به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پنجاه و نهمین نشست بینش نهادی با موضوع «آسیب شناسی توسعه صنعتی ایران» در خانه اندیشه‌ورزان با حضور مهندس صابر میرزایی، معاون پژوهشی مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری و رضا موسایی، دبیر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید و کارشناس اقتصادی در تاریخ ۲۳ اسفندماه ۱۴۰۳ برگزار شد.
صابر میرزایی با اشاره برخی صنایع توسعه یافته و توسعه نیافته گفت: برخی صنایع، لاجرم داخلی شد، مثل صنایع ساختمانی که بنا به ضرورت محلی کشور، در داخل توسعه پیدا کرد. زیرا نمی‌شود صنایع ساختمانی را از جای دور وارد کرد. اما در مورد مثلا صنایع فناوری محور، به علت رقابت شدید، امکان توسعه پیدا نکرده‌ایم. ما باید به سمت تولید محصولاتی برویم که ارزش افزوده آن، امکان دادن دستمزد‌های بالا را فراهم کنیم. در حال حاضر، کارگر برای ۱۵ میلیون تومان حقوق تا شهریار می‌رود، خب این پول هیچی نیست؛ پس ترجیح می‌دهد در تهران پیک موتوری باشد.
او در ادامه گفت: برخی اصلاحات اقتصادی که به شکل افقی انجام می‌شود، عموما درست است، ارتباطی با زمان و مکان ندارد. در هر کشوری و در هر زمانی درست است. ما نیازمند به تبعیض‌های هوشمندانه‌ای هستیم که به مصلحت اقتصاد و توسعه کشور باشد. در زمانی، گمان می‌کردند ما در سال ۱۴۰۴، هشت میلیارد دلار فرش دستباف تولید و صادر خواهد شد. خب مشخص است که این امکان ندارد. فرش دستباف یک اثر هنری است و جایگاه هنری دارد و نهایتا می‌تواند بافنده خودش را تامین کند.
معاون پژوهشی مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری با اشاره به اهمیت شناخت صنایع بازنده گفت: مشخص کردن صنایع بازنده و هزینه‌بر، از مشخص کردن صنایع برنده مهم‌تر است. حمایت کورکورانه و بدون نگاه عاقلانه از صنعت، آسیب‌های بزرگی به صنعت کشور ما زده است. مثلا در بحث خودرو، باید سالانه از سیاست‌های حمایتگرانه گمرکی کاسته می‌شد تا فضای خودرو به سمت رقابتی شدن برود و صنعت خودروی ما در چنین جایگاهی قرار نگیرد. در آلمان، مسئولیت هدایت صنعت به عهده دو نهاد است، بانک صنعتی و بیمه. بیمه در آنجا می‌گوید مثلا اگر می‌خواهی در پوشاک سرمایه‌گذاری صنعتی بکنی بکن، اما من پوشش نمی‌دم؛ و در آنجا وام بر صنایع قرار می‌گیرد که ذیل پوشش بیمه باشند.
او در ادامه با اشاره به تنوع واردات در ایران گفت: در حال حاضر، ایران اقتصاد بسیار متنوعی دارد با کاستی‌های بسیار. در حال حاضر، دو قلم جنس واردات عمده ما را در برمی‌گیرد و آن خوراک و مواد اولیه مصرفی کارخانجات است. علت اینکه به کالا‌های الکترونیک اشاره نمی‌کنم، آن است که حجم زیادی نسبت به این دو قلم محصول ندارد. ما محصولات پتروشیمی وارد می‌کنیم، بعد می‌پرسند مگر خودمان صنعت پتروشیمی نداریم؟! می‌گوییم آن صنعت پتروشیمی که ما داریم، صنعت پتروشیمی توسعه یافته توسط وزارت نفت است، و ما پتروشیمی که وزارت صنعت باید راه‌اندازی کند و محصولات پتروشیمی در آن سطح را تولید کند را نداریم.
او افزود: در ایران، بیمه، گمرک، تعرفه گذاری، قیمت‌گذاری و... دست افراد دیگری‌ست و نهاد‌های اصلی عموما دخل تصرفی در این مسائل ندارند. وزارت اقتصاد باید در مسائل دخالت مشخص داشته باشد. مشخص نیست که بورس و بانک‌ها توسط چه کسانی اداره می‌شوند. ما نیاز به بانک‌های تخصصی داریم. مثلا، نیاز به بانک تخصصی صنایع آلیاژ فولاد داریم.
میرزایی در ادامه با اشاره به اینکه ایران تا به حال برنامه توسعه صنعتی نداشته گفت: ایران نیازمند سیاست صنعتی است و تابحال کسی چنین سیاستی را تدوین نکرده‌است. سیاست‌های مصوب پیشین چیز‌های دیگری است. اصلی‌ترین سیاستی که ترکیه برای توسعه صنعتی طی کرد، جذب سرمایه‌گذار خارجی بود و نه سرمایه خارجی. ترکیه، بسیاری از شرکت‌های جهانی را به درون خود آورد تا تولید کنند و کار کنند. ترکیه از کشور‌ها دعوت کردند که با تکنولوژی بیایند و حتی سرمایه‌گذاری و نیروی انسانی را خودشان تامین کنند؛ چین هم چنین برنامه‌ای را اجرایی کرد. ما همه چیز را برای توسعه ایران داریم، مثل سرزمین، منابع، معادن، انرژی و.... یکی پول است که نداریم و دیگری بازار. ما باید با حذب سرمایه‌گذاری مشکل اول، و با توسعه صادرات مشکل دوم را حل کنیم.
وی با اشاره به توسعه صنعتی در چین گفت: چین از یک شرکت خودروسازی اروپایی درخواست کرد که در چین سرمایه‌گذاری کند، حتی به آنها وام هم داد، آن شرکت هم صنایع پیشین خودرو به چین انتقال داد، نه صنایع نوین را، اما این کار، برای چین صنعتی شدن را به همراه داشت، کار پیدا کردن کارگران و گردش اقتصادی را به همراه داشت. چینی‌ها در وضعیتی بوده‌اند که در زمین‌های کشاورزیشان با سطل آب از جوب برمی‌داشتند و زمین را آبیاری می‌کردند، حتی یک پمپ برای انتقال آب نداشتند. اما حالا، چینی‌ها خود دارای صنعت خودرو هستند.
میرزایی در ادامه با اشاره به اینکه بازار هدف ایران باید منطقه خاورمیانه باشد گفت: ما باید بدانیم بازار‌های صادراتی‌مان کجا خواهد بود. بازار صادراتی ما نمی‌تواند اروپا و آمریکا باشد. منظورم کالا‌های لوکس نظیر زعفران و پسته و فرش دستباف نیست؛ در حوزه صنعت، ما نمی‌توانیم به کشور‌های اروپایی یا آمریکایی صادرات داشته باشیم. بازار ما منطقه خودمان است. ما باید مزیت‌های صنعتی ممکن را بشناسیم و با توجه به آنها، تولیدات صنعتی خود را توسعه دهیم. مثلا، زمانی که ما در میان قطب‌های تولید لباس دنیا نظیر ترکیه، پاکستان و بنگلادش هستیم، باید مزیت نسبی خود را در تولید نخ ایجاد کنیم و از این فرصت استفاده کنیم.
او در ادامه به توسعه متوازن اشاره کرد و بیان داشت: توسعه در کشور ما بدون توجه به آمایش سرزمینی بوده‌است. همه چیز در تهران جمع شده. همه مزیت‌ها، شرکت‌های اصلی و... در تهران جمع شده و دیگر شهر‌ها سهمی از مزیت‌های کشور، به آن شکل که در تهران است، ندارند. شرکت کشتیرانی در تهران است. شرکت نفت در تهران است. خب اینکار اشتباه است. باید مزیت‌ها در کشور پخش باشد تا بتوانیم توسعه پایدار صنعتی داشته باشیم.
در ادامه این نشست، موسایی با اشاره به تاریخ سیاست‌گذاری صنعتی در ایران بیان داشت: شکاف بین کشور‌های توسعه‌یافته و در حال توسعه، باعث شده‌است دولت‌ها برای رفع این شکاف سیاست‌گذاری کند. در ایران، چهار سند توسعه صنعتی تصویب شده‌است. در سند اول، صنعتی شدن بحث میانی بود و اولویت با مسئله خدمات بود. سند دوم، بر اساس انتقادات اصلاح شد و در سال ۱۳۸۵ منتشر شد. سند سوم در سال ۱۳۹۲ منتشر شد و سند چهارم در سال ۱۳۹۴. در این سند، تبیین و آسیب شناسی وضعیت موجود مغفول مانده بود.
او در ادامه به هفت مورد از موانع توسعه صنعتی در ایران اشاره کرد و گفت: موانع توسعه صنعتی در ایران تحت تاثیر برخی مسائل به این شرح است:
۱- عدم پویایی لازم در سیاست‌های توسعه صنعتی کشور
۲- نبود الزامات نهادی در استراتژی‌های توسعه صنعتی
۳- موانع حوزه سرمایه‌گذاری و تامین مالی
۴-موانع حوزه فناوری، تحقیق و توسعه همکاری‌های فناورانه
۵- ضعف در حوزه حکمرانی و تنظیم‌گری
۶- چالش در سیاست‌گذاری و تدوین اهداف و مسائل مشخص و همچنین طراحی استراتژی
۷- موانع و محدودیت در حوزه بازار محصولات
دبیر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید در ادامه راه‌حل‌هایی را در مورد موانع ذکر شده ارائه داد که به شرح زیر است:
