کاهش شدید زاد و ولد در ایران / بحران جمعیت در راه است؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در حالی‌که چند دهه پیش دغدغه اصلی ایران، رشد سریع جمعیت بود و سیاست‌های کنترل موالید در دهه ۱۳۷۰ به‌طور گسترده اجرا شد، اکنون چالش‌ها رنگ دیگری به خود گرفته‌اند. نرخ زاد و ولد به‌شدت کاهش یافته، سن ازدواج افزایش پیدا کرده و آمار طلاق رو به رشد است؛ همه این عوامل دست به‌دست هم داده‌اند تا ایران با بحرانی نوظهور در حوزه جمعیت مواجه شود.

کاهش بی‌سابقه نرخ زاد و ولد

به گفته دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، نرخ زاد و ولد در سال گذشته به کمتر از یک میلیون نفر رسیده و در برخی استان‌ها، میزان مرگ‌ومیر از تولد پیشی گرفته است. همچنین، دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، هشدار داده که طی ۳۰ سال آینده، حدود ۲۵ درصد جمعیت کشور سالمند خواهند بود.

طلاق و افزایش سن ازدواج؛ عوامل کلیدی کاهش جمعیت

رشد فزاینده آمار طلاق، به‌ویژه در پنج سال اول زندگی مشترک، یکی از اصلی‌ترین دلایل افت نرخ باروری در کشور است. در شرایطی که برای حفظ نرخ جایگزینی جمعیت، هر خانواده باید به‌طور میانگین دو فرزند داشته باشد، افزایش طلاق این توازن را برهم زده است. آمار‌ها نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد ازدواج‌ها در ایران به طلاق منجر می‌شود و این نرخ در استان‌هایی مانند البرز به بیش از ۶۰ درصد رسیده است.

در مقابل، استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، ایلام و لرستان که وضعیت اقتصادی ضعیف‌تری دارند، نرخ طلاق پایین‌تری را تجربه می‌کنند؛ این امر نشان می‌دهد که عوامل فرهنگی نیز نقشی تعیین‌کننده در پایداری خانواده دارند.

تأخیر در ازدواج؛ تأخیر در فرزندآوری

بر اساس آمار رسمی، میانگین سن ازدواج مردان به ۲۸ سال و زنان به ۲۳.۸ سال رسیده است. در کلان‌شهری مانند تهران، سن ازدواج زنان به حدود ۳۰ سال افزایش یافته است. این تأخیر مستقیماً باعث به‌تعویق‌افتادن فرزندآوری و کاهش تعداد فرزندان می‌شود. بسیاری از زنان، در صورت ازدواج در ۳۰ سالگی، نخستین فرزند خود را در حدود ۳۵ سالگی به دنیا می‌آورند؛ موضوعی که احتمال تولد فرزند دوم را به‌شدت کاهش می‌دهد.

رابطه‌های پنهانی؛ پیامد ناتوانی مالی

افزایش هزینه‌های زندگی، از مسکن و سکه تا خوراک و پوشاک، بسیاری از جوانان را در مرحله‌ای از رابطه عاطفی متوقف کرده که نه رسمی است و نه به ازدواج ختم می‌شود. نتیجه، روابطی پنهان، بی‌سرانجام و اغلب آسیب‌زا است که نه‌تنها بر نرخ ازدواج اثر منفی دارد، بلکه موجب کاهش شدید زاد و ولد نیز می‌شود.

در مواردی نیز جوانان برای حفظ رابطه از فشار‌های فرهنگی، سال‌ها درگیر نامزدی بدون ازدواج باقی می‌مانند؛ وضعیتی که عملاً فرزندآوری را غیرممکن می‌سازد و پایه‌های نهاد خانواده را سست می‌کند.

ترویج سبک‌زندگی بدون فرزند؛ نقش منفی برخی رسانه‌ها

رسانه‌ها به‌جای ترویج الگوی خانواده‌محور، اغلب تصویری از زنان مستقل بدون فرزند، زندگی مجردی با حیوانات خانگی و سبک‌زندگی غربی ارائه می‌دهند. این تصویرسازی، به گفته مسئولان فرهنگی، موجب گسترش فرهنگ فرزندگریزی شده است. در حالی‌که می‌توان با تولیدات فرهنگی مناسب، خانواده‌های موفق و چندفرزندی را به‌عنوان الگو معرفی کرد.

نبود مدیریت منسجم؛ مشکل اصلی اجرای سیاست‌های جمعیتی

با وجود تدوین اسناد بالادستی متعدد در زمینه جمعیت، فقدان مدیریت یکپارچه، نبود بانک اطلاعاتی جامع، موازی‌کاری دستگاه‌ها و عدم تخصیص بودجه مناسب، موجب شده است تا قانون حمایت از جوانی جمعیت به اهداف خود نرسد.

اگر امروز برای نجات جمعیت کاری نکنیم، فردا حتی بهترین سیاست‌ها نیز بی‌اثر خواهند بود. بحران جمعیت نه‌تنها آینده اقتصادی کشور، بلکه ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران را نیز تهدید می‌کند. اکنون زمان تصمیم‌های جدی و اقداماتی ملموس، منسجم و ملی است؛ نه شعار، بلکه عمل.