فکر کنیم با این مقدار، بازار اقتصاد ایران تغییر می‌کند. الان تقاضای واقعی از سطح عمومی قیمت‌ها که در سطح بازار داریم، بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار دستگاه تقاضای مصرف است و ۲۵۰ هزار دستگاه هم تقاضای پس اندازی داریم و این مسئله با آرامش در بازار‌های مالی، این تقاضا از بین می‌رود و آن محصولات هم وارد بازار می‌شوند و تقاضای خالص به عددی حدود ۷۰۰ هزار دستگاه متناسب با شرایط روز اقتصادی کشور و تولید ناخالص ملی خواهد رسید. ورود ۴۰ هزار ماشین به کشور، کمتر از ۸ درصد این بازار را تشکیل می‌دهد. اگر این میزان واردات صورت بگیرد، قطعا ماشین ۱۰ هزار دلاری وارد نمی‌شود و اگر با این قیمت به هر دلیلی وارد شود، با نظام مالی و ساختار تعرفه‌ای که درحال حاضر داریم، قیمت بالا‌تر می‌رود. همین الا ندر همه جای دنیا مسئله کمبود عرضه خودرو یک مسئله جدی است. ماشین ۱۰ هزار دلاری هم با قیمت کمتر از ۲۳ هزار دلار به دست مصرف کننده نمی‌رسد و با قیمت ارز امروز باید منتظر ماشین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان باشیم و به طور مستقیم تاثیری در بازار خودروی داخلی ندارد، ولی اگر واردات به صورت ممتد انجام گیرد، باعث می‌شود بازار خودرو‌های لوکس و خودرو‌های اقتصادی که به لطف نظام تعرفه در کشور ما، خودروی لوکس محسوب می‌شود، بازار خودرو متاثر می‌شود از باب خودرو‌های دست دومی که در بازار است. همین الان یک تویوتای کمری ۱۵ سال کارکرد، قیمتش بیش از ۵۰ درصد از گرون‌ترین محصول صفر کیلومتر ایرانی بالاتر است. این نشان می‌دهد که وضعیت نامطلوب کیفیت خودرو‌های ساخت داخل برای مشتری آنقدر آزار دهنده است که حاضر است یک ماشین ۱۵ سال و ۳۰۰ هزار کیلومتر کارکرده را ۵۰ درصد گران‌تر بخرد. حالا اگر این واردات آزاد شود، این ماشین ۱۵ سال کارکرده، خواسته یا ناخواسته کاهش قیمت شدیدی را از باب اینکه محصول جدیدش در بازار عرضه شده، تجربه خواهد کرد؛ لذا این کاهش قیمتی که در بازار اتفاق می‌افتد، باعث می‌شود که محصولات ایرانی که الان در داخل کشور تولید می‌شوند، تحت فشار قیمت از باب خودرو‌های دست دوم می‌افتند وگرنه آوردن خودرو‌های نو و اینکه بتوانیم به ۲۰۰ یا ۳۰۰ میلیون تومان به دست مصرف کننده برسانیم، تقریبا الان غیرممکن است و شاید یک یا دو محصول باشد که استاندارد‌های اروپایی را پاس کند و بشود با قیمت حدود ۱۳ هزار دلار به دست مشتری ایرانی رساند که آن‌ها هم محصولات بسیار ساده و کم قدرتی هستند که الزاما شاید مشتری ایرانی آنرا نپسندد.

ظرفیت تولید خودروساز‌های ما بسیار پایین است و اگر این روند ادامه پیدا کند، ما شاهد این خواهیم بود که هر چندوقت یک بار افزایش قیمتی در این حوزه صورت گیرد. علت اصلی این ظرفیت پایین تولید را در چه چیز می‌دانید و راهکارتان برای افزایش ظرفیت تولید خودرو‌های داخلی چیست؟
ظرفیت تولید در ایران اصلا پایین نیست. بیشینه تولید ما یک میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه بوده که عدد قابل توجهی است و ۲ درصد تولید دنیا در ایران اتفاق افتاده است و مشکل ظرفیت تولید نداریم. مسئله بالا رفتن قیمت‌ها هم مربوط به ظرفیت تولید نمی‌شود، همانطور که الان ظرفیت بازارمان یک فاکتور متناسب با قیمت و قدرت خرید است. ما در ایران اصلا ۲ میلیون تقاضا نداریم. تقاضای کشور حدود ۷۰۰ هزار دستگاه است که درحال تولید است. این صف کشیدن‌ها به خاطر سیاست احمقانه قیمت گذاری دستوری است. اصرار دارند که بگویند تورمی در کشور وجود ندارد. اگر قیمت‌ها را واقعی کنید، در می‌یابید که اصلا صفی وجود ندارد. بحث افزایش ظرفیت به این شیوه‌ای که الان درحال تولید است، یک اشکال اساسی دارد. اولا بنا نیست که مشتری ایرانی الزاما جنس ایرانی بخرد و این موضوع، یک پیش فرض غلط است. ما مشتری ایرانی را گروگان گرفته ایم تا ما چیزی یاد بگیریم و بسازیم. برای تولید یک میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه اتومبیل، عاقلانه نیست که بیشتر از ۲ پلتفرم داشته باشید. حتی ۲ پلتفرم هم عاقلانه نیست. قائدتا باید یک پلتفرم تولیدی داشته باشید، ولی این پلتفرم در ۴ یا ۵ مدل اتاق تولید کند. ما در مورد خودروی ۱۰ هزار دلاری در حال صحبت هستیم، نه در مورد خودروی ۲۰۰ هزار دلاری. ما بنز سری اس که نمی‌خواهیم تولید کنیم که بگوییم تولید ۸۰ هزار دستگاه عاقلانه است. تولید این مقدار بنز است عاقلانه است، زیرا بیشتر از ۱۲۰ هزار دلار قیمت دارد. ما در مورد یک خودروی ۵ یا ۷ هزار دلاری صحبت می‌کنیم. در این بازه قیمتی، تیراژ تولید زیر ۲ میلیون دستگاه احمقانه است و غیرممکن است که شما سودآورد شوید، مگر اینکه تورم به دادتان برسد. یعنی سرمایه گذاری را از الان انجام دهید و دفتری و حسابداری، این سرمایه گذاری به ظاهر سودآور شود، ولی اگر ارزش تورمی اش را حساب کنید، این سرمایه گذاری زیان ده خواهد شد؛ لذا اصلا مسئله این نیست که ظرفیت تولید را بالا ببریم و به ازای هر ۵۰ هزارتا یک اتومبیل تولید کنیم، در واقع ما باید صنایع خودروسازی مان را متمرکز کنیم. متمرکز از این بابت که نهایتا خودروسازان ۳ یا ۴ محصول را تولید کنند. اگر می‌خواهند ۵ یا ۶ محصول را تولید کنند، باید در بازه قیمتی ۱۵ تا ۲۰ هزار دلار بروند. اگر می‌خواهند ۱۲ محصول تولید کنند، باید در بازه قیمتی ۳۰ یا ۵۰ هزار دلار بروند؛ لذا باید در نظر بگیریم که ما این فضای تیراژ تولیدمان را متناسب با قیمت بازار لحاظ کنیم و قیمت بازار هم از باب صنایع تولیدی برای صادرات باشد و مصرف کننده ایرانی هم مجاز باشد تا کالا را بدون تعرفه و محدودیت‌ها و بدون این هزینه جانی مصرف کند. ما به صورت مستقیم سالانه ۲۰ هزار نفر در جاده‌ها کشته می‌دهیم. سالانه ۶ هزار نفر ناشی از آلودگی هوای منابع متحرک در ایران می‌میرند. یعنی سالانه ۲۶ هزار نفر را قربانی می‌کنیم تا صنعت خودرو را حفظ کنیم و این کاملا پدیده غلطی است. باید اجازه دهیم مصرف کننده محصولش را از هرجایی که دلش می‌خواهد بخرد و تولیدکننده هم به هرجایی که می‌خواهد، محصولش را صادر کند و حتما هم سود می‌کند ما حامی صنایع داخلی برای سودآوری هستیم، همانطورکه حامی پتروشیمی، فولاد، سیمان و معادن هستیم. مگر ما می‌گوییم که معادنمان را ببندیم. حالا اگر ما در ایران تیتانیوم نداریم، نباید تیتانیوم مصرف کنیم؟ مثلا فولاد را صادر می‌کنیم و به جایش فولادی که مصرف می‌کنیم را هم به کشور می‌آوریم و دقیقا می‌توانیم این کار را در صنایع خودروسازی مان پیاده سازی کنیم؛ لذا از این باب دیگر مسئله ظرفیت تولید، یک مسئله بنگاهی است. یعنی بنگاهدار تصمیم می‌گیرد که تولیدش را به یک میلیون دستگاه برساند، سرمایه گذاری می‌کند. یک بنگاهی تصمیم می‌گیرد که ماشینی در حد بنز اس تولید کند که ۷۰ یا ۶۰ هزار خودرو تولید می‌کند. شاهد این حجم خطوط تولید غیراقتصادی ۲ هزار دستگاه در سال نمی‌شویم و این‌ها سرمایه‌های کشور است که به این شکل غارت می‌شود که مثلا برویم ۵۰۰ دستگاه از یک برند چینی وارد کنیم. این اتومبیل‌ها که رولزرویس نیستند که ۵۰۰ دستگاه وارداتش صرفه اقتصادی داشته باشد. اگر قرار است ۵۰۰ دستگاه وارد کنیم، باید ماشین رولزرویس باشد و لول قیمتی اش ۵۰۰ یا ۳۰۰ هزار دلار باشد و نه ۵۰ هزار دلار. ماشین ۴۰ هزار دلاری حداقل باید در بازار حدود ۲۰۰ یا ۱۰۰ هزار تا عرضه شود تا بتوان بر روی آن‌ها خدمات پس از فروش داد.

شما شرایط قیمت بازار خودرو را در ماه‌های آینده چطور پیش بینی می‌کنید؟ آیا مصرف کنندگان واقعی الان خودرو بخرند یا در ماه‌های آینده اقدام به خرید کنند؟
تعویق تقاضا از نظر اقتصاد منجر به کاهش قیمت نمی‌شود. اگر من الان دست نگه دارم، قیمت به صورت مقطعی پایین می‌آید، ولی وقتی بخواهم دوباره بخرم، دوباره قیمت بالاتر می‌رود؛ لذا این گزاره که الان نخریم و ۶ ماه دیگر بخریم کاملا غلط است. در مورد مردم همیشه یک توصیه ساده می‌کنم. هر وقت پول داشتین و نیاز دارید و آن کالا را دوست دارید، حتما اقدام به خریدش کنید و نوسانگیری کار مصرف کننده نیست. اصولا خودرو وسیله متحرک است و همه این محاسباتی که دوستان مردم انجام می‌دهند، در اولین تصادف بهم می‌ریزد؛ لذا اصلا خودتان را درگیر این مسائل نکنید و آن آرامش روحی به مراتب ارزنده‌تر است. در مورد افرادی که می‌خواهند خودرو‌های وارداتی بخرند، تا اعلام آیین نامه تحمل کنند. چون اگر یک آیین نامه باز و آزادی نوشته شود، حتما شاهد تعدیل قابل توجه قیمت خودروی وارداتی خواهیم بود. هرچند که من به چنین آیین نامه بازی خوشبین نیستم و تجربه می‌گوید که وزارت صمت حتما بلایی بدتر از چیزی که در دولت اول آقای روحانی و وزارت آقای نعمت زاده و خودروی وارداتی و حتی این اواخر، دولت خود آقای رئیسی بر کامیون‌های وارداتی دست دوم آورد، ولی باز مردم تحمل کنند تا ببینیم آیین نامه واردات چه خواهد بود، زیرا امکان کاهش قیمت در این حوزه زیاد است، اما افرادی که خودرو‌های ارزان قیمت ایرانی می‌خرند، حتی اگر برجامی هم اتفاق بیفتد و قیمتی هم کاهش یابد، ساختار اقتصاد ایران یک ساختار متورم است و تا زمانی که مجموعه دولت، مجلس و قوه قضاییه به این نتیجه نرسند که نیازمند حذف همه نهاد‌های موازی در کشور هستیم که عملکرد و خروجی مشخصی ندارند، ولی بودجه عظیمی را می‌خورند، اقتصاد ایران متحول نخواهد شد. حتی اگ برجامی هم صورت بگیرد و قیمت‌ها پایین بیاید، این تورم نهایتا کار خودش را می‌کند و هرکس امرز بخرد قطعا برده است و بهتر از شخصی است که ۶ ماه دیگر اقدام به خرید می‌کند. پارسال همین موقع‌ها که بحث برجام بسیار جدی بود، یک شخص با قیمت ۱۸۰ میلیون تومان ۲۰۶ را خریده بود، ولی الان همان ماشین را باید با ۲۸۰ میلیون تومان بخرد و خوشحال باشد که قرار است برجامی بشود و قیمت‌ها پایین بیاید.. لذا تقاضای خودتان را به تعویق نیندازید و اگر پولش را دارید حتما بخرید و در درازمدت ضرر نخواهید کرد.