شهید مطهری؛ الگوی تعامل سازنده با جریان‌های فکری مخالف/ تأکید بر خلوص فکری نهضت اسلامی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، مراسم گرامیداشت چهل و ششمین سالگرد شهادت استاد مرتضی مطهری با حضور جمعی از اساتید بسیجی دانشگاه‌های تهران در خانه موزه شهید مطهری برگزار شد. در این مراسم که به همت سازمان بسیج اساتید کشور برگزار شده بود، دکتر محمد مطهری، معاون پژوهشی بنیاد شهید مطهری و دکتر علی مطهری، نماینده سابق مجلس، به تبیین ابعاد مختلف شخصیت علمی و انقلابی این شهید والامقام پرداختند.

تعامل جسورانه با حفظ اصول؛ درس‌هایی از روش شهید مطهری

محمد مطهری در آغاز این نشست با اشاره به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد روش شهید مرتضی مطهری در تعامل با جریان‌های فکری مختلف، گفت: شهید مطهری به‌عنوان یک اندیشمند انقلابی، الگویی بی‌نظیر از تعامل سازنده و در عین حال اصولگرا ارائه داد. ایشان به‌طور عمدی خود را در معرض چالش‌های فکری قرار می‌داد و معتقد بود عقیده حق از مواجهه با اندیشه‌های مخالف تقویت می‌شود.

معاون پژوهشی بنیاد شهید مطهری با بیان خاطراتی از حضور فعال استاد در محیط‌های دانشگاهی، افزود: در شرایطی که بسیاری از روحانیون ترجیح می‌دادند در محیط‌های هم‌سو سخنرانی کنند، استاد مطهری عمداً به دانشگاه شیراز که در آن زمان به عنوان یکی از کانون‌های روشنفکری غربگرا شناخته می‌شد می‌رفت و درباره موضوعاتی مانند امداد‌های غیبی به بحث می‌پرداخت. این جسارت علمی و تعامل هوشمندانه، امروز برای ما یک الگوی زنده است.

نقد وضعیت کنونی تعاملات فکری در جامعه

محمد مطهری در ادامه به نقد روند‌های موجود در فضای فکری کشور پرداخت و گفت: متأسفانه امروز شاهد نوعی انزوای فکری در بین جریان‌های مختلف هستیم. هر گروه فقط با همفکران خود ارتباط دارد و این مسئله باعث شده جامعه فکری ما از پویایی لازم محروم بماند. در حالی که شهید مطهری به‌دنبال تأثیرگذاری بر مخالفان بود و با درک شرایط مخاطب، محتوای سخن خود را تنظیم می‌کرد.

وی با اشاره به نمونه‌های متعددی از این شیوه تعاملی، خاطرنشان کرد: وقتی استاد در جمع روشنفکران حاضر می‌شد، بر جنبه‌های عقلی و فلسفی اسلام تأکید می‌کرد و در محیط‌های حوزوی، بر ضرورت توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی روز پافشاری می‌نمود. این انعطاف روشی در عین پایبندی به اصول، هنر بزرگ این شهید والامقام بود.

خودانتقادی؛ ویژگی بارز روش شهید مطهری

یکی دیگر از محور‌های سخنان دکتر محمد مطهری، اشاره به روش شهید مطهری در مواجهه با مشکلات جامعه بود: استاد شهید در برخورد با هر مسئله اجتماعی، ابتدا به دنبال ریشه‌یابی نقص‌های درونی بود. جمله معروف ایشان که اگر آب زلال داشته باشیم، کسی به سراغ آب آلوده نمی‌رود امروز باید سرلوحه کار همه دستگاه‌های فرهنگی قرار گیرد. متأسفانه امروز به محض بروز هر مشکلی، فوراً به دنبال مقصر خارجی می‌گردیم، در حالی که باید نگاه انتقادی به عملکرد خودمان داشته باشیم.

خاطراتی از روز‌های پرالتهاب انقلاب

در بخش دیگری از این نشست، معاون پژوهشی بنیاد شهید مطهری به بیان خاطراتی از ایام پیروزی انقلاب پرداخت: در جلسات جامعه روحانیت مبارز که در منزل شهید مطهری تشکیل می‌شد، با وجود حضور شخصیت‌های بزرگی مانند آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و دیگر یاران امام، ایشان تا آخرین لحظه به استقبال و پذیرایی از مهمانان مشغول بودند و از هر فرصتی حتی دقایق پایانی پیش از شروع جلسه، برای نوشتن مطالب علمی استفاده می‌کردند.

محمد مطهری ادامه داد: نکته قابل تأمل این بود که با وجود مسئولیت‌های سنگین انقلابی، شهید مطهری هیچ‌گاه از پژوهش و تألیف غافل نبود. در همان روز‌های پرالتهاب نیز به فکر تأمین محتوای فکری برای نظام نوپای اسلامی بود. این درس بزرگی است برای کسانی که امروز تصور می‌کنند فعالیت‌های اجرایی و سیاسی می‌تواند جایگزین کار فکری عمیق شود.

جایگاه شهید مطهری در حفظ اصالت فکری نهضت اسلامی

در ادامه این مراسم، دکتر علی مطهری، نماینده سابق مجلس، در سخنانی مبسوط به بررسی نقش شهید مرتضی مطهری در حفظ اصالت فکری نهضت اسلامی پرداخت و تأکید کرد: شهید مطهری همواره بر خلوص نیت و ایدئولوژیک بودن حرکت انقلاب اسلامی اصرار داشت. ایشان از همان ابتدای نهضت، نسبت به نفوذ تفکرات انحرافی در میان گروه‌های مبارز هشدار می‌داد و این هوشیاری تا آخرین لحظات حیات پربرکتش ادامه داشت.

وی با اشاره به فضای فکری دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی، خاطرنشان کرد: در دهه ۵۰، زمانی که برخی گروه‌ها مانند مجاهدین خلق تلاش می‌کردند با گرایش‌های مارکسیستی بر نهضت اسلامی تأثیر بگذارند، شهید مطهری به‌صورت جدی با این جریان‌ها مقابله کرد. حتی در جلسات مهمی مانند تشکیل‌دهی شورای انقلاب یا تدوین بیانیه‌های سرنوشت‌ساز، ایشان اصرار داشت که خط فکری نهضت باید از گروه‌های انحرافی کاملاً متمایز باشد.

مواجهه تاریخی با مسئله مجاهدین خلق

علی مطهری به اختلاف نظر میان چهره‌های انقلابی در آن دوران اشاره کرد و گفت: زمانی که موضوع صدور بیانیه‌ای مشترک توسط روحانیت مطرح شد، شهید مطهری تأکید کرد که باید راه خود را از مجاهدین خلق جدا کنیم. در حالی که برخی مانند شهید بهشتی معتقد بودند این کار ممکن است به تفرقه بیانجامد، اما امام خمینی (ره) با نظر شهید مطهری موافق بودند و فرمودند که باید از همان زمان مرز‌ها مشخص شود.

وی با بیان جزئیات تاریخی این واقعه، افزود: وقتی این اختلاف نظر به امام گزارش شد، ایشان فرمودند: حق با آقای مطهری است. از همین حالا ما باید راه خودمان را جدا کنیم، چون بعداً اینها درخواست قرائن خواهند کرد و ما با آنها به مشکل خواهیم خورد. این بصیرت شهید مطهری و تأیید امام نشان می‌دهد که ایشان چقدر عمیق مسائل را تحلیل می‌کرد.

هوشیاری در روز‌های حساس انقلاب

نماینده سابق مجلس همچنین به حوادث پس از پیروزی انقلاب اشاره کرد و گفت: شهید مطهری حتی در روز‌های ورود امام به ایران، مراقب بود که عناصر وابسته به گروه‌های انحرافی نتوانند در برنامه‌های رسمی نفوذ کنند. وقتی متوجه شد مجاهدین خلق قصد دارند در مراسم استقبال از امام، مادر رضایی‌ها را به عنوان نماینده خانواده‌های شهدا معرفی کنند، با قاطعیت با این کار مخالفت کرد.

وی ادامه داد: شهید مطهری در آن مقطع حساس حتی تهدید کرد که اگر این برنامه اجرا شود، از همراهی با نهضت کناره خواهد گرفت. این موضع قاطع باعث شد امام دستور لغو این برنامه را صادر کنند. این حساسیت و هوشیاری شهید مطهری در شرایطی بود که بسیاری از یاران امام اصلاً متوجه این خطر نبودند.

نقش کلیدی در تشکیل نهاد‌های انقلابی

علی مطهری به نقش شهید مطهری در تشکیل نهاد‌های انقلابی اشاره کرد و گفت: وقتی امام حکم ریاست کمیته‌های انقلاب اسلامی را برای آقای لاهوتی صادر کردند، شهید مطهری با حضور فوری در جمع یاران امام هشدار داد که این فرد در دو سال آخر زندان، گرایشاتی به مجاهدین پیدا کرده و اگر رئیس کمیته‌ها شود، این نهاد مهم به دست آنها خواهد افتاد.

وی افزود: شهید مطهری در آن جلسه اضطراری در مدرسه علوی گفت: چه نشسته‌اید؟ انقلاب در خطر است! و سرانجام با پیگیری‌های ایشان، امام حکم ریاست کمیته‌ها را به آقای مهدوی کنی اعطا کردند. اگر این هوشیاری شهید مطهری نبود، چه بسا کمیته‌های انقلاب به دست جریان‌های انحرافی می‌افتاد.

درس‌هایی برای امروز

علی مطهری نیز در جمع‌بندی سخنان خود تأکید کرد: شهید مطهری به ما آموخت که باید همواره مراقب خلوص فکری نهضت باشیم و اجازه ندهیم افکار التقاطی یا سودجویانه، مسیر انقلاب را منحرف کند. این روحیه ایستادگی و بصیرت، امروز نیز باید الگوی همه فعالان عرصه‌های فرهنگی و سیاسی باشد.

در پایان این نشست، هر دو سخنران بر ضرورت الگوبرداری از روش شهید مطهری در شرایط کنونی تأکید کردند. دکتر محمد مطهری گفت: پیام اصلی شهید مطهری برای امروز ما این است که می‌توان و باید با همه جریان‌های فکری ارتباط داشت، بدون آن‌که اصول و ارزش‌ها را زیر پا گذاشت. ایشان نشان داد که می‌توان در عین حفظ اصولگرایی، از تعامل سازنده با مخالفان فکری هراسی نداشت.