امامی که دوبار همه دارایی‌اش را بخشید/نگاهی به کرامت بی‌پایان سبط اکبر پیامبر

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، مهم‌ترین و مشهورترین لقب امام حسن مجتبی علیه‌السلام در تاریخ اسلام، «کریم اهل بیت» است؛ لقبی که نه تنها نشان‌دهنده بخشندگی ظاهری، بلکه نمایانگر کرامتی بی‌کران و عطوفتی بی‌پایان در سیره آن حضرت است. در ادبیات عرب، واژه «کریم» بار معنایی بسیار والایی دارد؛ هر بخششی را نمی‌توان کرامت نامید. بخششِ کریمانه، آن است که با رضایت قلبی، بدون انتظار بازگشت و حتی در شرایط نیاز و تنگنا انجام شود.

بر همین اساس، امام حسن علیه‌السلام را «کریم» می‌خوانند؛ زیرا عطای او نه در چارچوب محاسبه و معامله، بلکه در افق ایمان و بزرگواری شکل می‌گرفت. او می‌بخشید بی‌آنکه سؤال شود، عطا می‌کرد بی‌آنکه منت نهد، و یاری می‌رساند حتی اگر خود چیزی نداشت. این معنا از «کریم» در برابر بخشش‌های معمولی انسان‌هاست؛ چراکه بسیاری تنها بخشی از مازاد زندگی خویش را می‌بخشند، اما کریم حقیقی کسی است که از نیاز خود نیز چشم می‌پوشد تا دیگری را بی‌نیاز سازد.

از این رو، لقب «کریم اهل بیت» تنها یک عنوان تاریخی یا توصیفی نیست، بلکه تعریفی است از یک مکتب اخلاقی و انسانی. این لقب، نشان‌دهنده جایگاه امام حسن علیه‌السلام به‌عنوان الگویی است که بخشش و کرامت را از سطح فردی به مرتبه‌ای اجتماعی و الهی ارتقا داد.

در واقع، جامعه اسلامیِ عصر امام مجتبی، در کنار بی‌وفایی‌ها و سختی‌ها، همیشه شاهد دریای کرامت او بود. خانه‌اش پناه فقیران، سفره‌اش گشوده بر نیازمندان، و نگاهش سرشار از مهر حتی به دشمنان بود. همین ویژگی‌ها سبب شد تا تاریخ، او را نه تنها به‌عنوان فرزند رسول خدا و سبط اکبر، بلکه به‌عنوان «مظهر کرامت» بشناسد؛ کرامتی که تا امروز الهام‌بخش همه شیفتگان اهل بیت علیهم‌السلام است.

مردی که دوبار تمام دارایی‌اش را بخشید

یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های کرامت امام حسن مجتبی علیه‌السلام، ماجرای بخشش‌های بی‌مانند اوست. روایات تاریخی بیان می‌کنند که آن حضرت در طول عمر خود دوبار تمام ثروت و دارایی خویش را بی‌هیچ چشم‌داشتی در راه خدا و برای یاری نیازمندان بخشید. افزون بر این، سه بار نیز نیمی از اموالش را میان فقرا تقسیم کرد.

این اقدام، در نگاه نخست شاید امری دشوار و حتی غیرممکن به نظر برسد؛ زیرا انسان‌ها معمولاً در هنگام بخشش، تنها بخشی از اموال مازاد خود را انفاق می‌کنند. اما امام حسن علیه‌السلام نشان داد که کرامت حقیقی فراتر از حسابگری‌های دنیوی است. او با تمام وجود باور داشت که روزی‌دهنده اصلی خداوند است و اگر همه چیز خود را ببخشد، در واقع چیزی از او کاسته نمی‌شود، بلکه به ثواب و رضایت الهی افزوده می‌شود.

در کتاب مناقب آل ابی‌طالب روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است که می‌فرمایند: «امام حسن مجتبی علیه‌السلام چند بار تمام اموال خود را در راه خدا تقسیم کرد.» در یکی از این موارد، هنگامی که فقیری نزد آن حضرت آمد و تنها یک لنگه کفش داشت، امام لنگه کفش خود را به او بخشید تا جفت شود و خودش تنها با یک لنگه کفش به راه ادامه داد. همین روایت نشان می‌دهد که بخشندگی امام، نه از سر تجمل و نه برای نمایش، بلکه از سر همدلی عمیق با محرومان بود.

گفته‌اند در مدینه، هرگاه کسی نیازمند می‌شد، نخستین نشانی که به او می‌دادند خانه امام حسن علیه‌السلام بود. منزل آن حضرت به‌سان دری همیشه باز برای فقیران و دردمندان بود؛ دری که هیچ‌گاه به روی سائل بسته نشد. همین روحیه باعث شد امام در تاریخ به «کریم اهل بیت» شهرت یابد؛ زیرا کرامت او نه مقطعی و محدود، بلکه یک شیوه زندگی بود.

از نگاه مفسران و مورخان، این سطح از بخشش یک پیام روشن دارد: امام حسن علیه‌السلام می‌خواست با عمل خود به مسلمانان بیاموزد که کرامت، تنها با انفاق بخشی از دارایی حاصل نمی‌شود، بلکه زمانی معنا می‌یابد که انسان حتی از آنچه به ظاهر به آن نیاز دارد، چشم بپوشد تا دیگری را بی‌نیاز سازد.

کرامت در برابر دشمنان

یکی از مشهورترین جلوه‌های مهربانی امام، برخورد با مردی شامی است که تحت تبلیغات معاویه به امام ناسزا گفت. در حالی که اطرافیان آماده واکنش بودند، امام لبخند زد و با مهربانی به او گفت: «اگر نیازمند باشی، بی‌نیازت می‌کنیم.» همین رفتار سبب شد مردِ ناسزاگو منقلب شود و امام را «بهترین مردم» بخواند.

دری که هرگز بسته نشد

گزارش‌ها حاکی است که خانه امام حسن علیه‌السلام در مدینه مأمن نیازمندان بود. هر کس دست نیاز به سوی او دراز می‌کرد، بی‌پاسخ نمی‌ماند. روزی کیسه‌ای دینار به فقیری داد و، چون از علت این بی‌حساب‌بخشی پرسیدند، فرمود: «از خدا شرم دارم دستی را دراز ببینم و آن را خالی بازگردانم.»

سفره‌ای برای همه موجودات

کرامت امام حسن تنها شامل انسان‌ها نبود؛ روایتی بیان می‌کند که ایشان هنگام غذا خوردن، به سگی که در برابرش ایستاده بود نیز لقمه‌ای می‌انداخت و فرمود: «از خدا حیا دارم طعامی بخورم و جانداری به آن چشم بدوزد، اما بی‌نصیب بماند.»

بررسی زندگی امام حسن مجتبی علیه‌السلام نشان می‌دهد که لقب «کریم اهل بیت» تنها یک عنوان تشریفاتی یا احساسی نیست، بلکه حقیقتی ریشه‌دار در سیره و منش ایشان است. روایات تاریخی، از دوبار بخشیدن همه دارایی و سه بار تقسیم کردن نیمی از اموال، تا عطای بی‌منت به فقیران و حتی مهربانی با حیوانات، گویای آن است که کرامت امام مرزی نمی‌شناخت. او در جامعه‌ای می‌زیست که فقر، نابرابری و دشمنی‌های سیاسی فراوان بود، اما هیچ‌گاه در برابر دست نیازمندان بی‌اعتنا نماند.

درس بزرگ سیره امام حسن علیه‌السلام این است که کرامت حقیقی در انفاق بی‌چشم‌داشت و در کمک به دیگران حتی در هنگام نیاز شخصی معنا پیدا می‌کند. درسی که اگر امروز نیز به آن عمل شود، بسیاری از مشکلات اجتماعی از میان خواهد رفت؛ چراکه بخشش، هم شکاف‌های اقتصادی را پر می‌کند و هم کینه‌ها و دشمنی‌ها را به محبت و همدلی بدل می‌سازد.

بنابراین، امام حسن علیه‌السلام نه تنها سبط پیامبر و پیشوای شیعیان، بلکه الگویی جاودان برای تمام انسان‌هاست؛ الگویی که به ما می‌آموزد انسانیت در بخشش، بزرگواری و لبخند به دشمن متجلی می‌شود. همین حقیقت است که او را برای همیشه در تاریخ با نام «کریم اهل بیت» جاودانه کرده است.