ضرباهنگ سنگ و سوز نی در شب‌های تاسوعا؛ آیین ۲۵۰ ساله «چاق‌چاقو» در سامان زنده می‌ماند + فیلم

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، با فرارسیدن شب تاسوعای حسینی، شهر سامان در استان چهارمحال و بختیاری، رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد. در دل تاریکی شب، صدای نی، طبل، سنج و کوبیدن چوب‌ها یا سنگ‌ها به هم، نوای آیینی را زنده می‌کند که بیش از دو قرن است در کوچه‌پس‌کوچه‌های این شهر طنین‌انداز است؛ آیینی به نام «چاق‌چاقو» که نه‌تنها یک رسم، بلکه روایتی زنده از وفاداری، اندوه و حماسه است.

در شب تاسوعا، پس از پایان مراسم عزاداری در مساجد، مردم سامان از ساعت ۲ بامداد در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر گرد هم می‌آیند تا آیین سنتی «چاق‌چاقو» را برگزار کنند. این مراسم با نوای نی، طبل، سنج و نوحه‌خوانی خاص آغاز می‌شود و تا اذان صبح ادامه دارد. شرکت‌کنندگان در حالی که دو چوب یا سنگ صیقلی در دست دارند، با هر ضربه‌ای که به هم می‌زنند، نام «یا علی» را فریاد می‌زنند و در صفوف منظم به عزاداری می‌پردازند.

در گذشته، استفاده از سنگ‌های صاف و صیقلی رایج بود، اما امروزه بیشتر از چوب‌های تراش‌خورده با جای انگشت استفاده می‌شود. نوحه‌خوانی این مراسم نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و تنها افراد خاصی که در خواندن نوحه‌های سوزناک این آیین مهارت دارند، آن را اجرا می‌کنند. 

از جمله نوحه‌خوانان برجسته این مراسم می‌توان به مرحوم ناصر جعفرزاده اشاره کرد که صدای پرشور و جان‌سوزش هنوز در ذهن مردم سامان زنده است.

در گذشته، ساز محلی «سرنا» یا همان «ساز چپی» همراه این مراسم بود، اما در سال‌های اخیر طبل جای آن را گرفته است؛ تغییری که برخی معتقدند از اصالت آیین کاسته است.

فلسفه‌های متعددی برای این آیین نقل شده است؛ از یادآوری شب عاشورا و بیعت‌برداری امام حسین (ع) از یارانش، تا روایت‌هایی از دفن شهدای کربلا توسط قبیله بنی‌اسد که با کوبیدن سنگ‌ها یکدیگر را در تاریکی شب راهنمایی می‌کردند. برخی نیز معتقدند که حتی سنگ‌های بیابان از شدت اندوه عاشورا به هم خورده‌اند و صدا کرده‌اند.

آیین «چاق‌چاقو» که قدمتی بیش از ۲۵۰ سال دارد، با شماره ۶۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 این مراسم نمونه‌ای از آیین‌های منحصر به‌فرد عاشورایی است که با وجود شباهت‌هایی با دیگر مناطق، ویژگی‌های خاص خود را حفظ کرده و نیازمند توجه و پاسداری فرهنگی است.

آیین «چاق‌چاقو» نه‌فقط یک مراسم عزاداری، بلکه تجلی‌گاه پیوند تاریخ، فرهنگ و ایمان مردمان سامان است. در روزگاری که بسیاری از سنت‌ها در هیاهوی مدرن گم می‌شوند، صدای نی و ضرب چوب‌هایی که در دل شب طنین می‌افکنند، یادآور آن است که هنوز هم می‌توان با سادگی و سوز، حماسه‌ای را زنده نگه داشت. 

حفظ و ترویج چنین آیین‌هایی، نه‌تنها ادای دین به گذشته، بلکه سرمایه‌گذاری برای هویت فرهنگی آینده است.

در ادامه گزارش ویدئویی از این آیین را مشاهده می‌کنید.