راکتور اراک، روایت مقاومت نسلی است که به پیشرفت بومی باور دارد/ هسته‌ای خط قرمز دانشگاه است
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ صدای دانشجو با محوریت «چرا انرژی هسته‌ای و غنی‌سازی مهم است»، ابعاد مختلف علمی، فنی و راهبردی انرژی هسته‌ای در کشور مورد بررسی قرار گرفت. این نشست با حضور کارشناسان حوزه فیزیک و مهندسی هسته‌ای و نیز مشارکت مسئولان و صاحب‌نظران عرصه سیاست خارجی، به صورت ترکیبی از گفت‌و‌گو‌های حضوری و تلفنی در رادیو گفتگو برگزار شد.
در بخش کارشناسی حضوری، محمدرضا بنافیان، دانشجوی کارشناسی‌ارشد فیزیک ماده چگال، و عماد زرمهی، کارشناس ارشد مهندسی هسته‌ای با گرایش راکتور، هر دو از دانشگاه شهید بهشتی، به تبیین پیشینه، ضرورت و دستاورد‌های صنعت هسته‌ای کشور پرداختند. همچنین در ارتباط تلفنی، مریم حسنوند، استادیار فیزیک هسته‌ای دانشگاه صنعتی اصفهان، به بررسی جایگاه علمی ایران در این حوزه پرداخت و علی خضریان، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، به تشریح ابعاد حقوقی، سیاسی و تقنینی برنامه هسته‌ای کشور پرداخت.
در ابتدای برنامه صدای دانشجو؛ محمدرضا بنافیان دانشجوی کارشناسی‌ارشد فیزیک ماده چگال از دانشگاه شهید بهشتی گفت: همان‌گونه که مخاطبان ما مطلع‌اند و شما نیز به عنوان دانشجویی آگاه بی‌تردید مطلع هستید، در روز‌های اخیر تجمعاتی دانشجویی در شهرهایی، چون اصفهان، قم، تهران و برخی دیگر از نقاط کشور برگزار شد. دانشجویان با حضور در این تجمعات، دغدغه‌ها و دیدگاه‌های خود را درباره مسائل مختلف، به‌ویژه موضوع انرژی هسته‌ای مطرح کردند.
وی افزود: برای فهم بهتر این اتفاقات، باید نگاهی به پیشینه تاریخی فعالیت‌های هسته‌ای در کشور داشته باشیم. فعالیت‌های هسته‌ای ایران در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، در دوران پهلوی آغاز شد؛ زیرا در آن زمان نیز دغدغه‌هایی نسبت به منافع ملی و هویت مستقل کشور وجود داشت و انرژی هسته‌ای به عنوان یک قدرت‌ساز استراتژیک مدنظر قرار گرفت.
بنافیان در ادامه بیان کرد: تا سال ۱۹۷۹، چشم‌انداز ساخت ۲۰ نیروگاه هسته‌ای برای تولید ۲۳ هزار مگاوات برق در دستور کار قرار داشت. قرارداد‌هایی نیز با کشور‌های آلمان و فرانسه بسته شد و حتی یک میلیارد دلار به آمریکا برای تأمین سوخت هسته‌ای پرداخت گردید. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، پروژه بوشهر که ۳۰ درصد پیشرفت داشت، از سوی آلمان‌ها رها شد و کشور‌های غربی، از جمله آمریکا و فرانسه، از تحویل سوخت خودداری کردند. حتی مبالغ پرداخت‌شده نیز بازگردانده نشد.
دانشجوی کارشناسی‌ارشد فیزیک گفت: پس از آن، با تلاش و ایثار دانشمندان جوان کشور از جمله شهدای بزرگی، چون شهید شهریاری، شهید علی‌محمدی و شهید رضایی‌نژاد، فرآیند بازسازی و بومی‌سازی دانش هسته‌ای در کشور آغاز شد. در این مسیر، آمریکا همواره کوشیده است با ابزارهایی، چون فشار‌های سیاسی، تحریم، تهدید، ترور و ترویج ایران‌هراسی، مانع پیشرفت کشور در این حوزه شود. در مقابل، برخی دولت‌ها با رویکرد گفت‌و‌گو، پای میز مذاکره نشستند که از جمله آن می‌توان به بیانیه سعدآباد در ابتدای دهه ۸۰ اشاره کرد. این توافق منجر به تعلیق بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای شد، اما با وجود اجرای تعهدات از سوی ایران، در زمینه رفع تحریم‌ها اتفاق ملموسی رخ نداد.
وی در ادامه بیان کرد: در دی‌ماه ۱۳۹۰، قلب راکتور اراک با بتن پر شد و ایران پذیرفت غنی‌سازی ۶۷ درصد را در قالب برجام محدود کند. اما در نهایت، با خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ به دستور رئیس‌جمهور وقت، دونالد ترامپ، این توافق عملاً نقض شد. در پی آن، مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۹، قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را تصویب کرد که موجب تقویت مجدد فعالیت‌های هسته‌ای شد.
بنافیان در ادامه بیان کرد: در دولت کنونی نیز، مذاکراتی با هدف کاهش تنش‌ها انجام شد؛ اما یاوه‌گویی‌ها و تهدید‌های مکرر مسئولان آمریکایی، خصوصاً در مورد خلیج‌فارس و غنی‌سازی، با واکنش قاطع مسئولان کشور مواجه گردید. از وزیر امور خارجه گرفته تا رئیس‌جمهور، به صراحت اعلام کردند که این مسئله در شأن پاسخ‌گویی به مقامات آمریکایی نیست.
وی در پایان گفت: در حمایت از این رویکرد ملی و برای پاسداشت تلاش‌های دانشمندان هسته‌ای، دانشجویان با برگزاری تجمعات، بر همبستگی و همگرایی ملی تأکید کردند. این تجمعات، نماد حمایت از صنعت هسته‌ای کشور است.
عماد زرمهی کارشناس ارشد مهندسی هسته‌ای گرایش رآکتور دانشگاه شهید بهشتی در ادامه برنامه خاطر نشان کرد: همان‌گونه که می‌دانید، انرژی هسته‌ای حق مسلم ملت ایران است. ملتی که شهدای بسیاری در این راه تقدیم کرده است و هیچ‌کس حق ندارد، چه با زور، چه با فشار سیاسی و چه با یاوه‌گویی، این حق را از ما سلب کند.
وی در ادامه بیان کرد: ممکن است نسل جدید، جوانان دهه هشتادی که اکنون در سنین بیست تا بیست‌و‌دو سالگی هستند، آگاهی چندانی نسبت به اهمیت این صنعت نداشته باشند؛ لذا لازم است ابتدا به این پرسش پاسخ دهیم که انرژی هسته‌ای چه آورده‌ای برای کشور داشته و چرا نباید آن را صرفاً در چارچوب نظامی و بمب اتمی دید.
زرمهی خاطر نشان کرد: کشور‌هایی مانند فرانسه، بخش قابل توجهی از برق خود را از نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌کنند، حال آنکه حتی منابع اورانیوم نیز ندارند و آن را از آفریقا وارد می‌کنند. در حالی‌که انرژی خورشیدی اگرچه جذاب است، اما توان تأمین برق پایدار را ندارد و نیاز به مساحت و منابع گسترده دارد.
مریم حسنوند استادیار فیزیک هسته‌ای دانشگاه صنعتی اصفهان در ادامه برنامه گفت: جایگاه علمی ایران در حوزه انرژی هسته‌ای پرداختند و اظهار داشتند که در دو دهه اخیر، ایران در زمینه تربیت نیروی انسانی و توسعه دانش هسته‌ای پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. امروز دانشجویان رشته‌های فیزیک و مهندسی هسته‌ای قادرند در زمینه‌های تئوری، شبیه‌سازی و کاربردی به‌خوبی فعالیت کنند.
وی در ادامه به سابقه جهانی علم هسته‌ای اشاره کردند و بیان کردند: این دانش از اوایل قرن بیستم، به‌ویژه از سال ۱۹۱۱ میلادی، وارد مرحله شکوفایی شد و از آن زمان تاکنون کشور‌ها در تلاش‌اند تا از آن بهره‌برداری مفید داشته باشند. مهم‌ترین کاربرد این دانش، تولید انرژی و برق است، اما کاربرد‌های آن در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و صنعت نیز رو به گسترش است.
حسنوند در پایان تأکید کردند که کشور‌هایی که امروز در عرصه علم و فناوری هسته‌ای پیشتاز هستند، برای دو دهه آینده نیز برنامه‌های توسعه‌ای گسترده‌ای در این حوزه دارند و ایران نیز باید با شناخت مسیر صحیح، برنامه‌ریزی دقیق و حمایت مستمر، این راه را ادامه دهد.
در ادامه برنامه؛ محمدرضا بنافیان افزود: بیش از ۱۳ سال است که نیروگاه بوشهر برق هسته‌ای تولید می‌کند و تاکنون بیش از ۷ میلیارد دلار صرفه‌جویی اقتصادی برای کشور داشته است.یک هزار مگاوات برق تقریباً معادل دو درصد از برق تولیدی کشور است و می‌تواند برق هزاران خانه و چندین کارخانه را تأمین کند. متأسفانه در دهه ۹۰، به دلیل تمرکز بر مذاکرات و توافق برجام، رشد مورد انتظار در حوزه فناوری هسته‌ای محقق نشد و امروز با ناترازی در تولید و مصرف برق مواجه‌ایم.
وی در پاسخ به سؤال توقف غنی‌سازی گفت: این موضوع به معنای چشم‌پوشی از یک حق مسلم و طبیعی ملت ایران است. آمریکا و متحدانش خواهان آن‌اند که ایران بدون اتکا به توان داخلی، توسعه نیابد. در واقع، مخالفت آنان با اصل استقلال و پیشرفت ملی ماست، نمونه تاریخی آن، برخورد آمریکا با دولت مصدق در دهه ۱۳۳۰ بود. با وجود روابط دوستانه، وقتی ایران خواست در حوزه نفت استقلال داشته باشد، با کودتای ۲۸ مرداد مواجه شد.
بنافیان گفت: امروز نیز اگر ما زیر بار توقف غنی‌سازی برویم، پیام ضعف و ناتوانی را به جهان مخابره می‌کنیم.در پاسخ به این‌که انرژی هسته‌ای چه دستاورد‌هایی فراتر از برق دارد باید گفت:آب‌شیرین‌کن‌ها: در بحران آب، استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های هسته‌ای می‌تواند بسیار مؤثر باشد.پزشکی: تولید رادیودارو‌ها در رآکتور تهران، که نیازمند غنی‌سازی ۲۰ درصدی است، در تشخیص و درمان سرطان بسیار حیاتی است. به عنوان مثال در کشاورزی تابش گاما به محصولات کشاورزی باعث افزایش ماندگاری و امکان صادرات در زمان مناسب می‌شود.استریل‌سازی تجهیزات پزشکی: با استفاده از فناوری هسته‌ای، تجهیزات بدون تماس انسانی استریل می‌شوند
زرمهی، درباره درصد‌های غنی‌سازی اورانیوم و کاربرد‌های آن گفت: اورانیوم طبیعی که از معادن استخراج می‌شود، باید برای استفاده در نیروگاه‌های برق حداقل تا ۳ درصد غنی شود. برای تولید رادیودارو‌ها در رآکتور‌های تحقیقاتی مانند رآکتور تهران، نیاز به غنی‌سازی ۲۰ درصدی داریم. همچنین، پروژه‌هایی مانند رآکتور‌های کوچک (SMR) برای فضاپیما‌ها و زیردریایی‌ها نیازمند غنی‌سازی بالاتر، حتی تا ۹۰ درصد هستند.نکته مهم این است که غنی‌سازی بالا لزوماً به معنای ساخت بمب هسته‌ای نیست؛ بلکه برای مقاصد صلح‌آمیز مانند پیشران‌های فضایی نیز کاربرد دارد. بنابراین، اگر هدف ما صرفاً ارتقاء علمی و صنعتی باشد، داشتن توان غنی‌سازی بالا، حقی مشروع و ضروری است.
وی با اشاره به این نکته که اگر ما صرفاً در سطح غنای ۳ درصد باقی بمانیم، تنها می‌توانیم از انرژی هسته‌ای برای تولید برق استفاده کنیم و دیگر کاربرد‌های پیشرفته‌تر را کنار بگذاریم، گفت: «ما نیازمند رآکتور‌های کوچک با غنای بالا برای پروژه‌هایی، چون فضاپیما، زیردریایی و تحقیقات پیشرفته هستیم.»
زرمهی گفت: «رآکتور تهران در گذشته با سوخت ۹۰ درصد فعالیت می‌کرد، اما به دلیل تحریم و عدم تأمین سوخت، ایران مجبور به بازطراحی آن و استفاده از سوخت ۲۰ درصدی شد که هزینه‌های بسیاری را به کشور تحمیل کرد. اگر ما بخواهیم وابسته به کشور‌های دیگر باشیم، در بزنگاه‌های سیاسی ممکن است آنها از تحویل سوخت خودداری کنند.»
در ادامه، علی خضریان، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: دلیل روشن است؛ جمهوری اسلامی ایران نه به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای بوده و نه خواهد بود. ما به دلیل پایبندی به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای، در این معاهده باقی مانده‌ایم.
وی افزود: خروج از NPT بهانه‌ای به دست دشمن می‌دهد تا فضای جهانی علیه ما شکل گیرد. ما امروز نه تنها متهم نیستیم، بلکه طلبکار هستیم؛ چرا که به تمام تعهدات خود پایبند بودیم، اما دیگران به تعهداتشان عمل نکردند.
در ادامه خضریان تأکید کرد: قانون اقدام راهبردی مجلس پس از ترور شهید فخری‌زاده و با هدف تقویت موضع ایران در برابر بدعهدی‌های طرف‌های غربی تصویب شد. این قانون امکان کاهش تعهدات ایران را متناسب با رفتار طرف مقابل فراهم کرد و به همین دلیل شاهد افزایش سطح غنی‌سازی تا ۲۰ و ۶۰ درصد و تقویت جایگاه ایران در مذاکرات شدیم.
در پایان برنامه، جناب زرمهی مجدداً به کاربرد‌های انرژی هسته‌ای اشاره کرد و گفت: علاوه بر برق، این فناوری در کشاورزی، صنعت، پزشکی و حتی باستان‌شناسی کاربرد‌های فراوانی دارد. در کشاورزی می‌توان با تابش گاما، ماندگاری محصولات را افزایش داد. در صنعت، فرایند‌های استریلیزاسیون تجهیزات بدون تماس فیزیکی ممکن شده و در باستان‌شناسی، می‌توان با دقت بالا سن آثار تاریخی را تعیین کرد.