تیغ عدم رعایت الگوی کشت این‌بار به جان هندوانه‌ها افتاد / وزارت جهاد همچنان تماشاچی

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو، با فرارسیدن فصل برداشت هندوانه، کشاورزان پارس‌آباد مغان بار دیگر با تکرار سناریوی تلخ سال‌های گذشته مواجه شدند. کاهش شدید قیمت، نبود خریدار، توقف صادرات که در نهایت رها شدن محصول در جالیزرا در پی داشت. در دشت‌های حاصلخیز مغان، هندوانه‌ها در گرمای تیر و مرداد زیر آفتاب مانده‌اند؛ بی‌آنکه خریداری داشته باشند.

بسیاری از مستاجرین زمین‌های پایاب سد خداآفرین پس از برداشت اولیه، زمین را رها کرده‌اند. هندوانه‌های زیادی به حال خود مانده‌اند و برخی کشاورزان ناچارند برای جلوگیری از تلف شدن محصول، آن را به عنوان علوفه دام استفاده کنند.

عدم رعایت الگوی کشت و هدررفت منابع

غفور آقایی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با ذکر دلیل اصلی این بحران گفت: در حالی که ۹۰۰ هکتار برای کشت هندوانه در نظر گرفته شده بود، بیش از چهار برابر این سطح، یعنی حدود ۳۶۰۰ هکتار، تنها در پارس‌آباد زیر کشت هندوانه رفته است. این سطح بالای کشت بدون برنامه‌ریزی، منابع آبی سد خداآفرین را بیهوده مصرف کرده و فرصت تولید محصولات استراتژیکی نظیر کلزا و سویا را از بین برده است، اگر به جای هندوانه، دانه‌های روغنی کشت می‌شد، حداقل ۱۰ هزار تن محصول تولید می‌کردیم که بخشی از نیاز کشور به روغن را تامین می‌کرد.

حمید فضائلی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اردبیل نیز با بیان اینکه تأمین آب براساس زمین‌های کشت‌شده انجام می‌گیرد، گفت: مسئولیت استقرار و اجرای الگوی کشت با سازمان جهاد کشاورزی است. ما تنها موظف به تأمین آب برای اراضی کاشته‌شده هستیم.

به نظر می‌رسد کشاورزان پارس‌آباد امسال نه تنها در کشت هندوانه، بلکه در برداشت سیر نیز دچار زیان شده‌اند. حالا تنها امید آنها دریافت بهای خرید تضمینی گندم است، محصولی که شاید بتواند بخشی از خسارت‌های ناشی از ناپایداری بازار و ضعف سیاست‌گذاری را جبران کند.

دبیر نظارت بر الگوی کشت ملی اعلام کرد: اگر کشاورزان دقیقاً مطابق چارچوب‌های ابلاغی عمل می‌کردند، بسیاری از مشکلات پیش‌آمده قابل پیشگیری بود. اما عدم رعایت این الگو را ناشی از نبود زیرساخت‌های لازم، هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و کمبود حمایت‌های مالی و نرم‌افزاری است.

با گذشت سه سال از آغاز اجرای الگوی کشت، حالا در آستانه سال چهارم، همچنان نبود اطلاع رسانی دقیق و شفاف، این طرح ملی را درگیر سردرگمی کرده است. کشاورزان که باید بر اساس الگوی مصوب اقدام به کشت کنند، یا از آن بی‌اطلاع‌اند یا ابزار و حمایت لازم را در اختیار ندارند. نتیجه این ضعف ساختاری، زیان سنگین کشاورزان، اتلاف منابع و در نهایت، اختلال در بازار و سفره مردم است؛ جایی که کمبود و گرانی برخی اقلام کشاورزی به چشم می‌خورد.

وقتی وزارت جهاد فقط تماشاچی است

در حالی که وزارت جهاد کشاورزی مدعی است برنامه‌ای دقیق، گام‌به‌گام و علمی برای هدایت کشاورزان دارد، واقعیت میدانی در پارس‌آباد چیز دیگری می‌گوید. بر اساس اعلام معاون سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل، به‌جای ۹۰۰ هکتار مجاز، بیش از ۳۶۰۰ هکتار زمین در پارس‌آباد به کشت هندوانه اختصاص یافته؛ آن هم بدون هیچ کنترلی، نظارت یا محدودیتی.

 چرا این حجم از کشت خارج از الگو بدون هیچ مانعی صورت گرفته است؟ مگر نه اینکه اجرای الگو، نیازمند ابزار‌های الزام‌آور، رصد هوشمند، مشوق‌های حمایتی و ساختار‌های نظارتی است؟ پس وزارت جهاد دقیقاً چه کرده؟

در واقع وزارت جهاد کشاورزی با تاخیر در فراهم کردن بستر‌های نرم‌افزاری، ضعف در اطلاع‌رسانی، و ناتوانی در تعامل با سایر نهاد‌های مرتبط، تنها نظاره‌گر از بین رفتن آب، زمین، محصول و سرمایه کشاورزان بوده است. نیکویی خود اذعان می‌کند که در سال گذشته «اقدامات به قوام لازم نرسیده بود» و هنوز هم صحبت از «امید به یکپارچگی در آینده» می‌شود؛ آینده‌ای که برای بسیاری از کشاورزان پارس‌آباد دیگر وجود ندارد، چون امسال سرمایه‌شان روی زمین پوسیده است.

حالا وزارت جهاد کشاورزی تلاش می‌کند با مقصر دانستن کشاورزان، از بار مسئولیت فرار کند. اما این فرار به جایی نمی‌رسد. وقتی مسئولان اجرایی نتوانسته‌اند ابزار‌های الزامی و اجرایی برای کنترل کشت‌های غیراصولی فراهم کنند، مقصر اصلی، خودشان‌اند.

در شرایطی که ایران با بحران آب، کمبود و نیاز فزاینده به بهره‌وری در منابع روبروست، وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته به تعهدات خود عمل کند. نتیجه آن، زمین‌هایی است که به‌جای سویا و کلزا، هندوانه کاشتند؛ و حالا نه هندوانه خریداری دارد، نه کشاورز امیدی.

سه سال از آغاز اجرای الگوی کشت گذشته و دیگر زمان قلق گیری به پایان رسیده است. با این حال، همچنان در هر فصل، کشاورزان بدون راهنمایی روشن و حمایت مؤثر، دچار زیان می‌شوند. این تکرار خسارت‌ها نشان می‌دهد که الگوی کشت هنوز از مرحله شعار فراتر نرفته و تا زمانی که سیاست‌گذاری‌ها به اقدام ملموس و قابل اجرا تبدیل نشود، نه تنها کشاورز، بلکه امنیت غذایی کشور در معرض تهدید خواهد بود.