رشد بی‌سابقه دیابت در ایران/زنگ خطری برای نظام سلامت

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، به مناسبت ۱۴ نوامبر، روز جهانی دیابت خوب است بدانیم که دیابت به عنوان یکی از چالش‌های جدی نظام سلامت در ایران، طی سه دهه گذشته روندی رو به رشد را تجربه کرده است. طبق آخرین آمار، ۱۴.۲ درصد از افراد بالغ کشور به دیابت مبتلا هستند و ۲۴.۸ درصد نیز در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند. این میزان، از میانگین جهانی که حدود ۱۲.۲ درصد است، بالاتر بوده و نشان می‌دهد که ایران با بحران رو به گسترشی در این زمینه مواجه است.

تخمین زده می‌شود که حدود ۶ میلیون نفر در کشور مبتلا به دیابت و نزدیک به ۸ میلیون نفر در وضعیت پیش‌دیابت قرار دارند. در کلان‌شهر تهران، از هر سه نفر، یک نفر قند خون بالاتر از حد طبیعی دارد.

مطالعات گسترده‌ای که از سه دهه پیش به صورت دوره‌ای انجام می‌شود، نشان می‌دهد که سالانه یک درصد به تعداد دیابتی‌ها و ۴ درصد به پیش‌دیابتی‌ها افزوده می‌شود؛ و متاسفانه بخش قابل توجهی از این بیماران، از ابتلای خود به دیابت آگاهی ندارند.

بین ۳۰ تا ۵۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت، به دلیل عدم انجام آزمایش‌های دوره‌ای، بیماری خود را دیرتر تشخیص می‌دهند. این امر به وخامت اوضاع دامن می‌زند؛ زیرا در زمان تشخیص، بسیاری از این بیماران به عوارض ناشی از دیابت مانند فشار خون بالا، چربی خون، یا حتی آسیب‌های جدی‌تر مانند مشکلات قلبی و کلیوی مبتلا شده‌اند.

یکی از دلایل اصلی افزایش نرخ دیابت، تغییر سبک زندگی در جامعه است. صنعتی شدن و کاهش فعالیت‌های بدنی در کنار مصرف غذا‌های پرکالری و ناسالم، به افزایش وزن و چاقی منجر شده است.

مطالعات نشان می‌دهد که بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از کودکان تهرانی اضافه وزن دارند، و این مسئله آنها را در سنین پایین در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می‌دهد. این وضعیت، نیاز به برنامه‌های پیشگیرانه و سیستم بهداشتی دقیق‌تر برای شناسایی و کنترل بیماری را بیش از پیش آشکار می‌کند.

عوامل موثر بر افزایش دیابت و نقش سبک زندگی

تغییرات سریع در شیوه زندگی، از جمله مصرف غذا‌های پرکالری مانند فست‌فود‌ها و کاهش فعالیت‌های بدنی، باعث افزایش وزن و در نهایت بروز دیابت شده است. بدن ما به گونه‌ای طراحی شده که کالری دریافتی را متناسب با میزان فعالیت بدنی مصرف کند، اما در جامعه کنونی، مصرف بیشتر از نیاز کالری به شکل چربی در بدن ذخیره می‌شود. رژیم غذایی ناسالم که شامل مصرف بالای گوشت قرمز، غذا‌های سرخ‌کرده، و نان‌های سفید است، این وضعیت را تشدید می‌کند.

در مقابل، الگو‌های غذایی سالم مانند رژیم مدیترانه‌ای می‌تواند از شیوع دیابت جلوگیری کند. این رژیم غذایی که در سواحل دریای مدیترانه رایج است، بر مصرف سبزیجات، میوه‌ها، ماهی، مرغ و روغن زیتون تاکید دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که جوامعی که از این رژیم پیروی می‌کنند، نسبت به جوامعی که مصرف گوشت قرمز و غذا‌های پرچرب در آنها بالاست، کمتر به دیابت و چاقی دچار می‌شوند.

چالش‌های نظام سلامت در مدیریت دیابت

دیابت یک بیماری مزمن است که نیازمند مراقبت‌های مداوم و منظم است. اما در ایران، به دلیل ضعف در سیستم بهداشت و درمان، بسیاری از بیماران دیابتی به طور کامل تحت مراقبت قرار نمی‌گیرند.

بیمه‌ها نقش مهمی در کنترل دیابت دارند، اما پوشش آنها عمدتاً بر دارو‌ها و خدمات درمانی متمرکز است و اقدامات پیشگیرانه مانند مشاوره تغذیه را به درستی پوشش نمی‌دهند. این امر منجر به افزایش هزینه‌های درمانی در بلندمدت و بروز عوارض جدی در بیماران می‌شود.

در کشور‌های پیشرفته، مراقبت از بیماران دیابتی توسط تیم‌های تخصصی شامل پرستاران، متخصصان تغذیه و پیراپزشکان انجام می‌شود. این تیم‌ها به صورت منظم وضعیت بیماران را پیگیری کرده و آموزش‌های لازم را به آنها ارائه می‌دهند. اما در ایران، عدم استفاده از این تیم‌ها یکی از نقاط ضعف نظام سلامت است که باید با تقویت آن، از بروز عوارض دیابت و هزینه‌های سنگین ناشی از آن جلوگیری شود.

نوآوری‌ها در درمان دیابت و چالش‌های پیش‌ رو

در حوزه درمان دیابت، نوآوری‌های متعددی صورت گرفته است. از جمله می‌توان به پمپ‌های انسولین، انسولین‌های استنشاقی و دارو‌های جدیدی که قند خون و وزن را همزمان کنترل می‌کنند، اشاره کرد. با این حال، این روش‌ها به دلیل هزینه‌های بالا و عدم دسترسی به دلیل تحریم‌های گسترده، هنوز برای بسیاری از بیماران ایرانی دور از دسترس هستند. 
تحقیقات در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان دیابت نیز ادامه دارد، اما نتایج فعلی نشان می‌دهد که این روش‌ها هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌اند که بتوانند جایگزین درمان‌های موجود شوند.

دارو‌های گیاهی نیز به عنوان گزینه‌ای مکمل مطرح هستند، اما اثرگذاری آنها به مراتب کمتر از دارو‌های شیمیایی است و نمی‌توانند به تنهایی جایگزین درمان‌های استاندارد شوند. بنابراین، بیماران دیابتی باید به طور منظم تحت نظر پزشک و با استفاده از دارو‌های مناسب درمان شوند.

ضرورت اقدامات پیشگیرانه و حمایت‌های دولتی

پیشگیری از دیابت نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات گسترده است. آموزش صحیح جامعه درباره اهمیت تغذیه سالم و فعالیت بدنی، در کنار ایجاد امکانات و تسهیلات لازم برای دسترسی به مواد غذایی سالم و ارزان، از جمله اقداماتی است که باید توسط دولت و نظام بهداشتی کشور انجام شود. بیمه‌ها نیز باید نقش فعالی در پوشش هزینه‌های مربوط به پیشگیری و مراقبت از بیماران ایفا کنند.

با توجه به گرانی مواد غذایی و افزایش هزینه‌های زندگی، بسیاری از بیماران دیابتی قادر به تامین رژیم غذایی مناسب نیستند. این امر باعث می‌شود که روند کنترل بیماری با چالش‌های جدی مواجه شود. عدالت در سلامت ایجاب می‌کند که حمایت‌های دولتی و بیمه‌ای به گونه‌ای باشد که همه افراد، به ویژه قشر‌های کم‌درآمد، بتوانند از امکانات لازم برای پیشگیری و درمان دیابت بهره‌مند شوند.

در نهایت، باید تاکید کرد که دیابت فراتر از یک بیماری متابولیک، معضلی است که تمام سیستم‌های بدن را درگیر می‌کند و بار سنگینی بر دوش نظام سلامت و اقتصاد جامعه می‌گذارد. از این رو، تلاش همه‌جانبه برای مقابله با این بیماری، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.