در آرزوی گنج‌یاب شدن / وقتی میراث ایران قربانی طمع و فریب می‌شود
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در دل صفحات مجازی که که اخیرا به شدت رنگ و روی بلاگری گرفته‌اند، صفحاتی فعال هستند که ظاهراً به ماجراجویی، رمزگشایی یا حتی آموزش‌های تاریخی می‌پردازند، اما در واقعیت، مشوق و مروج یکی از مخرب‌ترین جرایم علیه تاریخ و تمدن این سرزمین‌اند: حفاری غیرمجاز.
به طور مثال در میان این صفحات، فردی است که با تبلیغات گسترده، آموزش تکنیک‌های گنج‌یابی، نمایش مومیایی‌ها و انتشار تصاویر باستانی، بستری فراهم کرده تا هزاران نفر از دنبال کننده هایش وارد دنیای تاریک حفاری غیرمجاز شوند.
او نه‌تنها خود را یک «کارشناس کشف گنج» معرفی می‌کند، بلکه به شکلی مستقیم، روش‌هایی برای «کَندن بدون سر و صدا»، شناسایی «علائم دفینه» و پیدا کردن «تپه‌های خاموش» را به کاربران آموزش می‌دهد.
افرادی مانند کوهسار بادفر کم نیستند که با ترغیب مردم به حفاری غیرمجاز و فروش دستگاه‌های گنج‌یاب، به دنبال کننده های میلیونی رسیده‌اند. متأسفانه، با توجه به شرایط اقتصادی این روزها، جمعیت حفاران به طرز چشمگیری افزایش یافته است و با توجه به خطرات جانی که در این مسیر وجود دارد، بسیاری از حفاران تازه‌وارد حتی جان خود را در این مسیر از دست داده‌اند.
گنج‌یابی مجازی؛ میراث‌خواری با مخاطب میلیونی
یکی از دلایل اصلی رواج این پدیده، ضعف نظارت و الگوریتم‌های تشویق‌کننده در شبکه‌های اجتماعی است. صفحات مربوط به این افراد و همفکرانشان با تبلیغات گسترده، تصاویر محرک و تیتر‌هایی مانند «گنج در ۱۰ دقیقه» یا «مومیایی واقعی در فلان روستا»، ذهن مخاطب عام را به خود جذب کرده و در صفحات مجازی یا سایت‌های وابسته، دوره‌های پولی و ابزار‌های غیرمجاز حفاری و گنج‌یابی نیز عرضه می‌کنند.
فرزان احمدنژاد، باستان‌شناس، در این‌باره گفت: «حفاری غیرمجاز در تپه‌های تاریخی همیشه وجود داشته است، اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه به دلیل شرایط موجود، این پدیده به شدت فزونی یافته است.»
رضا مهرآفرین، باستان‌شناس و مدرس دانشگاه نیز افزود: «محوطه‌های تاریخی ایران در معرض تخریب گسترده‌ای قرار گرفته‌اند. هم‌اکنون در فضای مجازی، صفحات خرید و فروش دستگاه‌های فلزیاب و مشاوره‌های مربوط به گنج‌یابی به راحتی در دسترس همگان است.»
وقتی قانون عقب می‌ماند
یکی از انتقادات جدی باستان‌شناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی، عدم پیگیری قضائی قاطع علیه مروجان گنج‌یابی در فضای مجازی است.
علیرضا غریب‌دوست، پژوهشگر حقوق ایران، گفت: «در حال حاضر، تنها در صورت وقوع حفاری و کشف آثار، امکان تعقیب قضائی وجود دارد. اما تبلیغ، آموزش یا ترغیب به حفاری غیرمجاز به‌ندرت پیگیری می‌شود؛ به‌ویژه اگر افراد خارج از کشور فعالیت داشته باشند. در چنین شرایطی، مافیای گنج‌یابی با خیالی آسوده به فعالیت خود ادامه می‌دهد و روز به روز بر شمار تپه‌های تخریب‌شده افزوده می‌شود.»
از سوی دیگر، مردم محلی که اغلب با مشکلات معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به طعمه آسان این فریبکاران تبدیل می‌شوند. وعده‌های میلیون‌ها تومان طلا، زندگی بهتر، و نسخه‌های جعلی «طلسم گنج»، روستا‌ها را به میدان‌های حفاری غیرمجاز بدل کرده‌اند.
گنج‌یابی مجازی؛ تهدیدی جدی برای میراث تمدنی ایران
گزارش‌ها نشان می‌دهند که خطر گنج‌یابی مجازی، بسیار فراتر از یک تفریح یا کنجکاوی ساده است. این پدیده، شکلی از تخریب سازمان‌یافته و پیوسته میراث تمدنی ایران است که در بستر سکوت قانون، کم‌کاری نهاد‌های فرهنگی و بی‌تفاوتی شبکه‌های اجتماعی، روزبه‌روز فراگیرتر می‌شود.
این افراد نه‌تنها به آثار باستانی آسیب زیادی می‌زنند و آنها را به خارج از کشور می‌برند و می‌فروشند، بلکه با ترغیب مردم به حفاری غیرمجاز، باعث افزایش تعداد حفاران می‌شوند. این روند، به ویژه با توجه به خطرات جانی آن، گاه منجر به مرگ حفاران تازه‌وارد می‌شود.
مسئولان می‌توانند با صدور حکم قضائی، صفحات مجازی این افراد را مسدود کنند تا کمتر مردم را به این عمل نادرست ترغیب کنند. همچنین با افزایش حفاظت از این مناطق تاریخی، تا حد زیادی می‌توان از این عمل ناشایست جلوگیری کرد.