به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ناصر کمیاب زمین از جمله دیسپروزیم، نئودیمیوم و سریم فلزات راهبردی محسوب می‌شوند که برای صنایع تولید رایانه، باتری و فناوری‌های پیشرفته انرژی حیاتی هستند. این عناصر بخشی از گروهی ۱۷ عضوی از فلزات سنگین هستند که برخلاف نامشان در سراسر پوسته زمین به وفور یافت می‌شوند.
بر اساس گزارش یورونیوز، طبق ارزیابی سال ۲۰۲۴ سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ذخایر این عناصر در سراسر جهان حدود ۱۱۰ میلیون تن برآورد شده که از این میزان، ۴۴ میلیون تن آن در چین قرار دارد؛ کشوری که بزرگترین تولیدکننده این مواد در جهان به شمار می‌رود. برزیل با ۲۲ میلیون تن، ویتنام با ۲۱ میلیون تن، روسیه با ۱۰ میلیون تن و هند با ۷ میلیون تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
با این حال، استخراج این فلزات نیازمند استفاده گسترده از مواد شیمیایی است که باعث تولید حجم عظیمی از زباله‌های سمی می‌شود و در موارد متعددی فجایع زیست‌محیطی به بار آورده است. به همین دلیل، بسیاری از کشور‌ها تمایلی به سرمایه‌گذاری در تولید این مواد ندارند.
از سوی دیگر، این عناصر معمولا در غلظت‌های بسیار پایین در سنگ معدن یافت می‌شوند. به این معنا که باید حجم عظیمی از سنگ استخراج و پردازش شود تا در نهایت مقدار کمی از این مواد در شکل خالص و معمولا به‌صورت پودر تولید شود.
همه ۱۷ عنصر کمیاب زمین کاربرد صنعتی دارند و در طیف گسترده‌ای از فناوری‌های روزمره و پیشرفته، از لامپ‌های روشنایی گرفته تا موشک‌های هدایت‌شونده، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال برای تولید نمایشگر‌های تلویزیون عنصر یوروپیوم ضروری است، عنصر سریم در پرداخت شیشه و پالایش نفت کاربرد دارد و عنصر لانتانوم یکی از اجزای کلیدی در مبدل‌های کاتالیزوری خودروهاست.
نئودیمیوم و دیسپروزیم نیز در ساخت آهنربا‌های بسیار قوی و ماندگار به کار می‌روند که نیاز به نگهداری کمی دارند. این ویژگی باعث می‌شود استفاده از آنها در توربین‌های بادی دریایی که دور از سواحل نصب می‌شوند، مقرون‌به‌صرفه باشد.
این عناصر ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که جایگزین‌کردن آنها بسیار دشوار و پرهزینه است.
ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که مایل است توافقی را با اوکراین امضا کند که براساس آن، کی‌یف در ازای دریافت کمک‌های آمریکا عرضه این فلزات کمیاب را تضمین کند. این ایده سال گذشته توسط ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، مطرح شده بود.
عمده منابع تامین این عناصر در جهان کجاست؟
چین دهه‌هاست با سرمایه‌گذاری گسترده در پالایش عناصر کمیاب، از ذخایر خود بیشترین بهره را برده است، آن هم بدون پایبندی به مقررات زیست‌محیطی سخت‌گیرانه‌ای که در کشور‌های غربی اجرا می‌شود.
چین همچنین تعداد زیادی حق ثبت اختراع در زمینه تولید عناصر کمیاب ثبت کرده است، اقدامی که ورود شرکت‌های خارجی به این صنعت را دشوار کرده است.
در نتیجه، با اینکه این فلزات در بسیاری از نقاط جهان یافت می‌شوند، اما بسیاری از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند سنگ معدن خام خود را برای فرآوری به چین بفرستند. این وابستگی، نفوذ چین بر بازار جهانی را بیشتر کرده است.
در حال حاضر آمریکا و اتحادیه اروپا بیشتر عناصر کمیاب مورد نیاز خود را از چین تامین می‌کنند، اما هر دو در تلاش‌اند با افزایش تولید داخلی و بهبود فرآیند بازیافت، وابستگی خود به پکن را کاهش دهند.
سال ۲۰۱۹ در اوج جنگ تجاری آمریکا و چین، رسانه‌های دولتی چین هشدار دادند که ممکن است صادرات عناصر کمیاب به آمریکا متوقف شود. ژاپن پیش از این در سال ۲۰۱۰ با چنین اقدامی روبه‌رو شد، زمانی که پکن در واکنش به یک مناقشه ارضی، ارسال این فلزات به توکیو را متوقف کرد. این اتفاق ژاپن را وادار کرد تا منابع تامین خود را متنوع کند و در همین راستا با شرکت استرالیایی لیناس برای استخراج و تولید این عناصر در مالزی قرارداد امضا کرد.
عناصر کمیاب چه تفاوتی با «مواد معدنی حیاتی» دارند؟
عناصر کمیاب زمین در فهرست مواد معدنی حیاتی آمریکا قرار دارند، اما این فهرست تنها محدود به این عناصر نیست. چین در واکنش به اعمال تعرفه‌های آمریکا بر کالا‌های چینی، صادرات برخی از مواد معدنی حیاتی را محدود کرده، اما این محدودیت شامل عناصر کمیاب زمین نشده است.
وزارت بازرگانی و اداره گمرک چین اعلام کرد که این کشور در راستای «حفاظت از منافع امنیت ملی» صادرات تنگستن، تلوریوم، بیسموت، مولیبدن و ایندیوم را کنترل خواهد کرد. این عناصر که در فهرست مواد معدنی حیاتی آمریکا نیز قرار دارند، در فناوری‌های پیشرفته، انرژی پاک و صنایع دفاعی نقش کلیدی دارند.