مجلس اول؛ عدم نظارت شورای نگهبان، عزل رئیس جمهور

گروه سياسي «خبرگزاري دانشجو»؛ در انتخابات اولين دوره مجلس شوراي اسلامی، شورای نگهبان هنوز تشکیل نشده بود و داوطلبان از سوي وزارت كشور مورد بررسي قرار مي‌گرفتند و توسط وزير وقت، تاييد يا رد مي‌شدند.

 

انتخابات در 24 اسفند 1358 در 193 حوزه انتخابيه براي برگزيدن 270 نماينده مجلس انجام شد. در مرحله اول و با توجه به نياز به كسب اكثريت مطلق آرا از سوي نامزدها، در مجموع 97 نفر به مجلس راه پيدا كردند و تعيين تكليف مابقي نمايندگان به مرحله دوم موكول شد. روز نوزدهم ارديبهشت ماه 59 مرحله دوم انتخابات در تهران و 114حوزه ديگر در شهرستان‌ها برگزار گردید و اینگونه، ترکیب اولین مجلس قانونگذار پس از انقلاب اسلامی مشخص شد.

 

پيروز بزرگ اولين دوره انتخابات، ائتلاف بزرگ بود كه نامزدهایش توانستند بيشترين كرسي‌هاي مجلس را به خود اختصاص دهند. اين ائتلاف از به هم پيوستن حزب جمهوري اسلامي، جامعه روحانيت مبارز، سازمان فجر اسلام، سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي، انجمن اسلامي معلمان ايران، نهضت زنان مسلمان، بنياد الهادی و اتحاديه انجمن‌های اسلامي شهر ری تشكيل شده بود.

 

پس از تاييد انتخابات مرحله دوم از سوي وزارت كشور، سرانجام نخستين مجلس در جمهوري اسلامي تحت عنوان «مجلس شوراي ملي» در 7 خرداد 1359 گشايش يافت. نامي كه در جلسه 31 تير 1359، با تصويب نمايندگان به «مجلس شوراي اسلامی» تغيير يافت.

 

بعد از تصویب اعتبارنامه نمایندگان، انتخابات هیئت رئیسه دائم برگزار شد و اکبر هاشمی رفسنجانی عهده دار ریاست مجلس شد و نايب رئیسان سید اکبر پرورش، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، حبیب الله عسگراولادی، محمد یزدی و سید محمد خامنه‌ای بودند.

 

در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی، گروه هایی غیر از حزب جمهوری اسلامی، نهضت آزادی ایران و جنبش مسلمانان مبارز نیز موفق به راهیابی به مجلس اول شدند. برخی معتقدند تنوع افکار و آرایی که بواسطه عدم حضور نظارت استصوابی شورای نگهبان در مجلس اول وجود داشت، در مجالس بعدی تکرار نشده است.

 

مرتضی الویری از نمایندگان مجلس اول می‌گوید: «نام مجلس اول با محتوای آن همخوانی داشت. مجلس اول در مواردی مانند نحوه برگزاری انتخابات، حضور نیروهای برآمده از انقلاب اول و مواجهه با حوادث کلیدی انقلاب، اول بود... مجلس اول مجلسی بود که اثری از نظارت استصوابی و غربال‌کردن کاندیداها وجود نداشت. مجلس اول آزادترین مجلسی است که بعد از انقلاب شکل گرفت. در یک مقطعی عزت‌الله سحابی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس و آقای بیت‌اوشانا، نماینده اقلیت‌های مذهبی، رئیس کمیسیون بهداشت بود. آقای بیت‌اوشانا می‌گفت من حزب‌اللهی و خط امامی هستم.»

 

موسوی لاری نیز معتقد بود: «ویژگی مهم دوره اول که تکرار نشد، این بود که مجلس برآیند گرایش‌های مختلف جامعه بود. وزانت مجلس اول را هیچ مجلسی نداشت.»

 

حمیدرضا ترقی، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه در این رابطه به «خبرگزاری دانشجو» گفت: «در آن دوره با توجه به این که هنوز در عرصه سیاسی، اختلاف نظرها و منش های مختلف سیاسی بروز و ظهور نکرده بود، خط و ربط افراد در برایند قانونگذاری تاثیری نداشت؛ به همین خاطر عدم نظارت شورای نگهبان در آن مقطع باعث شد که همه دیدگاه ها در آن مجلس حضور داشته باشند و در عین حال موضع گیری نسبت به اصل نظام هم بوجود نیاید.»

 

وی افزود: «اما در دوره های بعد تاثیر تفاوت دیدگاه ها و منش ها در عرصه قانونگذاری و پیاده شدن شریعت در قانونگذاری زیاد و حساسیت مقاومت در برابر این موضوع بیشتر شد و همچنین برخی گروه های معارض جمهوری اسلامی در صدد استفاده از اهرم مجلس برای فشار بر نظام برآمدند، بنابراین اهمیت بحث نظارت افزایش یافت.»

 

ترقی، تصویب عدم کفایت سیاسی سیدابوالحسن بنی صدر را نقطه قوت اصلی این مجلس دانست و ادامه داد: «نقطه قوت دیگر این مجلس، حضور چهره های سنگین سیاسی کشور به لحاظ سوابق انقلابی در مجلس بود و در واقع، مجلس عصاره نخبگان سیاسی و انقلابی آن دوره به شمار می رفت.»

 

ازجمله مسائلی که کشور در دوره مجلس اول با آن دست به گریبان بود، ناامنی کشور به واسطه انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی بودند. طی چهار سال عمر مجلس اول ۳۲ نفر از نمایندگان به شهادت رسیدند. علاوه بر آن ۱۷ نفر از نمایندگان این مجلس در دوره نمایندگی خود استعفا دادند که دلیل بسیاری از این استعفاها، ترور مسئولان مملکتی و جایگزینی نمایندگان بجای آنها بود آیت الله خامنه‌ای، مصطفی چمران، احمد توکلی، احمد ناطق نوری، محمدعلی رجایی، محمدجواد باهنر و سید محمد خاتمی، از جمله این افراد هستند.

 

لايحه حذف ربا از سيستم بانكي كه در تاريخ اسلام اولين اقدام از نوع خود است، لايحه اراضي شهري، طرح توزيع عادلانه آب و طرح بهره‌برداري از معادن كشور و لوايح و طرح‌ هاي اجازه تعيين نرخ براي مصارف خانگي صنعتي و همه محصولات كشاورزي، ايجاد شهرك‌هاي صنعتي و شركت‌هاي روستايي و روابط موجر و مستاجر كه همگي مهم و زيربنايي‌اند.

 

لوايح و طرح‌هاي ديوان محاسبات و ديوان عدالت اداري و بازرسي كل كشور، تاسيس وزارتخانه‌هاي جهاد، سپاه، صنايع سنگين، معادن و فلزات، وزارت اطلاعات و بازسازي نيروهاي انساني و مكلف كردن دولت به تقديم لايحه انقلاب اداري و نحوه اداره صدا و سيما، تاسيس دانشگاه بين‌المللي اسلامي و بنياد امور جنگ زدگان از جمله ديگر اقدامات مهم مجلس در آن دوره بوده است.

 

در این مجلس همچنین صحنه هایی از درگیری فیزیکی میان نمایندگان که در دوره های بعد نظیر آنها دیده نمی شود نیز به وقوع پیوست.