مدیریت روغن‌های زاید خوراکی؛ از چالش زیست‌محیطی تا راهکاری برای توسعه پایدار
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، روغن‌های خوراکی یکی از پرمصرف‌ترین مواد اولیه در صنایع غذایی و آشپزخانه‌های خانگی محسوب می‌شوند. باتوجه‌به افزایش تقاضا برای این محصولات، میزان تولید و مصرف سالانه روغن‌های خوراکی در سطح جهان به طور چشمگیری در حال افزایش است. آمار‌ها نشان می‌دهند که سالانه حدود ۱۶.۵ میلیون تن روغن خوراکی زاید در کشور‌های مختلف مانند چین، مالزی، ایالات متحده، اروپا، تایوان، کانادا و ژاپن تولید می‌شود.
در ایران، مصرف سرانه روغن خوراکی در سال‌های اخیر به طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته و بین ۲۲ تا ۲۴ کیلوگرم به‌ازای هر نفر در سال برآورد شده است، درحالی‌که این مقدار در کشور‌های اروپایی به طور میانگین ۱۱ کیلوگرم در سال گزارش شده است. این میزان بالای مصرف، منجر به تولید حجم زیادی از روغن‌های خوراکی زاید می‌شود که در بسیاری از موارد بدون رعایت اصول زیست‌محیطی دفع می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از دفع نامناسب روغن‌های زاید خوراکی، تأثیرات مخرب زیست‌محیطی آنها است.
روغن‌های خوراکی دلیل ۴۰ درصد از انسداد‌های فاضلاب شهری
ورود این روغن‌ها به شبکه‌های فاضلاب شهری موجب انسداد لوله‌ها، افزایش هزینه‌های تصفیه پساب و کاهش کارایی سیستم‌های تصفیه‌خانه‌ها می‌شود. بر اساس مطالعات انجام‌شده، بیش از ۴۰ درصد از انسداد‌های فاضلاب شهری به دلیل تجمع روغن‌های خوراکی زاید در لوله‌های فاضلاب رخ می‌دهد. همچنین، ورود این مواد به منابع آبی سطحی و زیرزمینی، سبب کاهش اکسیژن محلول در آب و تهدید مستقیم برای اکوسیستم‌های آبی می‌شود.
بررسی‌ها نشان داده است که ریختن تنها یک لیتر روغن خوراکی در آب، می‌تواند تا یک میلیون لیتر آب را آلوده کند و موجب تغییرات شیمیایی در محیط‌های آبی گردد. از سوی دیگر، رهاسازی روغن‌های مصرف‌شده در محیط‌های خاکی نیز موجب کاهش نفوذپذیری خاک و ایجاد لایه‌ای غیرقابل‌نفوذ در سطح زمین می‌شود که مانع از جذب آب توسط گیاهان شده و در نتیجه، باعث کاهش حاصلخیزی خاک و تخریب پوشش گیاهی می‌شود.
تولید بیودیزل با بازیافت روغن خوراکی
این امر به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک که منابع آبی محدود هستند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. باوجود این مشکلات، بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، به‌منظور کاهش اثرات زیست‌محیطی و بهینه‌سازی مصرف منابع، اقدام به جمع‌آوری و بازیافت روغن‌های خوراکی زاید کرده‌اند. یکی از کاربرد‌های اصلی این روغن‌ها، تولید سوخت‌های زیستی؛ مانند بیودیزل و الکل جامد است.
به‌عنوان‌مثال در کلمبیا گزارش شده است که بازیافت ۲۱۰۰ تن روغن خوراکی مصرف‌شده، امکان تولید ۱۶۸۰ تن بیودیزل را فراهم کرده است که به‌عنوان جایگزینی برای سوخت‌های فسیلی در حمل‌ونقل و صنایع مختلف به کار گرفته می‌شود. علاوه بر تولید بیودیزل، روغن‌های خوراکی زاید در برخی صنایع برای تولید روان‌کننده‌های صنعتی، صابون، کود‌های ارگانیک و حتی محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند.
استفاده از این روغن‌ها در تولید روان‌کننده‌های صنعتی، به دلیل تخریب‌پذیری زیستی بالا و سمیت کمتر در مقایسه با روان‌کننده‌های معدنی، در برخی کشور‌ها به‌عنوان یک جایگزین پایدار مورد توجه قرار گرفته است. باتوجه‌به میزان بالای تولید روغن‌های خوراکی زاید در ایران، نیاز به ایجاد سیستم‌های جامع و سازمان‌یافته برای جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و بازیافت این پسماند‌ها بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
زهره بهمنی و سارا قبادی، کارشناسان گروه مطالعات فضای سبز و زیباسازی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران