بررسی شگرد‌های مبتکرانه برای گذر از ارکان تئاتر/ کارگردانی نمی‌کنم

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، کارگاه آموزشی «نوپردازان ادبیات نمایشی و کارگردانی تئاتر» با تدریس مهرداد رایانی مخصوص، از جمله برنامه‌های جنبی چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است که در روز‌های سه‌شنبه و چهارشنبه، ۱۰ و ۱۱ بهمن در سالن مشاهیر مجموعه تئاترشهر برگزار خواهد شد.

مهرداد رایانی‌مخصوص، درباره عنوان این کارگاه آموزشی توضیح داد: نوپردازان افرادی هستند که نسبت به شرایط معاصر کشور خودشان اقدام و شگرد مبتکرانه‌ای انجام می‌دهند. آن‌ها درباره دستاوردهایشان ادعا دارند؛ فارغ از این که چقدر از سوی افراد دیگر، منتقدان و کارشناسان، دستاوردهایشان پذیرفته شده باشد. در این ورکشاپ، جریان‌های فکری در ادبیات نمایشی و کارگردانی را دنبال می‌کنیم که از اواخر قرن بیستم تا قرن بیست و یکم و زمان حال را مورد توجه قرار خواهیم داد.

این مدرس دانشگاه، همچنین درباره سرفصل‌های کارگاه آموزشی خود گفت: در ادبیات نمایشی، ارکانی وجود دارند که افراد نوپرداز به سراغ آن‌ها رفته و وجوه آن را دچار تغییراتی کرده‌اند برای مثال یکی از ارکان نمایشنامه، شخصیت است. نمایشنامه بدون شخصیت نداریم، ولی برخی از نویسندگان تلاش کرده‌اند این عنصر را حذف کنند. در کارگردانی هم ارکانی وجود دارند که افرادی به شکل غیرمتعارف با آن‌ها روبه‌رو شده‌اند. در این کارگاه به این تجربیان نوگرایانه خواهیم پرداخت. جریان آن تجربیات و دستاورد‌ها را ذکر می‌کنیم و نمونه‌هایی را با تصویر ارائه می‌دهیم؛ اینکه چطور به دستاورد‌های نو رسیده‌اند که حتی برای برخی از نویسندگان جایزه پولیتزر را نیز به همراه داشته است.

رایانی‌مخصوص برای بیان نمونه‌ای ساده از تغییر یا حذف رکن‌های متعارف تئاتر عنوان کرد: در حوزه کارگردانی، جایگاه بازیگر و جایگاه تماشاگر، قرارداد مشخصی دارد. تعدادی از هنرمندان تلاش کرده‌اند این قراداد‌ها را تغییر بدهند و به سراغ معماری مکان اجرا رفته‌اند. یا نمونه‌هایی وجود دارند که تجربیاتی در زمینه حذف بازیگر از تئاتر اتفاق افتاده است، بدون آنکه جنبه تئاتری اثر از دست برود.

این نویسنده و کارگردان در واکنش به این پرسش که تا چه اندازه برگزاری کارگاه‌های آموزشی را در یک جشنواره تأثیرگذار می‌داند، گفت: به هر حال این رویداد یک جشن است و میزبان تلاش می‌کند که علایق هنرمندان حاضر در آن را برآورده کند. جشنواره تئاتر فجر، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و محصولات را رقم زده است تا به همه علایق و سلیقه‌های مهمانان خود پاسخ دهد و هنرمندان نیز در فرصت کافی و وافی که فراهم شده است، می‌توانند از آن بهره ببرند.

رایانی‌مخصوص که هفت سال گذشته را با تمرکز بر نمایشنامه‌نویسی، ترجمه، پژوهش و تدریس فعالیت کرده است، درباره فاصله گرفتنش از کارگردانی تئاتر بیان کرد: شرایط روحی لازم برای کارگردانی را ندارم. شرایط تمرین تئاتر نسبت به ۱۰ سال گذشته تغییر بسیاری پیدا کرده است. نوع انتظارات از همدیگر، نوع حضور بازیگران در فرایند تمرین با شیوه‌ای که من در آن پرورش پیدا کرده‌ام تفاوت یافته است. دیگر آن تعهدی که وقتی در نمایشی حضور داشتیم، پروژه جدیدی نمی‌پذیرفتیم، دیده نمی‌شود. الان سه چهار پروژه را با هم پیش می‌برند و با یک ماه تمرین کارشان روی صحنه است. تطبیق پیدا کردن با این فضا برایم دشوار است.

وی ادامه داد: درک می‌کنم بضاعت مالی و شرایط اقتصادی دلیل عمده این اتفاق است. یک تمرین طولانی سه چهار ماهه به معنای تعیین چهار ماه حقوق برای بازیگر و عوامل خواهد بود و کار را برای کارگردان دشوار می‌کند، اما اثر نمایشی در یک پروسه چند ماهه، با کاویدن‌ها، کشف‌ها، زیستن با نقش و … پخته می‌شود. اگر نمایش‌هایی که کارگردانی کرده‌ام هنوز در ذهن شما و دیگرانی که آن‌ها را دیده‌اند، مانده است به این دلیل بوده که آن کار‌ها نتیجه تمرینات طولانی بوده‌اند.

این هنرمند در پایان گفت: در حال حاضر بیشتر می‌نویسم و ترجمه می‌کنم. آخرین کارم کتاب «روپرت لیپاژ» بود که مدتی پیش توسط نشر نیماژ منتشر شد. کتاب دیگری را هم در دست ترجمه دارم و همین طور در حال نوشتن یک نمایشنامه جدید هستم.

کارگاه «نوپردازان ادبیات نمایشی و کارگردانی» با تدریس مهرداد رایانی‌مخصوص ۱۰ و ۱۱ بهمن، ساعت ۱۰ تا ۱۲ برگزار می‌شود.

چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به ریاست کاظم نظری و دبیری مهدی حامدسقایان، از ۲۷ دی تا ۱۲ بهمن ۱۴۰۲ در تهران در حال برگزاری است.