نقره‌هایی که رفتند؛
زخم نوروزی بر چهره جزیره رنگین‌کمان+فیلم و عکس
جزیره‌ی هرمز در سال‌های اخیر با رشد چشم‌گیر گردشگری مواجه شده است؛ به‌ویژه در ایام نوروز که حضور هزاران مسافر، این جزیره را به یکی از پربازدیدترین مقاصد جنوب کشور تبدیل می‌کند. با این حال، گردشگری بی‌ضابطه و نبود زیرساخت‌های مناسب، میراث طبیعی و زمین‌شناختی هرمز را در معرض نابودی قرار داده است.
به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، جزیره‌ی هرمز یکی از زیباترین جزایر ایران در خلیج فارس است که به واسطه‌ی موقعیت جغرافیایی خاص، طبیعت منحصربهفرد، ویژگی‌های زمین‌شناسی بی‌نظیر و فرهنگ محلی غنی، در سال‌های اخیر توجه بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است.
این جزیره با سواحل رنگی، خاک‌های معدنی متنوع، کوه‌های رنگارنگ، قلعه‌ی پرتغالی‌ها، دره‌ی سکوت، غارهای نمکی و مردمانی مهمان‌نواز شناخته می‌شود.
اما با وجود تمام این جذابیت‌ها، آنچه امروز در هرمز دیده می‌شود، بیش از آنکه توسعه‌یافته و مدیریت‌شده باشد، آشفته، بی‌برنامه و در برخی موارد تأسف‌برانگیز است.
جزیره‌ی هرمز با وسعتی حدود ۴۲ کیلومتر مربع در دهانه‌ی تنگه‌ی هرمز قرار دارد و از استراتژیک‌ترین مناطق کشور به شمار می‌رود.
جزیره‌ی هرمز از نظر زمین‌شناسی یکی از خاص‌ترین نقاط جهان به‌شمار می‌رود؛ چراکه تنوع رنگ در خاک و سنگ‌های آن در کمتر نقطه‌ای از دنیا دیده می‌شود. بیش از ۷۰ نوع کانی مختلف در این جزیره شناسایی شده که همین ویژگی، خاک هرمز را نه‌تنها برای پژوهشگران، بلکه برای هنرمندان و عکاسان نیز جذاب و الهام‌بخش کرده است.
یکی از مشهورترین جاذبه‌های طبیعی این جزیره، ساحل سرخ هرمز است؛ رنگ سرخ این ساحل به‌دلیل وجود کانی‌های آهن‌دار در خاک آن به‌وجود آمده است.در برخی دیگر از سواحل جزیره، خاک‌ها به رنگ نقره‌ای دیده می‌شوند که جلوه‌ای کم‌نظیر و خیال‌انگیز به این نواحی می‌بخشند.
دره‌ی سکوت با ساختار زمین‌شناسی منحصربهفرد و انعکاس خاص صدا، یکی از آرام‌ترین نقاط جزیره است؛ در کنار غارهای نمکی، کوه‌های رنگین‌کمانی و چشم‌اندازهای بی‌نظیر دریایی، هرمز تصویری از یک بهشت طبیعی را در ذهن هر بازدیدکننده ترسیم می‌کند.
اما این بهشت زمینی، در سایه‌ی ضعف مدیریتی و نبود برنامه‌ریزی مدون، روز‌به‌روز در حال از دست دادن هویت و اصالت خود است. ساحلی که برق می‌زند، نه از آفتاب که از دل زمین؛ تکه‌ای از شگفتی طبیعت با درخششی نقره‌ای که در کمتر گوشه‌ای از جهان می‌توان نظیرش را یافت.
این‌جا «ساحل نقره‌ای» جزیره‌ی هرمز است؛ جایی که تا همین دیروز شن‌های درخشانش، چون دانه‌های طلا زیر پای عابران می‌درخشید و چشم‌ها را مسحور می‌کرد. اما امروز، در نخستین روزهای پس از تعطیلات نوروزی، جای شن‌های نقره‌ای را حفره‌ها، رد بیل‌ها، پاهای ناآگاه و خاک‌برداری‌های مخفیانه گرفته است.
سفر‌هایی که فراموش کردند، مهمان‌اند
جزیره‌ی هرمز در سال‌های اخیر با رشد چشم‌گیر گردشگری مواجه شده است؛ به‌ویژه در ایام نوروز که حضور هزاران مسافر، این جزیره را به یکی از پربازدیدترین نقاط جنوب کشور تبدیل می‌کند. با این حال، گردشگری بی‌ضابطه و نبود زیرساخت‌های مناسب، میراث طبیعی و زمین‌شناختی آن را آرام‌آرام به کام نابودی می‌کشاند.
امسال نیز همچون سال‌های گذشته، مسافران بسیاری از راه رسیدند؛ با کوله‌پشتی‌هایی پر از شور سفر، چشم‌هایی تشنه‌ی تماشای رنگ‌ها و تنوع بی‌نظیر طبیعت. اما دست‌هایی که در نهایت، چیزی فراتر از یک «سوغات بصری» طلب کردند، نتیجه‌ای تلخ به‌جا گذاشتند: تکه‌تکه‌شدن ساحلی که هر دانه از خاک آن، ارزشی علمی و زیست‌محیطی دارد.
برداشت خاک نقره‌ای؛ تخلف یا جنایت؟
خاک نقره‌ای جزیره‌ی هرمز تنها به‌خاطر رنگ و درخشندگی‌اش اهمیت ندارد؛ این خاک، محصول هزاران سال فرآیند پیچیده‌ی زمین‌شناسی است.
ترکیبی نادر از مواد معدنی که در مجاورت رطوبت، نور خورشید و اکسیژن، انعکاسی خیره‌کننده و بی‌مانند ایجاد می‌کند.
پژوهشگران هشدار می‌دهند که برداشت حتی یک مشت از این خاک، در مقیاس گسترده، می‌تواند اکوسیستم ساحلی را به‌طور جدی مختل کند.
بسیاری از مسافران، بی‌آنکه بدانند، یا صرفاً از روی کنجکاوی یا برای یادگاری، خاک ساحل را با خود می‌برند؛ اما این کار، به گفته‌ی یکی از فعالان محیط‌زیست جزیره، زخمی عمیق بر پیکر طبیعت وارد می‌کند.
او می‌گوید:چیزی که در یک دقیقه برداشته می‌شود، شاید صدها سال زمان برده تا شکل بگیرد.
چشم‌ها که می‌بینند، دست‌ها که می‌برند
«مردم عکس می‌گیرن، پُست می‌ذارن، خاک می‌برن، بعد هم می‌رن!» همین جمله‌ی ساده، عمق ماجرا را نشان می‌دهد؛ گردشگرانی که آمده‌اند برای لذت بردن از طبیعت، بی‌آنکه بدانند، بخشی از آن را با خود می‌برند و در نهایت، آن را به مرور نابود می‌کنند.
یکی از زنان بومی جزیره‌ی هرمز در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو گفت:«ما این خاک‌ها رو می‌پرستیم؛ از کودکی باهاش زندگی کردیم. برای ما، خاک نقره‌ای فقط یه ساحل نیست، یه احساسه، یه خاطره‌ست، یه زندگیه. وقتی می‌بینیم یکی راحت می‌کَنه و می‌بره، انگار داره تیکه‌ای از وجودمون رو می‌کَنه.»
مدیریت گردشگری یا رهاسازی طبیعت؟
در حالی که ورود گردشگران می‌تواند تأثیر مثبتی بر اقتصاد محلی داشته باشد، نبود برنامه‌ریزی و نظارت کافی از سوی نهادهای مسئول، باعث شده هرمز نه به‌عنوان یک مقصد گردشگری پایدار، بلکه به‌عنوان قربانی گردشگری انبوه شناخته شود.
به گفته‌ی یکی از راهنمایان تور در هرمز، در ایام نوروز امسال هیچ‌گونه محدودیتی برای ورود گردشگران اعمال نشد.
وی گفت: امکانات اقامتی کاملاً پر بود، سرویس‌های بهداشتی محدود، و تعداد مأموران حفاظتی هم اصلاً جواب‌گوی جمعیت نبود. تو این شلوغی، کی حواسش هست که کی داره خاک می‌بره!
راهی برای نجات باقی‌مانده‌ها
برای نجات آنچه از ساحل نقره‌ای جزیره‌ی هرمز باقی مانده است، مجموعه‌ای از اقدامات فوری، هوشمندانه و بین‌بخشی ضروری‌ست. نخستین گام، آموزش و آگاه‌سازی گردشگران است.
باید با استفاده از تابلوهای هشداردهنده، محتوای چندرسانه‌ای و راهنمایی‌های محلی، مسافران را از ارزش علمی و زیست‌محیطی و همچنین شکنندگی این خاک منحصربهفرد آگاه کرد.
در کنار آن، استقرار ایستگاه‌های حفاظتی در نقاط حساس جزیره، با حضور نیروهای محیط‌بان یا داوطلبان بومی، می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری از برداشت غیرقانونی خاک ایفا کند.
همچنین، تعیین ظرفیت پذیرش گردشگر و محدودسازی ورود به مناطق آسیب‌پذیر، راهکاری است که در بسیاری از نقاط جهان برای حفظ جاذبه‌های طبیعی اجرا شده و قابلیت پیاده‌سازی در هرمز را نیز دارد.
از سوی دیگر، برگزاری تورهای آموزشی با حضور راهنمایان محلی، علاوه‌بر ارتقای سطح آگاهی گردشگران، می‌تواند به اقتصاد جامعه‌ی بومی نیز کمک شایانی کند.
در نهایت، اگر این مجموعه اقدامات با همراهی مردم، مسئولان و گردشگران اجرا شود، می‌توان امیدوار بود که بار دیگر لبخند به چهره‌ی زخمی ساحل نقره‌ای بازگردد.
خاکی کمیاب، ارزشی جهانی
خاک نقره‌ای و خاک سرخ جزیره‌ی هرمز، تنها یک جاذبه‌ی بصری نیستند، بلکه گنجینه‌هایی زمین‌شناسی با ارزشی علمی بالا به‌شمار می‌آیند.
این نوع خاک، حاصل ترکیب نادری از اکسیدهای آهن، منیزیم و دیگر کانی‌هاست که در طی میلیون‌ها سال و بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی و فرسایش طبیعی شکل گرفته‌اند.
به‌دلیل وجود مقادیر بالای کانی هماتیت، خاک هرمز دارای درخششی فلزی و رنگ‌هایی منحصربهفرد است که آن را از هر ساحل دیگری در ایران متمایز می‌سازد.
با این حال، آنچه اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که بازی با چنین خاکی یا برداشتن آن، در واقع آسیبی جدی به لایه‌ای از تاریخ زمین وارد می‌کند؛ لایه‌ای که نه‌تنها زیبا، بلکه بخشی از حافظه زمین‌شناسی سیاره ماست.
تجربه جهانی در حفاظت از میراث زمین‌شناختی
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، خاک‌های رنگی و کانی‌های خاص تحت حفاظت شدید قرار دارند. برای نمونه، پارک ملی دره مرگ در کالیفرنیا به‌دلیل دارا بودن سنگ‌ها و خاک‌های رنگی ویژه، به‌عنوان منطقه‌ای حفاظت‌شده اعلام شده و برداشت حتی یک سنگ کوچک از آن، با جریمه‌های سنگین همراه است.
در استرالیا نیز، پارک زمین‌شناسی «موج سنگی» که دارای رسوبات باستانی و خاک‌های منحصربهفرد است، تحت نظارت کامل قرار دارد و بازدیدکنندگان تنها مجاز به تماشا و عکاسی از آن هستند.
در ایران نیز، مناطقی با ویژگی‌های زمین‌شناسی خاص—مانند جزیره‌ی هرمز—قابلیت تعریف به‌عنوان ژئوپارک و قرار گرفتن تحت نظارت یونسکو را دارند؛ اما نبود نظارت مؤثر و خلأ قانونی در خصوص برداشت از منابع خاکی، باعث شده مناطقی همچون هرمز—که باید در سطح جهانی به ثبت برسند—در معرض تخریب‌های جبران‌ناپذیر قرار گیرند.
تبدیل جزیره‌ی هرمز به یک ژئوپارک جهانی، اقدامی کلیدی برای حفاظت مؤثر، توسعه‌ی گردشگری علمی و ترویج بازدید مسئولانه است.
اکنون فرصتی طلایی برای مدیریت علمی جزیره هرمز فراهم شده است؛ اگر با الگوبرداری از تجربه‌های موفق جهانی، فرآیندهای حفاظت، آموزش و گردشگری مسئولانه در این منطقه نهادینه شود، می‌توان هرمز را نه‌تنها به قطب گردشگری ایران، بلکه به مقصدی علمی و بین‌المللی برای علاقه‌مندان زمین‌شناسی تبدیل کرد.
اما اگر امروز کاری نکنیم، فردا ممکن است تنها تصاویر و خاطراتی محو از این خاک نادر برایمان باقی بماند...
نحوه مدیریت جذب گردشگر بر ساحل
نخستین اصل در مدیریت گردشگری ساحلی، تعیین «ظرفیت تحمل محیط» است؛ یعنی مشخص شود که چه تعداد گردشگر می‌تواند در یک بازه‌ی زمانی مشخص وارد ساحل شود بدون آنکه به اکوسیستم آن آسیب وارد شود.
این ظرفیت باید بر پایه‌ی عواملی مانند پهنای ساحل، شکنندگی پوشش خاک و گیاه، منابع آب، امکانات بهداشتی و توان جامعه‌ی بومی برای خدمات‌دهی محاسبه شود. برای نمونه، در جزیره‌ی مائوئی در هاوایی، ورود به سواحل حفاظت‌شده تنها با دریافت مجوز و در ساعات مشخص امکان‌پذیر است.
یکی از راهکارهای مؤثر، تقسیم ساحل به دو بخش اصلی است:
۱. مناطق آزاد برای تفریح عمومی
۲. مناطق حفاظت‌شده برای جاذبه‌های حساس مانند ساحل نقره‌ای
ورود به مناطق حفاظت‌شده باید تنها با همراهی راهنمایان مجاز و در قالب تورهای کوچک علمی و فرهنگی انجام شود؛ این مدل در بسیاری از ژئوپارک‌های جهانی مانند ژئوپارک چانگ‌جیانگ در چین اجرا شده و نتایج بسیار موفقی به همراه داشته است.
همچنین، تمرکز زیرساخت‌ها (نظیر سایه‌بان، سرویس‌های بهداشتی، تابلوهای اطلاع‌رسانی و سطل زباله) در نقاط خاص، باعث می‌شود گردشگران به‌طور طبیعی در همان محدوده‌ها توقف کنند و از ورود به مناطق حساس‌تر خودداری شود.
در کنار این اقدامات، با معرفی سواحل یا نقاط کمتر شناخته‌شده‌ی جزیره، می‌توان از تراکم بیش‌از‌حد گردشگران در یک منطقه‌ی خاص جلوگیری کرد و فشار بر محیط را کاهش داد.
مردم بومی بهترین نگهبانان طبیعت
مردم بومی، بهترین نگهبانان طبیعت‌اند؛ به‌شرط آنکه به آن‌ها نقش داده شود. با آموزش راهنمایان محلی، واگذاری مسئولیت تورها، فروش صنایع‌دستی و ارائه‌ی خدمات اقامتی به اهالی، نه‌تنها اقتصاد منطقه شکوفا می‌شود، بلکه حس تعلق و مسئولیت‌پذیری نسبت به جاذبه‌های طبیعی نیز در میان مردم تقویت خواهد شد.
نصب تابلوهای چندزبانه، توزیع بروشورهای آموزشی و بهره‌گیری از رسانه‌های اجتماعی برای ترویج اصول گردشگری مسئولانه، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر تغییر رفتار بازدیدکنندگان داشته باشد.
در کنار آن، حضور دائمی نیروهای محیط‌بان یا داوطلبان محلی در ساحل، برای راهنمایی گردشگران، اقدامی مؤثر در کاهش آسیب به محیط خواهد بود. در مجموع، مدیریت گردشگری در سواحل، باید بر پایه‌ی سه اصل کلیدی استوار باشد: «محدودیت هوشمند»، «آموزش هدفمند» و «مشارکت مردمی».
جزیره‌ی هرمز، رنگین‌کمانی است که خداوند بر بوم جنوب کشیده؛ اما این بوم، دیگر هر سال رنگ نمی‌گیرد، بلکه ذره‌ذره رنگ از آن برداشته می‌شود. اگر گردشگری را با توسعه‌ی پایدار پیوند نزنیم، روزی خواهد رسید که از این زیبایی خیره‌کننده، چیزی جز عکس‌های یادگاری باقی نخواهد ماند.
لینک کپی شد
گزارش خطا
۰
اخبار مرتبط
ارسال نظر
*شرایط و مقررات*
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.