از اتاق کوچک تا نقش‌آفرینی در نقشه‌برداری راهبردی کشور/ چطور یک تیم جوان با داده و دید، زمین بازی را عوض کرد
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در دورانی که «فناوری» کلیدواژه توسعه کشورهاست، گاه تحولات بزرگ از دل تیم‌هایی کوچک، اما مصمم آغاز می‌شوند. تیم‌هایی که نه دفتر‌های شیک دارند، نه بودجه‌های نجومی، اما آنچه دارند، ترکیبی است از دغدغه، دانش و جسارت ورود به مسائل جدی کشور.
شرکت علیرضا و دوستانش یکی از همین نمونه‌هاست. مجموعه‌ای که از سال ۱۳۹۹ با تنها دو نفر کار خود را آغاز کرد، اما با اتکا به دانش بومی و فناوری‌های مکان‌محور، حالا به نقطه‌ای رسیده که داده‌هایش در سطح حاکمیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این گفت‌وگوی خواندنی، با علیرضا سلیمان‌زاده همراه می‌شویم. از روز‌های اول فعالیت، چالش‌های کار با داده‌های ماهواره‌ای، همکاری با وزارتخانه‌ها، ساخت سامانه‌هایی مثل «خودنویس»، تا ارائه مستقیم دستاورد‌ها به رهبری کشور. روایتی است از یک مسیر پر فراز و نشیب، اما پُر از درس‌هایی برای جوانان خلاق و کارآفرینانی که می‌خواهند در ایران بمانند، بسازند، و اثرگذار باشند.
لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و توضیح دهید چگونه وارد این حوزه شدید
علیرضا سلیمان‌زاده هستم، بنیانگذار شرکت «ویرا پردازان سدره». تحصیلاتم در مقطع کارشناسی در رشته فیزیک بود، اما با توجه به بازخورد‌هایی که از فضای کاری دریافت کردم و نیاز‌هایی که احساس می‌کردم، تصمیم گرفتم مسیرم را به سمت مدیریت تغییر دهم. به همین دلیل، تحصیلات کارشناسی ارشد خود را در رشته مدیریت فناوری ادامه دادم.
شروع فعالیت شرکت به چه صورت بود؟
فعالیت ما در سال ۱۳۹۹ آغاز شد؛ زمانی که شرکت تنها متشکل از بنده و آقای دینورزاده بود. فعالیت را به‌صورت ابتدایی و محدود آغاز کردیم و سپس در سال ۱۴۰۱، شرکت به‌طور رسمی با عنوان «ویرا پردازان سدره» ثبت شد و فعالیت حرفهای خود را آغاز کرد.
حوزه تخصصی شرکت چیست؟
ما در حوزه داده‌های مکان‌محور فعالیت داریم. اگرچه شرکت ما ماهیت نرم‌افزاری دارد، اما تمرکز اصلی ما بر جمع‌آوری و تحلیل داده‌هایی است که می‌توانند در فرآیند تصمیم‌سازی نقش مؤثر ایفا کنند. در این مسیر، اطلاعات مکان‌محور اهمیت زیادی دارد، چراکه طیف وسیعی از مسائل به پرسش «کجا» مرتبط می‌شوند. هر جا که این پرسش مطرح شود، داده‌های مکان‌محور ضروری خواهند بود.
اولین پروژه‌ای که در آن ورود کردید چه بود؟
نخستین پروژه ما مربوط به شناسایی تغییرات غیرمجاز کاربری اراضی بود. مسئله کلیدی در این پروژه، یافتن پاسخ به این سؤال بود که در کدام نقاط کشور تغییر کاربری غیرقانونی در حال وقوع است. تا پیش از این، نظارت بر این موضوع عمدتاً از طریق گشت‌های میدانی انجام می‌شد که هم هزینه‌بر بودند و هم از دقت و پوشش کافی برخوردار نبودند. ما تلاش کردیم برای این مسئله، راهکار فناورانه‌تری ارائه دهیم.
چه عاملی موجب شد که به این حوزه ورود کنید؟
اهمیت این موضوع زمانی برای ما بیشتر شد که مشاهده کردیم مقام معظم رهبری از سال ۱۳۹۲ تاکنون بار‌ها بر ضرورت حفظ منابع طبیعی تأکید داشته‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۹، زمانی که ما فعالیت خود را آغاز کردیم، مجدداً بر این مسئله در سخنان ایشان و همچنین در فضای رسانه‌ای کشور تأکید شده بود. به همین دلیل، ما این حوزه را دارای اولویت و اهمیت بالا تلقی کردیم و تصمیم گرفتیم با جدیت وارد آن شویم.
ارتباط شما با نهادهای دولتی چگونه شکل گرفت؟
ما متوجه شدیم که سازمان‌های دولتی در حال حرکت به سمت استفاده از پلتفرمی به نام «پنجره واحد مدیریت زمین» هستند؛ بنابراین تلاش کردیم با این نهاد‌ها همکاری کنیم. خوشبختانه این تعامل شکل گرفت و موفق شدیم بخشی از پروژه‌های خود را از طریق این مسیر به پیش ببریم.
در حال حاضر شرکت در چه مکانی مستقر است و چه حوزه‌هایی را دنبال می‌کنید؟
در حال حاضر، شرکت ما در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران مستقر است. علاوه بر پروژه‌های مرتبط با تغییر کاربری اراضی، در حوزه‌های دیگری نیز فعالیت داریم؛ از جمله تحلیل تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های سنجش از دور در بخش کشاورزی. در این زمینه‌ها در حال تحقیق و توسعه هستیم و امیدواریم به نتایج مؤثری دست پیدا کنیم.
آیا نمونه پروژه‌های دیگری هم داشته‌اید؟
بله، برای مثال در حوزه توسعه سواحل مکران با یک تیم پژوهشی همکاری کردیم. این تیم برای مدیریت پروژه‌های اجرایی آن منطقه نیاز به سامانه‌ای داشتند که بتواند اطلاعات را تجسم‌بخشی (ویژوالایز) کند. ما در این زمینه یک سامانه GIS طراحی و پیاده‌سازی کردیم که این نیاز را پاسخ داد.
همکاری شما با نهادهای دولتی دیگر چگونه بوده است؟
در حوزه مسکن و مستغلات نیز با وزارت راه و شهرسازی همکاری داشتیم. با توجه به نبود یک پایگاه داده دقیق و قابل استناد، در قالب همکاری با چند شرکت و مؤسسه، سامانه‌ای با عنوان «خودنویس» طراحی و پیاده‌سازی کردیم. این سامانه تاکنون موجب ثبت نزدیک به ۷ میلیون قرارداد اجاره و خرید و فروش شده است و به ایجاد شفافیت بیشتر در این حوزه کمک کرده است.
در حوزه تغییر کاربری اراضی چه دستاوردی داشته‌اید؟
تا پایان دی‌ماه سال ۱۴۰۲، توانستیم ۱۳٬۹۵۰ مورد تغییر کاربری اراضی را شناسایی و به دستگاه‌های مسئول گزارش دهیم. طبق ارزیابی‌های انجام‌شده، صحت این گزارش‌ها حدود ۷۸ درصد بوده است. این پروژه در هفت استان کشور اجرا شد و خوشبختانه نتایج آن در نمایشگاه دستاورد‌های بخش خصوصی ارائه و به مقام معظم رهبری گزارش شد که برای ما مایه افتخار بود.
مسیر رشد شرکت چگونه بوده است؟
ما فعالیت خود را به‌صورت بسیار ابتدایی آغاز کردیم. با حمایت مجموعه کوثر دانشگاه تهران و سپس با بهره‌گیری از ظرفیت‌های پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، گام‌به‌گام مسیر رشد را طی کردیم. اکنون ۲۳ نفر در شرکت ویرا پردازان سدره مشغول به کار هستند و در شرکت زیرمجموعه‌مان، مهبد، نیز ۸ نفر فعالیت دارند. در مجموع، تیمی ۳۱ نفره از جوانان تحصیل‌کرده، عمدتاً فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران در حال همکاری با ما هستند.
با چه چالش‌هایی مواجه بوده‌اید؟
یکی از چالش‌های اساسی ما، عدم دسترسی به فناوری بومی تصویربرداری ماهواره‌ای در کشور است. متأسفانه، در حال حاضر امکان تولید مستقل این تصاویر در داخل کشور فراهم نیست و به همین دلیل، ما مجبوریم از داده‌های ماهواره‌ای خارجی استفاده کنیم. این مسئله به‌تنهایی هزینه‌بر است، اما در شرایط تحریمی و با توجه به نوسانات شدید نرخ ارز، تهیه این داده‌ها با دشواری‌های مضاعف مواجه می‌شود. گاهی حتی دسترسی به منابع بین‌المللی نیز محدود یا ناممکن می‌شود و همین موضوع فرایند اجرای پروژه‌ها را کند می‌کند.
از سوی دیگر، زیرساخت‌های پردازشی مورد نیاز برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی در کشور، همچنان در مرحله نوپا قرار دارد. آموزش مدل‌های یادگیری عمیق (Deep Learning) که برای تحلیل تصاویر ماهواره‌ای و پیش‌بینی‌های دقیق ضروری هستند، نیازمند منابع محاسباتی قدرتمند و هزینه‌بر است. ما در این مسیر با محدودیت‌هایی در سطح سرورها، کارت‌های گرافیکی تخصصی (GPU) و حتی دسترسی به پلتفرم‌های ابری پیشرفته مواجه بودیم.
یکی دیگر از مشکلات مهم، مربوط به داده‌های آموزشی (training data) است. به‌ویژه در حوزه کشاورزی، ما با فقدان داده‌های لیبل‌دار مواجه بودیم. برای آموزش الگوریتم‌های یادگیری ماشین، نیاز به داده‌هایی داریم که به‌صورت دقیق و کارشناسی‌شده برچسب‌گذاری شده باشند تا مدل‌ها بتوانند از آنها یاد بگیرند. این داده‌ها در بسیاری از بخش‌های کشور یا وجود ندارند، یا به‌صورت پراکنده و غیر استاندارد هستند. همین کمبود، باعث شد در پروژه‌های کشاورزی، نتوانیم محصولی در سطح کیفی مطلوب و قابل اتکا توسعه دهیم.
امید ما این است که با گسترش فعالیت سازمان‌هایی مانند مرکز ملی هوش مصنوعی و با بهبود دسترسی به منابع داده‌ای بین‌سازمانی، بتوانیم در آینده بخشی از این چالش‌ها را برطرف کنیم. اگر زیرساخت‌های داده‌ای، پردازشی و حمایتی به‌درستی فراهم شوند، ظرفیت‌های بومی ما در این حوزه بسیار بالاست و می‌توانیم به سطح رقابت‌پذیری جهانی برسیم.
حمایت‌های دولتی تا چه اندازه مؤثر بوده است؟
در خصوص حمایت‌های حاکمیتی و دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان، حرفهای زیادی زده می‌شود، ولی واقعیت این است که آنچه بیش از هر چیز در مسیر پیشرفت ما مؤثر بوده، «اعتماد» است. مهم‌ترین چیزی که می‌تواند به یک مجموعه بال و پر بدهد و آن را رشد دهد، این است که از کارش استفاده شود و به آن اعتماد شود. ما هرجا که رشد کردیم، هرجا که توانستیم خروجی مؤثر و ارزشمند داشته باشیم، همان‌جاهایی بود که نهادی یا فردی به ما اعتماد کرد و حاضر شد با ما کار کند.
به‌عنوان یک تیم جوان که همه اعضای آن زیر ۳۰ سال سن دارند، گاهی در مواجهه با برخی دستگاه‌ها با بی‌اعتمادی‌هایی مواجه شدیم. این موضوع طبیعی است، اما در عین حال مانع بزرگی برای پیشرفت بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به حساب می‌آید. متأسفانه در برخی موارد، نهادهای اجرایی به‌دلیل سابقه کمتر یا عدم آشنایی کافی، ترجیح می‌دهند با مجموعه‌های قدیمی‌تر همکاری کنند و کمتر به شرکت‌های جوان فرصت می‌دهند.
با این حال، تجربه ما در پروژه‌هایی مثل سامانه تغییرات کاربری اراضی یا سامانه «خودنویس» که در همکاری با وزارت راه و شهرسازی و مؤسسه کوثر انجام شد، نشان داد که اعتماد به جوانان و مجموعه‌های دانش‌بنیان می‌تواند منجر به نتایج بسیار مؤثر و فراتر از انتظار شود. ما در این پروژه‌ها توانستیم قابلیت‌های فنی، سرعت عمل و انعطاف‌پذیری خود را به اثبات برسانیم.
نکته مهم دیگر این است که یک شرکت دانش‌بنیان به‌طور طبیعی تمرکز بالایی بر دانش و توسعه محصول دارد و معمولاً در حوزه‌هایی مانند بازاریابی، ارائه و معرفی خود به مجموعه‌های دیگر ضعف دارد. بنابراین اگر از سوی نهادهای مسئول آمادگی بیشتری برای شناخت و استفاده از توانمندی‌های این شرکت‌ها وجود داشته باشد، بسیار راه‌گشا خواهد بود.
از طرف دیگر، برخی رویدادها که به‌عنوان بستر تعامل معرفی می‌شوند، بیشتر حالت نمایشی دارند و کمتر به ایجاد فرصت واقعی برای کار ختم می‌شوند. اگر این رویدادها به‌صورت واقعی و مسئله‌محور طراحی شوند، می‌توانند به فضای فناوری و نوآوری کشور جهت دهند.
به طور کلی، در کشوری که ثبات اقتصادی نوسان دارد، قوانین اجرایی در مواردی مبهم یا متغیر هستند و حمایت‌های مصوب هم در عمل با تأخیر یا دشواری اجرا می‌شوند، تنها چیزی که می‌تواند برای یک تیم جوان انگیزه ایجاد کند، دیدن نتیجه تلاششان در میدان واقعی است. این یعنی اعتماد، واگذاری مسئولیت و بهره‌برداری از خروجی کارشان.
ما هر کجا که میدان دیدیم و فرصت گرفتیم، با تمام توان وارد شدیم و نتیجه هم گرفتیم. مهم این است که این اعتماد، یک سیاست فراگیر و مستمر شود، نه یک استثناء. تنها در این صورت است که مسیر رشد برای شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان هموار خواهد شد.
چه توصیه‌ای برای جوانانی دارید که به این حوزه علاقه‌مند هستند؟
تعداد زیادی از جوانان مردم در حوزه های پر درآمد، پروژه های بین المللی یا فرصت های مهاجرت فعالیت می کنند. این گرایش‌ها تا بسیار قابل درک و طبیعی است، اما واقعیت این است که فعالیت‌های پروژه‌های عمیق، دانش‌بنیان و تأثیرگذار نیازمند صبوری، مستمر و پیگیری بی‌وقفه است. این مسیر شاید در ابتدا و پرچالش به نظر برسد، اما توصیه من به جوانان عزیز این است که با توکل به خداوند متعال و اعتماد کامل به اهداف و استعدادهای خود، با انگیزه و پشتکار وارد این مسیر شوند.
تجربه ما نشان می دهد که بسیاری از درهایی که در ابتدا بسته به نظر می‌رسند، با حرکت مستمر، جستجو و پیگیری به‌تدریج باز خواهد شد و فرصت‌های جدید و ارزشمندی پدید خواهد آمد. بنابراین، صبر، استمرار و ایمان به مسیر، کلیدهای موفقیت در فعالیت‌های دانش‌بنیان و توسعه‌ای هستند.
چشم‌انداز شرکت در آینده چگونه است؟
هدف ما در سازمان، حفظ چابکی و انعطاف‌پذیری در عملکرد و در عین حال پیگیری رشد پایدار و مستمر است. در این مسیر، قصد داریم تیم خود را گسترش داده و با جذب افراد توانمند و متخصص، ظرفیت‌های داخلی سازمان را افزایش دهیم. تمرکز ویژه ما بر ورود مؤثر به حوزه‌های کلیدی و استراتژیکی همچون کشاورزی، معدن و دیگر زمینه‌هایی است که نیازمند بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تخصصی ما می‌باشند.
علاوه بر این، امیدواریم بتوانیم از ظرفیت علمی و توانمندی‌های دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مستعد دانشگاه‌های کشور بیشترین بهره را ببریم و با ایجاد فرصت‌های مناسب برای آنان، بستری را فراهم کنیم تا به شکوفایی استعدادهای داخلی کمک کنیم. ما باور داریم که این اقدام نه تنها به تقویت سازمان ما کمک می‌کند، بلکه در مسیر توسعه ملی و افزایش خودکفایی کشور نیز نقش‌آفرینی مؤثری خواهد داشت.