سرمایه اجتماعی؛ دژ مستحکم ایران در مواقع بحران / مردم همیشه در میدان ایران زمین

به‌گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، فاطمه پارسایی؛ حوالی ساعت ۴ صبح جمعه ۲۳ خرداد بود که غرش صدا‌هایی مهیب، تهران و ایران را برای ساعاتی شوکه کرد. صدا‌هایی که شیپور جنگ تحمیلی رژیم سفاک صهیونیست علیه ایران را به‌صدا درآورد. مام میهن باری دیگر رزم جامه بر تن فرزندان خودکرد و دست خدا را بالاترین دست‌ها بر سر فرزندان این آب و خاک دانست. او در گوش فرزندان خود لالایی رجز جنگ نجوا کرد و داستان سال‌های جنگ تحمیلی ۸ ساله‌ی عراق علیه ایران را باری دیگر روایت کرد.

فرزندان ایران همواره در پستی و بلندی‌های مختلف کشور، چون دانه‌های تسبیحی هستند که با نخی از جنس ریسمان الهی و عرق به وطن، گرد یکدیگر آمده‌اند و متفق بر سرحفظ و پاسداشت کشور ایستادگی می‌کنند. ایران که در طی سالیان طولانی، درگزند آسیب‌هاو بحران‌های زیادی بوده است؛ با دستیابی به انقلاب اسلامی در طی این سال‌ها با توانی مضاعف توانسته است؛ چالش‌های زیادی را پشت سر بگذارد. وقتی کتاب تاریخ ایران را ورق می‌زنیم؛ شاهد روایت تجربه‌ی بحران‌های مختلفی نظیر جنگ، سیل، زلزله، بیماری کرونا و... هستیم. وقایعی که هریک به تنهایی سرنوشت یک ملت را به‌طور جدی تحت تاثیر تبعات و ردپای خود قرار می‌دهند. وجود سرمایه‌های مختلف در بازسازی کشور‌ها پس از بروز بحران‌های طبیعی و غیر طبیعی نقش بسزایی دارند. کشور ایران نیز در مواجه با بحران‌ها در طی این سال‌ها از این قائده مستثنا نبوده است؛ با این تفاوت که مهم‌ترین و غنی‌ترین سرمایه این کشور «سرمایه اجتماعی» است. سرمایه اجتماعی در واقع، منبع کنش جمعی و کیفیت روابط اجتماعی است. به‌بیان‌دیگر سرمایه اجتماعی، هم‌زمان‌که افراد را در کنار هم و همراه یکدیگر نگه می‌دارد؛ موجب تعامل میان آنها می‌شود و همکاری و مشارکت آنها را نیز تسهیل و کم‌هزینه می‌کند. مسئله‌ای که در بحران‌های کشور نیز تا کنون، به‌خوبی شاهد تاثیر آن بوده‌ایم.

جنگ تحمیلی ۸ ساله؛ نبرد تن با تانک

زمان‌زیادی از سرنگونی حکومت پهلوی و شکل‌گیری جمهوری اسلامی ایران با مشارکت قابل توجه مردم نگذشته بود که در ۳۱ شهریورماه سال ۱۳۵۹ ایران مورد تهاجم ارتش بعثی عراق قرار گرفت. حمله‌ای که به تعبیری جنگ عراق با ایران نبود بلکه جنگ کشور‌های دنیا علیه ایران بود. اما مشارکت وسیع و چشمگیر مردم در ابعاد مختلف، با تکیه بر ارزش‌ها و آرمان‌های جامعه منجر به تقویت روحیه مردم و توان مقابله با دشمن شد.

میلیون‌ها نفر از مردم ایران در جبهه‌های جنگ حضور یافتند و به عنوان رزمنده، بسیجی و امدادگر و... به دفاع از کشور پرداختند. ایران جنگ را با سه گروه نیروی مسلح ارتش، سپاه پاسداران و نیرو‌های داوطلب مردمی در قالب بسیج اداره می‌کرد. به‌نقل از «مجله تحلیلی دقیقه» براساس آمار تقریبی، بیشترین شهدای جنگ با بیش از ۴۰ درصد، متعلق به شهدای داوطلب مردمی و بسیج است.

مردم در پشت جبهه‌ها نیزستاد‌هایی برای جمع آوری کمک‌های مردمی در مساجد و بستر‌های دیگر به وجود آوردند که به‌صورت خودجوش مشارکت چشمگیری در پرداختن به نیاز جبهه‌های جنگ داشتند. وقتی نیاز‌های رزمندگان در جبهه اعلام می‌شد، اقشار مختلف مردم امکانات، اجناس، کمک‌های نقدی وغیر نقدی و آنچه مورد نیاز بود را به ستاد مشخص شده تحویل می‌دادند.

پزشکان، پرستاران، سایر کادردرمانی با حضور در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی صحرایی به مداوای مجروحان می‌پرداختند و مردم با اهدای خون به جبهه‌ها کمک می‌کردند. مهندسان و افراد توانمند نیز به صورت داوطلبانه در ساخت سنگرها، خاکریز‌ها و سایر تأسیسات مهندسی در مناطق جنگی مشارکت می‌کردند.

اهدای طلا‌هایی که برای عده‌ی زیادی از اهداکنندگان تنها دارایی‌های زندگیشان بود؛ حلقه‌های ازدواج نو عروس و داماد‌های زمان جنگ، نامه‌های دانش آموزان دبستانی‌ای که به تازگی نوشتن را آموخته بودند و سایر مردم و... تنها گوشه‌ای از اقدامات و تلاش‌های مردم برای تقویت روحیه رزمندگان و ادامه مقاومت بود.

زلزله بم؛ خواب ابدی بم و بیداری مضاعف همدلی ملت

یکی از بلایای طبیعی و فجیع کشور در سال‌های اخیر وقوع زلزله بم در بامداد ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بود. پس از وقوع این اتفاق گروه‌های مردمی در قالب سازمان‌های مردم نهاد به صورت مستقل و خودجوش از اولین ساعات وقوع زلزله به یاری دولت و آسیب دیدگان آمدند و با بضاعت خود اقدامات مفیدی را انجام دادند. همکاری سازمان‌های مردم نهاد داخلی و خارجی در مراحل مقابله با سانحه و بازسازی مناطق آسیب‌دیده در زمینه‌های نجات مجروحین، تغذیه، بهداشت، درمان و اسکان آسیب‌دیدگان و همچنین حمایت‌های روانی و آموزش شهروندان از طریق برگزاری کارگاه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفت.

به نقل از خبرگزاری ایرنا و مطابق اطلاعات اعلام‌شده توسط سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر در سال ۱۳۸۲، تنها در ۲۱ روز ابتدایی پس از وقوع زلزله، میزان کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردم ایران به زلزله زدگان بم شامل: ۳۱ میلیارد و ۱۱۱ میلیون و ۳۵۲ هزار و ۷۷۹ ریال کمک نقدی، هفت کیلو و ۴۱۸ گرم و ۲۲۰ سوت طلا و جواهرات، ۱۲ سکه بهار آزادی، ۱۹ سکه نیم بهار آزادی، ۴۶ عدد سکه ربع بهار آزادی و نیز اقلام غیر نقدی به ارزش یک تریلیون و ۶۱ میلیارد و ۲۳۴ میلیون و ۲۶۹ هزار و ۷۸۵ ریال بوده است؛ که به زلزله زدگان بم اهدا شده است.

همچنین از زمان وقوع زلزله تا ۲۶ دی ماه همان سال، ۶ هزار و ۴۲۹ نفر از نیرو‌های داوطلب شامل ۷۱۹ نفر پزشک، ۴۶۸ نفر پرستار، ۳ هزار و ۶۴۳ نفر امدادگر، ۸۲۹ نفر راننده، ۲۰۱ نفر نیروی فنی و مهندسی و ۵۶۳ نفر از افراد خیر به منطقه زلزله زده بم اعزام شدند و ۱۴ هزار و ۲۶۰ نیروی داوطلب در تفکیک، بسته بندی و آماده سازی کالا‌های اهدایی مشارکت داشتند.

شیوع بیماری کرونا؛ مدافعان سلامت و هم رزمان مردمی

بهمن ماه ۱۳۹۸ بود که اولین موارد ویروس کرونا در ایران نیز مشاهده شد. با شیوع کرونا در کشور و به رغم مشکلات و تنگنا‌های اقتصادی، خیرین با ورود در حوزه سلامت و بهداشت با تولید و تامین اقلام مورد نیاز بیمارستان‌ها و کادر درمانی نقش آفرینی کردند. خرید و اهدای ماسک و دستکش، کمک به راه اندازی بخش تولید مواد ضد عفونی‌کننده، خرید دستگاه‌های اکسیژن ساز و یا اهدای کمک‌های نقدی بخشی از مشارکت مردمی در این برهه بود.

مدافعان سلامت از مهم‌ترین ارکان کشور در مواجه با بیماری کرونا بودند که بی وقفه در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و... به خدمات رسانی و مراقبت از بیماران می‌پرداختند؛ وظیفه خطیری که به نحو احسن آن را پشت سرگذاشتند.

عبدالرضا عباس پور، سرپرست معاونت بهداشت و درمان بنیاد شهید و امور ایثارگران در سال ۱۴۰۳ در گفت‌و‌گویی بیان کرد: «حدود ۳۰۰ نفر از جامعه پزشکی اعم از پزشکان، پرستاران، بهیاران و دیگر کارکنان مراکز درمانی در دوران شیوع کرونا به شهادت رسیدند. یک سوم این شهدا پزشک و بیشتر این افراد، پزشکان عمومی و متخصصان بیهوشی بودند»

در نخستین روز‌های شیوع این ویروس درکشور و باکمیاب شدن اقلام بهداشتی ویژه کادر درمانی، به‌طور مثال فقط یک خیر از شهرستان مراغه، ۲۰ هزار و ۵۰۰ عدد ماسک معمولی، ۴۰۰ ماسک فیلتردار، ۶ هزار عدد دستکش لاتکس به بیمارستان امیرالمومنین، دانشکده علوم پزشکی، راهنمایی و رانندگی، نیروی انتظامی و نظام پزشکی شهرستان اهدا کرد تا کادر درمانی این بیمارستان و افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند تجهیز شوند.

در سال ۱۴۰۰ کریم همتی، رئیس جمعیت هلال احمر وقت در گفت‌و‌گویی با اشاره به وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های موجود در هنگام شیوع ویروس کرونا گفت: «از ابتدای شیوع کرونا تاکنون ۲۸۸ میلیارد تومان (۱۷۸ میلیارد تومان کمک نقدی و غیرنقدی در زمان شیوع کرونا و بیش از ۱۱۰ میلیارد تومان کمک در زمان عادی شامل پروژه‌ها و اهدایی‌های ماندگار) توسط هلال احمر جمع‌آوری شده است»

همچنین در طرح‌هایی مانند «طرح هر خانه یک پایگاه سلامت» و «بسیج ملی مقابله با کرونا»، هزاران تیم مردمی در قالب تیم‌های شناسایی و غربالگری بیماران، مراقبت در منزل، تیم‌های نظارتی و حمایتی فعالیت داشتند؛ که تاثیر مهمی در مدیریت و مقابله با بیماری داشتند.

جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران؛ ایرانِ پیروزِ امام حسین

۲۳ خردادماه سال جاری بود که ایران مورد حمله متجاوزانه رژیم کودک‌کش صهیونیستی قرار گرفت. حمله‌ای که ۱۲ روز و تا پیش از اعلام آتش بس ادامه داشت و مناطق مسکونی وغیرنظامی متعددی در کشور را مورد تهاجم قرار داد.

امین شاکری، نایب رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گویی در زمینه اقتصاد مقاومتی و مشارکت اقتصادی موثر مردم ایران در جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران بیان کرد: «در جریان جنگ اخیر، کمک‌های نقدی و خدماتی مردم نقش محوری در کاهش تبعات اقتصادی ایفا کرد؛ تامین سریع اقلام مورد نیاز مردم مناطق آسیب‌دیده و در معرض تهاجم، خرید معقولانه و مبتنی بر نیاز واقعی به منظور در دسترس بودن عموم کالا‌ها و پیشگیری از تورم روانی، تداوم فعالیت کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط به خصوص واحد‌های تولیدی برای عدم کمبود کالا در بازار، افزایش انسجام اجتماعی و تقویت حس مسئولیت اجتماعی افراد و پایداری اقتصادی مناطق بحرانی با تکیه بر حمایت داخلی به‌جای کمک‌های خارجی، از جمله مواردی بود که طی این مدت، نقش مهمی را در کاهش تبعات اقتصادی ناشی از شرایط جنگ، ایجاد کرد»

مردم ایران در طی جنگ تحمیلی اخیر، با مشارکت فعالانه در شناسایی و معرفی عاملین نفوذی در کشور، همکاری داوطلبانه و موثر در امر گشت زنی در سطح شهر و ایجاد ایست‌های بازرسی متعدد در ورودی شهر‌ها و... نقش مهمی در افزایش امنیت کشور ایفا‌کردند.

اعلام آمادگی و افزایش مشارکت‌های مردمی در میان متخصصان عرصه‌های مختلف از جمله هنرمندان، دانشمندان و... برای خدمت به کشور و گسترش محکومیت رسانه‌ای توسط اقشار مختلف کشور نیز به خوبی بازتاب کننده انسجام و وحدت ملی در سطح جهانی شد.

در طول ۱۲ روز جنگ مردم سراسر کشور با حفظ انسجام اجتماعی و روحیه شجاعانه خود با‌رها در تجمعات مختلف با وجود تهدیدات شرکت کردند و به منظور اعلام محکومیت خود نسبت به حمله این رژیم و به‌رخ کشیدن انسجام ملی در شهر‌های مختلف گرد هم آمدند. همچنین در طی مراسم متعددی با احترام و صلابت هرچه تمام، شهدای این ایام را تشییع و گرامی داشتند؛ و پس از اعلام آتش بس با وجود تهدیدات احتمالی، پرشورتر و با مشارکت بیشتری در سراسر کشور به برگزاری مراسمات عزاداری، برای اباعبدالله الحسین «ع» و یارانشان پرداختند.

پاسداشت سرمایه اجتماعی و افزایش رضایت مردمی، وظیفه مهم دولت

موارد مطرح شده در این گزارش تنها بخش کوچکی از همکاری و همبستگی مردم کشور در هنگام وقوع بحران‌ها در طی سالیان گذشته‌است. مردمی که به‌عنوان سرمایه اجتماعی کشور در بحران‌ها، نقشی حیاتی در انسجام جامعه، تقویت مقاومت اجتماعی و کاهش آسیب‌های ناشی از وقایع ایفا می‌کنند. مردم ایران در حقیقت سرمایه ارزشمندی هستند؛ که برمبنای اعتماد، همکاری و همبستگی در شرایط بحرانی می‌توانند قدرتمندانه عمل کنند.

محمدمهدی لبیبی، جامعه‌شناس در گفت‌و‌گویی گفت: «در کشور‌هایی که سرمایه اجتماعی بالایی دارند، در دوران بحران شرایط چندان سختی را تجربه نمی‌کنند. چون شکل ارتباط آدم‌ها با یکدیگر به صورت ارگانیکی است و نه مکانیکی. بدین معنا که آدم‌ها جامعه را یک موجود زنده‌ای می‌دانند و خودشان را هم مثل یک عضوی از این موجود زنده می‌پندارند که احساس می‌کنند اگر کمکی نکنند، آن جامعه دیگر بقای خودش را از دست می‌دهد»

جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران به عنوان بحران اخیرکشور، باری دیگر نشان داد که جامعه ایران ظرفیت بالایی برای افزایش همبستگی و انسجام اجتماعی دارد. مولفه‌های مهمی که به‌طور جدی نیازمند توجه و برنامه ریزی دولت‌ها، برای تقویت آنها در جامعه است. امری که توجه‌به آن منجر‌به دستیابی بیشتر کشور به رشد و موفقیت در عرصه‌های مختلف و افزایش توان کشور، برای مقابله با بحران‌های احتمالی آینده خواهد بود.

دولت ایران بیش از پیش در شرایط کنونی به بهبود شرایط جمعی کشور موظف خواهدبود. دولت ضمن تسریع در کمک‌به بازسازی آسیب‌های روانی و مالی مردم، تلاش در جهت بهبود شرایط معیشتی و اقتصادی مردم، حرکت جدی و همه‌جانبه در راستای تحقق عدالت اجتماعی، ایجاد بستر‌های تعاملی برای شنیده‌شدن صدای انتقادات و خواسته‌های مردم از مسئولان و ایجاد اتحاد و همبستگی مضاعف باید نسبت به به‌قدردانی از سرمایه اجتماعی کشور و پاسداشت آن، اقدامات لازم را به عمل آورد.

نویسنده: فاطمه پارسایی