جمهوری اسلامی ایران نوآوری‌های خاصی در سازوکار عملیاتی دموکراسی نمایندگی دارد
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمدجواد لاریجانی، رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی امروز در نشست تبیین همایش بین‌المللی حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای که در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد، اظهار کرد: جمهوری اسلامی یک تجربه است؛ تجربه‌ای برای یک نظام سیاسی مدنی، بر پایه اخلاقیات اسلامی منبعث از مکتب اهل بیت. این نظام در چارچوب قانون اساسی خود، نوآوری‌های خاصی در سازوکار عملیاتی دموکراسی نمایندگی دارد. این تجربه سیاسی، تجربۀ مهم اجتماعی‌ای است. طبیعتاً جمهوری اسلامی به عنوان یک موجود اجتماعی، واقعیت‌های اجتماعی خود را در بستر زمان تصور می‌کند و در حال تطور است.
وی تصریح کرد: بستر ما، تمدن چشمگیر غرب است. این تمدن، حال هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت چشمگیری دارد. نظم مدنی این تمدن مبتنی بر عقلانیت سکولار لیبرال بوده و دارای مکانیزم‌های دموکراسی نمایندگی است. ما در همایشی که برگزار می‌شود، باید به مسائلی بپردازیم که به جمهوری اسلامی کمک کند تا در مسیر ترقی قرار بگیرد. لذا، مسائل عملیاتی در اولویت خواهد بود.
وی عنوان کرد: من سال‌های زیادی در پی مسائل انسانی بوده‌ام و در تماس مستقیم با تمدن غربی به امور خود پرداخته‌ام. آزادی در تمدن غربی، ناشی از مبانی تفکر لیبرال و سکولار است. این تفکر دارای چهار تا پنج اصل اساسی است.
لاریجانی با بیان اینکه اولین اصل، «اصالت عمل» است، گفت: یعنی انسان باید به اعمال اراده خود توجه کند. دومین اصل این است که «نقشه‌ای برای سعادت ثابت وجود ندارد» و سعادت یک پروژه شخصی به شمار می‌رود. این ایده، می‌تواند منجر به اصل آزادی شود؛ یعنی انسان باید بیشترین درجه آزادی عمل را داشته باشد. سومین اصل، «اصل طلایی انصاف» است؛ یعنی آنچه را که برای دیگران نمی‌پسندیم، برای خود نیز نپسندیم. از این اصل، مفهومی به نام «امنیت ملی» شکل می‌گیرد و از آنجا حکومت تاسیس می‌شود. در نقد نظام‌های غربی، باید به یاد داشت که امنیت محورند. شما در جریان ۱۱ سپتامبر مشاهده کردید که به دلیل احساس ناامنی، قوانین اساسی را زیر پا گذاشتند و تصویب کردند که دستگاه‌های امنیتی می‌توانند فردی را بدون پیش‌زمینه دستگیر کنند.
لاریجانی عنوان کرد: در خصوص مسئله کشتار در غزه، فیلسوفان معروفی همچون هابر می‌گویند که امنیت یک مفهوم جدی است. این فرهنگ، به دور از ما نیست و موجب تهاجم به تجربه خودمان خواهد شد. در اساس، تمامی مسائل ما در ساختار مدنی‌مان اقامۀ دین بر مبنای حق است. تئوری جمهوری اسلامی به ما می‌آموزد که حق یک مفهوم بسیار پرظرفیت است. علامه حسن، رحمه‌الله، در رساله‌ای به نام «الحق» به این موضوع پرداخته و می‌گوید که حق در قرآن بیش از ۲۶۰ بار به صراحت ذکر شده است.
وی ادامه داد: عمل ما باید عادلانه باشد و نظریه عقلانیت اسلامی‌مان نیز به عدم ظلم مربوط می‌شود. در این راستا، ما باید به چند مسئله عملی بپردازیم که می‌تواند به معقولیت قوانین و نحوه اداره کشور کمک کند. یکی از این مسائل، موضوع ارتداد است. اگر فردی از اسلام رویگردان شود، باید بررسی کنیم که چه کار کنیم. قوانینی که قبلاً در برخی آرای فقهی برای ارتداد مطرح شده، در صورت اعمال، آثار وسیعی بر نظر مردم درباره نظام اسلامی خواهد داشت.
لاریجانی با بیان اینکه جمهوری اسلامی باید به‌دور از هرگونه افراط، با دقت نظر به مسائل بپردازد، اظهار داشت: اهداف خود را بر اساس اصول انسانی و اخلاقی تحقق بخشد. امام خمینی (ره) به اهمیت ادامه نظام اسلامی و پایبندی به اصول آن تأکید داشتند. ایشان معتقد بودند که حتی در مواقعی که ممکن است انتقادات یا نارضایتی‌هایی وجود داشته باشد، باید در مسیر ارزش‌ها و اصول اسلامی ایستادگی کرد. حکومت داری در اسلام نه تنها به معنای اداره جامعه، بلکه به عنوان یک مسئولیت الهی برای هدایت انسان‌ها به سمت عدالت و آزادی نیز تلقی می‌شود.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیان کرد: بنابراین، تأثیر آنچه گفته شد بر نظر مردم در پیشبرد جمهوری اسلامی بسیار جدی است. همچنین، در ارتباط با ادیان الهی که به آنها اشاره شد، باید گفت که تعدادی از این ادیان به صورت جدی رعایت می‌شوند، ولی برخی دیگر که عنوان دین را یدک می‌کشند، در حقیقت مسائلی منحرف هستند. در زمان حضرت امام راحل، ما به ایشان مراجعه کردیم و بیان کردیم که با بهاییان برخوردهای عجیب و غریب انجام شده است. امام فرمودند که با این موارد باید بر اساس قرارداد شهروندی عمل شود، به گونه‌ای که این افراد تابع قوانین اساسی و قوانین شهروندی باشند. همچنین، حق تبلیغ دین خود در مجامع عمومی را ندارند. به علاوه، برای آنها باید مدارسی فراهم شود تا بتوانند فرزندان خود را در آنجا ثبت‌نام کنند.
وی ادامه داد: نظر امام در مورد برخورد با بهائیت همین است. در مورد مسأله حجاب نیز، تعدادی از خانم‌ها تمایلی به رعایت حجاب ندارند و این امر به معنای فسق آنها نیست. مجازات‌های اسلامی دیگر تمام شده است. ما باید تلاش کنیم که همایش ما به پیشبرد جمهوری اسلامی کمک کند. در این مورد، مشخص است که دولت مسئولیت دارد تا تجارب نامناسب را مهار کند و برخوردهای قانونی متناسب را انجام دهد.
لاریجانی در ادامه با بیان اینکه آیا باید اجرای حکم حجاب را متوقف کنیم یا همچنان مانند قوانین دیگری که به اشکال پیچیده تبدیل شده‌اند، ادامه دهیم، گفت: مسئله باید ساده و قابل درک باشد و رویکردهایی منطقی در نظر گرفته شود.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تصریح کرد: در نهایت، باید به نکته‌ای دیگر اشاره کرد. فقهای ما عمدتاً به یکی از خطبه‌های حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه استناد می‌کنند. مرحوم علامه محقق اشاره کرده است که انقطاع در این استناد وجود دارد، اما برخی بر صحت تواتر آن تأکید دارند. هرچند من آن را ندیده‌ام، ولی استناد فقهی‌اش قابل تأمل است.
وی افزود: در یکی از خطبه‌ها، حضرت در کوفه سخن می‌گفت و مخالفان معمولاً با شلوغ‌کاری جلسه را مختل می‌کردند. در این شرایط، اصحاب ناراحت شدند و به خواست حضرت رفتند تا مقابله کنند. حضرت لبخندی زد و فرمود که اهل بیت به سه چیز مشهور هستند: خوش‌پوشی، خوش‌بیانی، و زنان ما که بسیار ما را دوست دارند. این مسئله باعث خنده مردم شد و بحث تغییر کرد.
لاریجانی عنوان کرد: این موضوع ابعادی وسیع دارد و مسئله شورش، مسئله‌ای عمومی در جهان است. در کشور ما، همواره با ابراز سؤال درباره شورش‌ها روبرو بوده‌ایم. در همایش ما باید مبانی نظری را به خوبی مطرح کنیم تا جمهوری اسلامی را پیش ببریم و تجربه‌هایی که آغاز کردیم، بنیانی بر نظام سیاسی مدنی بر اساس عقلانیت اسلامی با مکانیزم دموکراسی نماینده را به نتیجه برسانیم. تطبیق و به‌کارگیری راه‌حل‌های خوب برای مسائل موجود بسیار حائز اهمیت است.