پروژه مطالعاتی کنترل سوانح در محل‌های پر ازدحام پایتخت به اتمام رسید
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، این پروژه که در معاونت مطالعات زیرساخت مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده، باهدف ارائه یک دستورالعمل جامع برای مدیریت بحران در محیط‌های پرتراکم، چارچوبی را برای ارزیابی ریسک، برنامه‌ریزی پیشگیرانه و اجرای راهکار‌های مداخله‌ای فراهم می‌کند.
این پژوهش که در اسفندماه ۱۴۰۳ به سرانجام و جمع‌بندی رسید، با رویکردی چندبعدی به بررسی راهکار‌های پیشگیری، مدیریت و کنترل سوانح ناشی از ازدحام در محدوده پرجمعیت تهران (به‌خصوص مسیر بین میدان امام حسین (ع) تا میدان آزادی) پرداخته و نتایج آن می‌تواند به‌عنوان راهنمایی کاربردی برای سیاست‌گذاران و مدیران شهری در جهت افزایش ایمنی و کاهش خطرات ناشی از تجمعات شهری مورد استفاده قرار گیرد.
تحلیل داده‌های محیطی نشان داد که طراحی و اجرای مسیر‌های خروج اضطراری، توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی و به‌کارگیری روش‌های (ترجیحاً فناوری‌های هوشمند) نظارت بر جمعیت، از جمله راهکار‌های مؤثر در کاهش خطرات ناشی از ازدحام است.
امین نظری، رئیس گروه مطالعات ایمنی، امنیت و مدیریت بحران مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، درباره این پژوهش به فارس گفت: شهر تهران به‌عنوان یکی از کلان‌شهر‌های پرتراکم، به‌ویژه در محدوده‌های پرجمعیت نظیر مسیر بین میدان امام حسین (ع) تا میدان آزادی، با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت و کنترل سوانح ناشی از ازدحام جمعیت (به‌خصوص در مناسبت‌های مختلف) مواجه است که این ازدحام می‌تواند به وقوع حوادثی همچون مسدودشدن مسیر‌های اضطراری، افزایش احتمال بروز سوانح و کاهش سطح ایمنی شهروندان منجر شود.
وی با بیان اینکه در چنین شرایطی، تدوین راهکار‌های جامع برای پیشگیری، مدیریت و کنترل این سوانح ضروری به نظر می‌رسد، افزود: بهبود هماهنگی بین نهاد‌های مسئول، افزایش آگاهی عمومی و توسعه زیرساخت‌های مدیریت بحران از جمله اهداف این مطالعه بوده و نتایج این پژوهش می‌تواند در برنامه‌ریزی رویداد‌های جمعیتی و کاهش تبعات ناشی از ازدحام در فضا‌های شهری مؤثر واقع شود.
نظری روش‌شناسی این مطالعه را ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی دانست که باهدف ارائه راهکاری جامع و عملیاتی برای مدیریت بحران در محیط‌های پرتراکم شهری طراحی شده است.
وی روش اول را «مرور ادبیات و تحلیل اسناد» عنوان کرد و گفت: در گام نخست، بررسی جامعی از مطالعات پیشین، استاندارد‌های بین‌المللی و تجربه‌های موفق در زمینه مدیریت بحران و کنترل ازدحام انجام شد. این مرحله باهدف شناسایی الگو‌های مؤثر در مدیریت تجمعات و سوانح شهری و تطبیق آنها با شرایط خاص تهران صورت گرفت.
رئیس گروه مطالعات ایمنی، امنیت و مدیریت بحران مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با بیان اینکه روش دوم «تحلیل محیط و ارزیابی ریسک» بوده است، افزود: برای درک بهتر عوامل خطرساز، داده‌های مربوط به تراکم جمعیت، الگو‌های ترافیکی و نقاط حادثه‌خیز در محدوده مدنظر گردآوری شد. در این مرحله از روش‌های تحلیل داده‌های مکانی، مدل‌سازی سناریو‌های بحران و شبیه‌سازی شرایط اضطراری بهره گرفته شد تا بتوان میزان احتمال وقوع سوانح و پیامد‌های احتمالی آنها را ارزیابی کرد.
این پژوهشگر «مطالعات میدانی و مشاهده مستقیم» را روش سوم دانست و گفت: برای تکمیل و ایجاد پایگاه‌داده مناسب برای تحلیل‌های کمی، مشاهدات میدانی در نقاط پرتراکم شهر تهران انجام شد. این مطالعات شامل ثبت رفتار‌های جمعیتی، تحلیل مسیر‌های خروج اضطراری، شناسایی موانع فیزیکی و بررسی میزان آمادگی نهاد‌های اجرایی در مواجهه با بحران‌های احتمالی بود، همچنین مصاحبه‌هایی با کارشناسان حوزه مدیریت بحران، نیرو‌های امدادی و مدیران شهری انجام شد تا چالش‌های عملیاتی در شرایط واقعی شناسایی شود.
نظری «تحلیل تجربیات گذشته و مطالعات تطبیقی» و «طراحی دستورالعمل اجرایی و ارائه راهکار‌های عملیاتی» را به‌عنوان دو روش آخر معرفی کرد و افزود: یکی دیگر از روش‌های به‌کاررفته در این پژوهش، تحلیل تجربیات گذشته در مدیریت بحران ازدحام جمعیتی در تهران و سایر شهر‌های پرتراکم بود. این بخش شامل بررسی گزارش‌های رسمی از حوادث مشابه، ارزیابی عملکرد نهاد‌های مرتبط و استخراج نقاط ضعف و قوت اقدامات انجام‌شده بود. مطالعات تطبیقی نیز به بررسی راهکار‌های اجرایی در شهر‌های دارای شرایط مشابه اختصاص یافت تا از تجارب موفق جهانی برای تدوین یک مدل بومی استفاده شود.
وی ادامه داد: همچنین بر اساس یافته‌های پژوهش، یک دستورالعمل جامع برای پیشگیری، مدیریت و کنترل سوانح ناشی از ازدحام تدوین شد. این دستورالعمل شامل اقدامات پیشگیرانه، برنامه‌های مداخله اضطراری، بهینه‌سازی مسیر‌های خروج، ایجاد زیرساخت‌های ایمنی و توسعه برنامه‌های آموزشی برای نیرو‌های اجرایی و شهروندان است.
رئیس گروه مطالعات ایمنی، امنیت و مدیریت بحران مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با اشاره به اینکه روش‌شناسی این پژوهش، با بهره‌گیری از ترکیب روش‌های تحلیلی، میدانی و تطبیقی، مدلی جامع برای مدیریت بحران ازدحام ارائه کرده است، گفت: نتایج این مطالعه می‌تواند به‌عنوان راهنمایی کاربردی برای سیاست‌گذاران و مدیران شهری در جهت افزایش ایمنی و کاهش خطرات ناشی از تجمعات شهری مورد استفاده قرار گیرد.
وی تأکید کرد: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مدیریت بحران در محدوده‌های پرتراکم شهری، مانند مسیر بین میدان امام حسین (ع) تا میدان آزادی، نیازمند یک رویکرد یکپارچه و چندبخشی است. از سویی دیگر یافته‌ها حاکی از آن است که ازدحام جمعیت در این محدوده بخصوص در مراسم مناسبتی، علاوه بر ایجاد اختلالات ترافیکی، موجب افزایش خطرات ایمنی و کاهش کارایی نیرو‌های امدادی در شرایط اضطراری نیز می‌شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه افزایش هماهنگی بین نهاد‌های اجرایی، آموزش نیرو‌های عملیاتی و پیروی از پروتکل‌های تبیین شده توسط این پژوهش برای مدیریت بحران از دیگر عوامل کلیدی در بهبود شرایط ایمنی شهروندان محسوب می‌شود، گفت: این پژوهش یک دستورالعمل جامع برای پیشگیری، مدیریت و کنترل سوانح ناشی از ازدحام ارائه کرده است که می‌تواند به‌عنوان الگویی برای بهبود سیاست‌های مدیریت بحران شهری مورد استفاده قرار گیرد. اجرای این راهکارها، در کنار آموزش عمومی، می‌تواند نقش مؤثری در کاهش خطرات و افزایش تاب‌آوری شهری داشته باشد.