باقری مطلق: نانو، ستون فقرات آینده فناوری کشور است/ تغییر رویکرد به سمت صنعتی‌سازی

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ فناوری نانو به‌عنوان یکی از فناوری‌های پایه و راهبردی در جهان، طی دو دهه گذشته تحول عظیمی در حوزه‌های علمی، صنعتی و اقتصادی ایجاد کرده است. ایران نیز با پشتوانه برنامه‌ریزی‌های دقیق و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، توانسته است جایگاهی برجسته در توسعه این فناوری به‌دست آورد.

از تأسیس ستاد توسعه فناوری نانو و تدوین اسناد ملی تا گسترش شبکه‌های آزمایشگاهی و حمایت از پژوهشگران و فناوران، کشور گام‌های موثری در جهت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان برداشته است. فناوری نانو، به‌ویژه در ترکیب با حوزه‌های دیگر مانند علوم شناختی، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، نقش کلیدی در شکل‌دهی به نسل‌های جدید دارو، تجهیزات پزشکی پیشرفته، کشاورزی مدرن و بازار صادراتی داشته و دارد. در این میان، برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، توسعه زیرساخت‌ها و رفع چالش‌های موجود، از عوامل تعیین‌کننده در حفظ و ارتقای جایگاه کشور در عرصه فناوری نانو به شمار می‌روند.

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، فناوری نانو به‌عنوان یکی از فناوری‌های کلیدی قرن بیست‌ویکم، مسیر توسعه علمی، صنعتی و صادراتی کشور‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است. ایران نیز با برنامه‌ریزی منسجم و حمایت هدفمند، توانسته در این مسیر پیشرو باشد. در گفت‌وگویی تفصیلی با محمد باقری مطلق، رئیس گروه بین‌الملل ستاد توسعه فناوری‌های نانو، نگاهی دقیق به روند طی‌شده، دستاوردها، چالش‌ها و افق‌های پیش‌روی این حوزه انداخته‌ایم.

متن گفتگو به شرح ذیل است:

از یک سفر دیپلماتیک تا آغاز یک تحول فناورانه

باقری مطلق با اشاره به شکل‌گیری ستاد توسعه فناوری نانو گفت: فناوری نانو در سال ۱۳۷۹، با الهام از تجربیات کشور‌های دیگر نظیر کوبا و با توصیه‌های علمی نخبگان خارج از کشور، مورد توجه مسئولان وقت کشور قرار گرفت و مسیر مطالعاتی و اجرایی آن با دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت آغاز شد.

وی با بیان اینکه نانوفناوری بستر توسعه بسیاری از فناوری‌های نوین است، افزود: به عنوان مثال چیپ‌های پردازشی ۳ نانومتری، زیرساخت هوش مصنوعی امروزی را ممکن کرده‌اند. این سطح از دقت تنها با فناوری نانو قابل دستیابی است.

جایگاه ششم دنیا در تولید علم نانو؛ نتیجه سیاست‌گذاری هدفمند

رئیس گروه بین‌الملل ستاد نانو خاطرنشان کرد: در اولین سند ملی نانو، هدف رسیدن به رتبه ۱۵ دنیا در تولید علم بود، اما ایران با شتاب علمی چشمگیر به رتبه ششم دست یافت. این رشد، مرهون حمایت هدفمند از پایان‌نامه‌ها، شکستن بروکراسی اداری و جهت‌دهی پژوهش به سمت نیاز‌های واقعی کشور بود. هم اکنون بر اساس آمار، ایران در رتبه ششم تولید مقالات علمی در زمینه نانو قرار دارد. با این حال، کیفیت، تأثیرگذاری و تجاری‌سازی این پژوهش‌ها، موضوعی است که نیاز به ارزیابی مستقل و دقیق‌تر دارد. تمرکز صرف بر کمیت مقالات نمی‌تواند معیار موفقیت واقعی باشد و این ستاد در رویکرد‌های جدید خود به دنبال حمایت از تولیدات علمی با کیفت است.

باقری مطلق با اشاره به تغییر فرهنگ علمی کشور در دهه ۱۳۸۰ گفت: در آن زمان، خلق ثروت از علم تابو بود. ما با طراحی سامانه‌های حمایتی آنلاین، کمک‌های مالی را مستقیماً به پژوهشگران اختصاص دادیم و نتایج آن را در رشد دو برابری چند ساله در انتشار مقالات علمی شاهد بودیم.

از مقاله تا محصول؛ تغییر رویکرد به سمت صنعتی‌سازی

وی ادامه داد: از سال ۱۳۹۴ به بعد، رویکرد ستاد نانو به توسعه محصول و بازار تغییر کرد. برنامه‌هایی، چون «پروتوتایپ» و ایجاد شبکه سرمایه‌گذاری، زمینه‌ساز ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به مراحل جدی‌تر تجاری‌سازی شد باقری مطلق از حضور موفق فناوران ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی مانند «نانوتک ژاپن» و «نانو کره» خبر داد و گفت: «یکی از دستاورد‌های این حضور، انتقال فناوری «نانوحباب» به کشور بود که اکنون بهره‌وری کشاورزی را به‌شدت افزایش داده است.

وی با اشاره به مشکلات زیرساختی اولیه گفت: «با تشکیل شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، خدمات به‌صورت متمرکز و یارانه‌ای در اختیار پژوهشگران قرار گرفت. این شبکه امروز مجهز به حدود ۳۶۰ نوع تجهیزات پیشرفته است و حتی در مدارس نیز با ایجاد آزمایشگاه‌های دانش‌آموزی گسترش یافته است. تشکیل شبکه آزمایشگاهی و ایجاد آزمایشگاه‌های دانش‌آموزی، گامی مثبت در توسعه دسترسی به تجهیزات بوده، اما اثربخشی و کارکرد واقعی آنها در رشد کیفی پژوهش، نیاز به ارزیابی دارد. همچنین، نحوه نگهداری و استفاده مناسب از این تجهیزات باید مورد توجه قرار گیرد و این دو مورد از چالش‌هایی است که ستاد نانو به آنها توجه دارد.

استانداردها؛ ابزار قدرتمند رقابت در بازار‌های جهانی

باقری مطلق با تأکید بر نقش کلیدی استاندارد‌ها در صادرات گفت: داشتن گواهی‌های کیفی، رمز عبور محصولات به بازار‌های جهانی است. ما در حوزه ایمنی نانو، جزو پنج کشور برتر جهان هستیم و در تدوین استاندارد‌های بین‌المللی نیز نقش‌آفرینی بسیار خوبی داشته‌ایم. توسعه استاندارد‌ها در حوزه نانو می‌تواند نقش مهمی در ورود به بازار‌های بین‌المللی ایفا کند. ایران تلاش کرده در حوزه ایمنی و تدوین استاندارد‌ها به صورت یه بازیگر فعال نقش آفرینی کند، اما رقابت در این زمینه همچنان بسیار فشرده و مبتنی بر عملکرد واقعی کشور‌ها و کسب‌وکار‌ها و سرمایه گذاری بیشتر است.

از صادرات مکمل‌های دارویی تا تجهیزات صنعتی نانو

وی درباره صادرات محصولات نانویی گفت: اکنون بیش از ۴۰۵ شرکت نانویی فعال داریم و حدود ۱۷۰۰ محصول در بازار کشور عرضه می‌شود. در سال گذشته، حدود ۱۵۰ میلیون دلار صادرات نانویی ثبت شده و حوزه سلامت، مکمل‌ها و تجهیزات صنعتی از مهم‌ترین بخش‌های صادراتی بوده‌اند. ستاد نانو تلاش بسیاری برای حرکت از مرحله تحقیق به تولید صنعتی در کشور کرده است، اما میزان موفقیت در تجاری‌سازی محصولات نانویی همچنان محدود است و میزان صادرات در سال گذشته در مقایسه با ظرفیت‌های جهانی رقم چشم‌گیری نیست. نقطه امیدواری نحو رشد کشور در این سال‌ها است که این نشان می‌دهد که کشور در مسیر خوبی قرار گرفته است و با تعریف برنامه‌های پایدار صادراتی در سطح کلان کشور و پرهیز از رویکرد‌های کوتاه مدت و موقت، در آینده نچندان دور شاهد جهش کشور در حوزه صادرات خواهیم بود.

بدون نانو، آینده‌ای وجود ندارد

وی در پایان تصریح کرد: نانوفناوری بستر برخی از پیشرفت‌های اخیر در حوزه‌هایی مانند ساخت چیپ‌های پردازشی و مواد نوین بوده و در حال تبدیل شدن به یکی از پایه‌های اصلی فناوری‌های آینده است. از دارو‌های هوشمند و سنسور‌های زیستی تا ربات‌های جراح، همه و همه به نانوفناوری وابسته‌اند. کشوری که در ده سال آینده نانوفناوری بومی نداشته باشد، عملاً در حوزه فناوری جایی نخواهد داشت. این فناوری می‌تواند بخشی از آینده علمی و صنعتی کشور را شکل دهد، اما برای تبدیل‌شدن به یک ستون فقرات واقعی، نیازمند بازنگری در رویکردها، افزایش شفافیت در گزارش‌دهی، تقویت تجاری‌سازی و تمرکز بر کیفیت است. موفقیت در این عرصه بدون نگاه واقع‌گرایانه و سنجش‌پذیر و افزایش سرمایه‌گذاری ممکن نخواهد بود.