حافظ؛ پیشگام در جهانی سازی فرهنگ‌ها

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، جهاني‌سازي فرهنگ‌ها اگر براساس تعليمات معنوي انبيا الهي و در راستاي يک اخلاق الهي و انساني برتر صورت گيرد و به دور از مطامع قدرت ها و نفع‌طلبي‌ها و سلطه‌جويي‌هاي ملل راقيه باشد، نه تنها مذموم نيست که محمود است؛ زيرا هدف اوليه اديان بزرگ الهي و پيامبران بويژه حضرت رسول اکرم (ص) و مکتب اسلام زندگي در سايه عدالت و صلح و همزيستي انسان ها در جوار يکديگر بدون تعرض به حقوق حقه و همراه با اکرام و احترام نوع بشر است.

 

با اين ديدگاه چهره‌هايي در طول تاريخ و نيز دوران معاصر براي نزديکي روحي و معنوي و اخلاقي انسان ها به يکديگر، عليرغم ايده‌ها و اعتقادات و سلايق گوناگوني که دارند، تلاش نموده‌اند، كه از جايگاه ويژه‌اي برخوردار شوند؛ بنابراين قدرشان را بايد شناخت و بر آوازه‌شان افزود.

 

حافظ در ميان اين چهره‌ها از جايگاه شامخي برخوردار است. مي‌دانيم که عارفان بي‌بديل و دانشمندان بي‌نظير ديگري نيز بوده و هستند که بايد آنها را بهتر شناخت و شناساند و برخي نيز به شناخت نياز ندارند؛ چرا که بيش از حد تصور بلند آوازه‌اند، نظير، مولانا جلال‌الدين، سعدي، محي‌الدين ابن‌عربي، سيدجمال الدين اسدآبادي، اقبال لاهوري، گاندي و چهره هاي ادبي و هنري و علمي ديگر از شرق و غرب؛ اما تنها چهره و شخصيت جهاني و جهاني ساز، اين افراد نيست که مهم است، مهم نوع نگرش و ايده‌اي است که اين افراد با تکيه بر آنها بر جهاني‌سازي فرهنگ ها تاکيد مي‌ورزند.

 

هر چند جهاني‌سازي در دوران معاصر راهکارها و رهيافت هاي خاص خود را دارد و نمي‌توان با شيوه‌هاي سنتي به تبليغ ايده‌هاي جهاني‌سازي در عصر حاضر پرداخت، اما مباني و اصولي کلي وجود دارد که چهره‌ها و اشخاص بزرگ همواره به مدد آنها فروعات را استخراج مي‌کنند.

 

صرف نظر از انبيا الهي اگر بخواهيم چهره‌هايي را از دل تاريخ به عنوان نمونه و پيشروان اين راه نام ببريم، يکي از پيشقراولان و سردمداران جهاني سازي فرهنگ ها، از کشور ما خواجه حافظ شيرازي خواهد بود که با اين بيت زيبا به پيشباز موضوع مورد بحث ما رفته است: جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه /چون نديدند حقيقت ره افسانه زدند.

 

جهاني‌سازي تنها با اتکا به پيشرفت هاي بزرگ تکنولوژيک قرن بيستم ميسر نمي‌شود، هرچند که بدون آنها نيز غيرممکن خواهد بود، اما مسائل بزرگ ديگري وجود دارد که نخست بايد آنها را حل نمود. يکي از اين ملاک ها آن است که «ندين گورديمر» نويسنده و برنده نوبل ادبي آفريقاي جنوبي بدان اشاره نموده است: «تاييد ضرورت واقعي جهاني‌سازي که براي تحقق آن تلاش مي‌کنيد در گروه تامل در اين پرسش است که آيا شکاف ميان کشورهاي فقير و غني به وسيله آن کمتر مي‌شود و اينکه جهاني‌سازي چه نقشي در ريشه‌کني فقر در جهان دارد؛ چرا که فقر نقابي غيرانساني و منفور بر چهره شش ميليارد انسان نهاده است.»

 

رفع جهل و ناداني از جهان، امکان پيشرفت ماندگار براي همگان، ترجمه گنجينه بزرگ و سخاوتمندانه ادبيات روشنگر و ... از ديگر اصولي است که به نظر اين نويسنده مي‌تواند، فرايند جهاني سازي را تسريع نمايد؛ اما همه اينها وقتي تحقق خواهد يافت که بر جهان «چهره انساني» عينيت يابد.

 

حافظ بسياري از اين مفاهيم و ارزش ها را در اشعار خود ذکر نموده است و ممکن است گفته شود، قبل از حافظ نيز در قالب روايات ديني و اشعار شاعران بزرگ ديگر نيز اين ارزش ها و اخلاقيات ذکر شده، مثلاً خواجه نصيرالدين طوسي در اوصاف الاشراف و اخلاق ناصري و نظام الملک در سياست‌نامه و چهره‌هاي بزرگ ديگري در کتاب هاي خود به آنها اشاره نموده‌اند؛ پس چرا خواجه حافظ را چهره جهاني بدانيم، شايد پاسخ اين باشد که حافظ در سحر کلام و اشعار ناب و هنر و اعجاز بيان لطيف و موسيقايي و اديبانه چنان آوازه و شهرتي يافت که قند پارسي او تا سرتاسر جهان صادر گشته و اين ويژگي زيباي شناسانه اشعارش، و محتواي سترگ پيامش را در همه اعصار به گوش جهانيان مي‌رساند و پديده جهاني سازي فرهنگ ها را ممکن و محقق مي‌سازد.

 

چنانکه خود اين واقعيت را پيش بيني كرده است: شکرشکن شوند همه طوطيان هند زين قند پارسي که به بنگاله مي‌رود زبان کلک تو حافظ چه شکر آن گويد که تحفه سخنش مي‌برند دست به دست چون صبا گفته حافظ بشنيد از بلبل عنبرافشان به تماشاي رياحين آمد.