اگر ازدواج به رابطه زناشویی نرسد، تکلیف مهریه چه می شود؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجو، ساسان سوری، در فقه اسلامی و قوانین ایران، مهریه به عنوان حق مالی زوجه شناخته می‌شود که با انعقاد عقد نکاح به‌صورت دین بر عهده شوهر قرار می‌گیرد، مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. 
با این حال، فقه اسلامی و حقوق موضوعه ایران تفاوتی بنیادین میان زنانی که پس از عقد با شوهر خود نزدیکی (مدخوله) داشته‌اند و زنانی که هنوز هم‌بستر نشده‌اند (غیرمدخوله) قائل شده است، این تفاوت به‌ویژه در هنگام جدایی (طلاق یا فسخ) خود را نشان می‌دهد. 
براساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود.
در فقه امامیه نیز قاعده «تنصیف مهر» به همین معنا بیان شده و این نکته مورد اجماع فقهای شیعه است که در صورت وقوع طلاق پیش از دخول، زن تنها مستحق نصف مهریه‌ی تعیین‌شده است، مگر در مواردی خاص مانند عدم تعیین مهریه یا عدم استحقاق مهریه به دلایلی مانند فسخ نکاح به علت تدلیس یا عیب زوجه. 
پس در قاعده کلی، زنی که صرفاً عقد کرده و هنوز با شوهر خود رابطه زناشویی نداشته، در صورت طلاق از جانب شوهر، مستحق نصف مهریه خواهد بود، این قاعده در تمامی محاکم خانواده نیز جریان دارد و از ضمانت اجرای قضایی برخوردار است. 
اما اگر زوجه خواهان طلاق باشد، یعنی زن تقاضای طلاق داده باشد، تحلیل موضوع پیچیده‌تر می‌شود و باید به شرایط و دلایل رجوع کرد که در ادامه بررسی می‌شود.

تفاوت وضعیت در طلاق به درخواست زن یا شوهر

اگر طلاق از سوی شوهر باشد و هنوز نزدیکی بین زن و مرد رخ نداده باشد، زن مطابق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی مستحق نصف مهریه خواهد بود، اما وضعیت در طلاق به درخواست زن، به تفصیل بیشتری نیاز دارد. 
بر اساس قوانین ایران، زوجه تنها در شرایط خاصی می‌تواند تقاضای طلاق کند که از جمله آنها عبارت است از ۱- عسار یا عسر و حرج زوجه ۲- غیبت طولانی شوهر ۳- اعتیاد مضر، ترک انفاق یا سوءرفتار مرد ۴- شرط وکالت در طلاق در ضمن عقد نکاح.
در این موارد، اگر زن موفق شود در دادگاه حکم طلاق بگیرد و هنوز با شوهرش نزدیکی نکرده باشد، همچنان مستحق نصف مهریه خواهد بود، این وضعیت تفاوتی با طلاق به درخواست شوهر ندارد، زیرا قانون ملاک را وقوع نزدیکی یا عدم آن دانسته است، نه این‌که طلاق به درخواست چه کسی بوده است. 
با این حال، اگر زوجه بدون دلیل موجه و بدون عذر قانونی تقاضای طلاق بدهد، یعنی تقاضای او منطبق با هیچ‌یک از موارد قانونی نباشد، در عمل دادگاه حکم طلاق صادر نخواهد کرد، اما اگر زوج با درخواست زن موافقت کند و یا زوجه از طریق طلاق خلع یا مبارات از شوهر جدا شود، موضوع مهریه وضعیت متفاوتی پیدا می‌کند. 
در طلاق خلع، زن در قبال طلاق، مهریه خود را به شوهر می‌بخشد، اگر زن هنوز هم‌بستر نشده باشد و طلاق به‌صورت خلع باشد، باز هم اگر زن مافی‌الذمه کند (ببخشد)، دیگر حقی برای مطالبه مهریه نخواهد داشت. 
در طلاق مبارات، زن و شوهر از یکدیگر کراهت دارند و زن مالی معادل یا کمتر از مهریه را به شوهر می‌دهد، اگر زوجه غیرمدخوله باشد و در طلاق مبارات، مالی ببخشد، از حق مهریه خود به همان میزان چشم‌پوشی کرده است. 

پس در مواردی که زن خواهان طلاق است و از شوهر کراهت دارد، یا باید از مهریه‌اش بگذرد یا آن را به شوهر ببخشد تا طلاق انجام شود، در چنین مواردی، زن معمولاً مهریه‌ای دریافت نمی‌کند، مگر اینکه در توافق، مبلغی مشخص شود. 
در نتیجه، درخواست طلاق از سوی زن، بدون هم‌بستری، لزوماً به معنای دریافت نصف مهریه نیست، بلکه به شرایط پرونده، نوع طلاق، دلیل جدایی و توافقات طرفین بستگی دارد. 
رویه قضایی و تفسیر عملی دادگاه‌ها

در دعاوی خانواده، رویه قضایی دادگاه‌ها بر اساس اصول فقهی و مواد قانونی تنظیم شده است، در رویه موجود، قاضی ابتدا بررسی می‌کند که طلاق از طرف چه کسی درخواست شده و آیا میان زوجین نزدیکی رخ داده یا خیر. 
اثبات عدم نزدیکی معمولاً از طریق اقرار زوجین یا شهادت پزشکی قانونی صورت می‌گیرد، در صورت اثبات «عدم دخول»، و صدور طلاق، دادگاه مهریه را تنصیف می‌کند. 
اگر زن مدعی عدم نزدیکی باشد، اما شوهر منکر شود، بار اثبات بر عهده زن خواهد بود، در چنین شرایطی، بررسی‌های پزشکی قانونی (در صورت امکان) یا شهادت شهود در تشخیص موضوع مؤثر است. 
در بسیاری از دعاوی، زوج در هنگام طلاق از زوجه غیرمدخوله حاضر به پرداخت نصف مهریه می‌شود، اما اگر زن خواهان طلاق باشد و هیچ دلیل قانونی نداشته باشد، زوج از طلاق امتناع می‌کند و دادگاه هم به نفع زن حکم نخواهد داد، مگر اینکه زن با بخشش مهریه یا مالی دیگر، او را راضی به طلاق کند. 
در طلاق‌های توافقی نیز، زوجه غیرمدخوله ممکن است برای تسریع روند جدایی، مهریه را کامل یا نصف ببخشد، بنابراین، میزان مهریه پرداختی به زوجه در عمل بستگی به نوع طلاق و توافقات دارد. 

چشم پوشی از مهریه

زنی که پس از عقد هنوز هم‌بستر نشده ولی خواهان طلاق است، از منظر فقهی و حقوقی ممکن است یکی از وضعیت‌های زیر را تجربه کند. ۱- اگر طلاق از سوی شوهر باشد، زن مستحق نصف مهریه است ۲- اگر طلاق به درخواست زن و بدون دلیل قانونی باشد، معمولاً زن باید مهریه را ببخشد یا از آن بگذرد تا طلاق جاری شود ۳- اگر زن موفق به اثبات عسر و حرج یا دلایل قانونی برای طلاق شود، همچنان مستحق نصف مهریه است ۴- اگر طلاق به‌صورت خلع یا مبارات باشد، زن ممکن است کل یا بخشی از مهریه را ببخشد و در نتیجه چیزی دریافت نکند.
در نتیجه، پاسخ قطعی به این پرسش که «چه میزان مهریه به زن غیرمدخوله در صورت طلاق تعلق می‌گیرد؟» بستگی کامل به شرایط زیر دارد ۱- آیا دخول واقع شده یا نه؟ ۲- طلاق از طرف کیست؟ ۳- آیا طلاق به درخواست زن با دلایل قانونی است یا خیر؟ ۴- نوع طلاق (خلع، توافقی، یک‌طرفه) چیست؟ ۵- آیا زن مهریه را بخشیده یا نه؟
در اکثر موارد، چنان‌چه طلاق بدون نزدیکی باشد و زن دلیلی قانونی برای طلاق داشته باشد یا طلاق از سوی شوهر باشد، نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد، اما در موارد دیگر، به‌ویژه در طلاق به درخواست زن بدون دلیل قانونی، زن باید در قبال طلاق، حق مهریه خود را ببخشد یا بخشی از آن را واگذار کند.