توپ توافقنامه ایران_روسیه در زمین مجلس/مسیر توافق تهران و مسکو چگونه بود؟

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری دانشجو_امیرعلی فتحی: بر اساس متن صریح قانون اساسی و اصل 125 آن، «امضای عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولت‌ها و همچنین امضای پیمان‌های مربوط به اتحادیه‌های بین‌المللی منوط به تصویب مجلس شورای اسلامی است.» یعنی اگر دولت بخواهد با هر کشوری توافق‌نامه‌ای را اجرا کند تا زمانی که اجرای آن به رای اهالی بهارستان و تصویب آنها نرسد، دولت مطابق قانون نمی‌تواند آن را اجرایی کند.طبعا موافقت‌نامه‌ها هم مانند سایر مصوبات مجلس باید به تصویب شورای نگهبان برسد بنابراین موافقت‌نامه‌های دولت با سایر کشورها علاوه بر فیلتر مجلس باید از مجرای شورای نگهبان هم برای اجرایی شدن، گذر کند.
توافقنامه‌های مشترک با دولت‌های دیگر در عرصه دیپلماسی از اهمیت جایگاه بالایی برای دولت‌ها برخوردارند و نقش اساسی و حیاتی در تعاملات دیپلماتیک با سایر کشورها بازی می‌کنند و از جهات و ابعاد مختلف دارای اهمیت هستند.اما مهم‌تر از صرف انعقاد توافقنامه، اهتمام طرفین آن نسبت به اجرا توافقنامه است.زیرا توافق‌نامه‌ها تا زمانی که مورد اجرا توسط طرفین قرار نگیرد نباید توقع داشت که آورده سیاسی یا اقتصادی هم برای امضاکنندگان آن داشته باشد.

یقنا یکی از مهم‌ترین توافقنامه‌هایی که در تاریخ معاصر ایران اسلامی شکل گرفته و منعقد شده است، «توافق جامع راهبردی ایران و روسیه» است که در دولت سیزدهم و با پیشنهاد شهید رئیسی و به واسطه سیاست عدم توازن و چند جانبه‌گرایی ایشان رقم خورد که به بهانه تصویب دوفوریت بررسی آن در مجلس شورای اسلامی، در این سیاهه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

روند امضای توافقنامه؛ از تلاش‌های شهید جمهور تا امضا در دولت فعلی

شهید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در اولین سفرهای خارجی خود در 28 دی‌ماه 1400 در یک سفر دو روزه به روسیه رفت. در این سفر علاوه بر تلاش برای افزایش سطح تعاملات ایران و روسیه پیش‌نویسی از یک توافق 25 ساله بین تهران و مسکو به طرف روسی ارائه شد و  جایگزین توافق استراتژیک ۲۰ ساله‌ای خواهد شد که در سال ۲۰۰۱ به امضا رسید و تا سال ۲۰۲۰ تمدید شد.معاهده ایران و روسیه با تاکید بر اصول منشور ملل متحد و احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی هر دو کشور، به دنبال شکل دهی به یک نظم جهانی جدید چندقطبی، عادلانه و پایدار است که بر اساس برابری حاکمیت دولت ها، همکاری با حسن نیت، احترام متقابل به منافع، و راه حل های جمعی برای مشکلات بین المللی بنا شده باشد.

این پیش‌نویس در مراحل ابتدایی خود باقی ماند تا زمانی که مسعود پزشکیان، رئیس‌ دولت چهاردهم در دی‌ماه سال گذشته سفر رسمی خود به مسکو را انجام داد و در این سفر وی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و دیگر مقامات ارشد روسیه دیدار کرد و دو طرف توافق‌نامه جامع مشارکت راهبردی 47 ماده‌ای را امضا کردند.

انسداد راه شائبه با ابتکار دولت چهاردهم

انعقاد این دست از توافقنامه ها بین ایران و کشورهای دیگر سابقه ای دیرینه دارد. در سال 94 هم توافقنامه‌ای مشابه این توافقنامه میان ایران و چین هم منعقد شده بود که با انفعال دولت وقت در شفاف سازی مفاد معاهده، باعث ایجاد شائبه هایی از جمله فروش جزایر ایرانی به چین شده بود و توسط برخی افراد آگاه و ناآگاه ایران طرف متضرر این معاهده جلوه داده شد اما در توافقنامه ایران و روسیه یکی از ابتکارات مثبت دولت چهاردهم، بارگذاری سریع و شفاف متن این توافقنامه در وب سایت رسمی ریاست جمهوری اسلامی ایران بود.

 این اقدام، گامی موثر در جهت افزایش آگاهی عمومی و دسترسی آسان مردم به محتوای دقیق و کامل بندهای این توافقنامه به شمار می رود. از طریق این اقدام، دولت توانسته است سطح مشارکت و نظارت مردمی را تقویت کرده و شفافیت بیشتری را در روند تصمیم گیری های کلان کشور ایجاد کند. در ادامه، یادداشت حاضر به بررسی فرصت ها و مزایای ناشی از این معاهده و تاثیرات آن بر جایگاه ایران در عرصه بین المللی می پردازد و چگونگی بهره برداری از این فرصت ها را از منظر دیپلماسی قدرت تحلیل می‌کند.

مفاد توافق‌نامه تهران_مسکو

این معاهده با هدف ارتقاء روابط دوستانه و همکاری های جامع، بلندمدت و راهبردی بین دو کشور، در زمینه های مختلفی از جمله اقتصادی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی، بشردوستانه، علمی و فنی تنظیم شده است. طرفین با تکیه بر پیوندهای عمیق تاریخی، نزدیکی فرهنگ‌ها و ارزش‌های معنوی و اخلاقی، و اشتراک منافع، به تقویت شالوده‌های حقوقی روابط دوجانبه و ایجاد فرصت‌های گسترده همکاری در سطوح منطقه ای و جهانی پرداختند.

این توافق‌نامه با تاکید بر اصول منشور ملل متحد و احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی هر دو کشور، به دنبال شکل دهی به یک نظم جهانی جدید چندقطبی، عادلانه و پایدار است که بر اساس برابری حاکمیت دولت‌ها، همکاری با حسن نیت، احترام متقابل به منافع، و راه حل‌های جمعی برای مشکلات بین‌المللی بنا شده باشد.

تاخیر دولت در ارسال لایحه و دستِ پیش‌ روسیه در تصویب توافقنامه

دومای سفلی روسیه در 19 فروردین ماه بعد از اینکه دولت روسیه لایحه این توافقنامه را برای آن فرستادند، با قطعیت تصویب کرد.قوانین روسیه باید برای اجرایی شدن بعد از مجلس سفلی به تایید شورای فدراسیون روسیه ارسال شود و به تایید آنها برسد که در 27 فروردین‌ماه به تایید این شورا هم رسید و به رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین جهت اجرا شدن، ابلاغ شد.

اما در ایران، باوجود آنکه توافق‌نامه در 28 دی 1403 توسط پزشکیان در روسیه امضا شده بود، دولت بعد از چند ماه معطلی در 23 اردیبهشت 1404، لایحه را به مجلس ارسال کرد. این در حالی است که رئیس‌جمهور روسیه در اول اردیبهشت این توافق را به‌صورت نهایی امضا و ابلاغ کرده بود.

سرانجام بعد از اعلام وصول لایحه توافقنامه از طرف هیئت رئیسه مجلس، روز گذشته سه‌شنبه 30 اردیبهشت دو فوریت آن در مجلس مورد بررسی قرار گرفت و علی رغم برخی مخالفت‌های کم‌جان و ضعیف، رای آورد و تصویب شد که بررسی آن با توجه به حساسیت‌های منطقه‌ای و روابط ایران و آمریکا که در سایه‌ای از ابهام قرار دارد، با سرعت بیشتری توسط بهارستان‌نشینان بررسی شود.

باید منتظر ماند و دید که این توافق‌نامه در راهروها و دالان‌های خانه ملت به چه فرجامی می‌رسد و نتیجه نهایی آن چیست اما با توجه به جریان سیاسی حاکم بر مجلس و رای اکثریت وکلای مردم، به دو فوریت بررسی آن که شامل 200 رای یا به تعبیری بیش از دوسوم نمایندگان است، احتمال تصویب آن در جلسات آتی صحن علنی مجلس وجود داشته و می‌توان رویکرد مجلس را نسبت به کلیت آن مثبت قلمداد کرد.

با توجه به شرایط تنش‌آلود منطقه و ایجاد درگیری‌های رژیم صهیونیستی در منطقه با حمایت آمریکا، اجرای توافق‌نامه با روسیه از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است و می‌تواند پیام چندجانبه‌گرایی ما را به آمریکا مخابره کرده و به تمام دنیا، دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی علی رغم عدم توازن آن را نشان دهد.علاوه بر اینکه در شرایط اقتصادی فعلی و احتیاج بیش از پیش ایران به سرمایه‌گذاری‌ها و وجود مفاد اقتصادی در این توافق‌نامه، اجرای آن بیشتر از هر وقتی احساس می‌شود.