بزرگترین گنبد آجری جهان که قرار بود مرقد علی(ع) شود/ مومیایی‌های شگفت‌انگیز در زنجان

گروه اجتماعی«خبرگزاری دانشجو»؛ بنای تاریخی گنبد سلطانیه در نزدیکی زنجان و در شهرستان سلطانیه واقع شده است، دشتی که گنبد در آن قرار دارد حدود 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد که ساخت این بنای عظیم در بین سال‌های 675 الی 685 هجری قمری یعنی 10 سال به طول انجامید.

این بنا در نمای داخلی و خارجی حالت تظاهری دارد ، ارتفاع آن 46 متر و قطر دهانه گنبد آن 26 متر می‌باشد ، اساس طرح بنا بر عدد 8 قرار دارد و معلوم نیست این عدد به چه منظوری انتخاب گردیده است، زیرا عدد 8 عدد مقدسی ماننده 7 و 12 که به احتمال الهامی از خورشید است نمی‌باشد، شاید عدد 8 به علت ساختن ساعت آفتابی و یا ایستایی فوق العاده اش بوده است ، آنچه در این بنا مانند بناهای دیگر اسلامی به چشم می‌خورد حالت تمرکزی است که این هشت ضلعی در مرکز مجموعه بنا دارد.

قصد سلطان محمد خدا‌بنده از بنای این گنبد باشکوه و خارق‌العاده که در 30 کیلومتری شهر زنجان قرار دارد و بزرگترین گنبد آجری جهان محسوب می‌شود این بود که پیکر مطهر حضرت امیرالمومنان علی (ع) را به آنجا منتقل سازد ، علت این کار شیعه شدن سلطان محمد خدابنده و محبت او به حضرت علی(ع) بود ، شاید به اعتباری گنبد سلطانیه را بتوان اولین اثر هنری شیعه در کشور ایران دانست؛ اما بعد از اتمام بنا به علت مخالفت علماء دینی داخل و خارج کشور با این عمل ، سلطان محمد از انجام این کار منصرف شد.

البته پس از انصراف از این کار، وی به نجف و کربلا سفر کرده و تربت فراوانی به سلطانبه آورد و محل تربت‌خانه که قرار بود 2 قبر، یکی پیکر امیرالمومنین و دیگری پیکر خودش در آنجا به خاک سپرده شود را با آن تربت زینت داد.

در برخی کتب آمده است که امیرالمونین به خواب یکی از علما رفته و گفتند:«به سلطان محمد بگویید که نیت خیرش از این کار به ما رسید».

این بنا دارای هشت مؤذنه بوده که تمام آن‌ها خراب شده است ، این مؤذنه ها برای پخش صدای اذان و خبر بطور یکنواخت در تمام شهر با چند نفر مؤذن تعبیه گردیده زیرا در صورت بودن یک منار به علت وجود گنبد صدا به تمام شهر نمی‌رسید .

مقید بودن مسلمانان به تشخیص دقیق زمان برای انجام مراسم مذهبی را می توان سبب ایجاد ساعت آفتابی در اسکلت این بنا دانست ، به این طریق اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد زمان اذان ظهر است ، نوری که از پنجره های بزرگ می‌تابد مبین ساعت و نور پنجره‌های کوچک حدود دقیقه را مشخص می‌ساخت ، به احتمالی طرح هشت ضلعی بنا نیز به خاطر ایجاد چنین ساعتی بوده است.

بدون شک کشف و پیاده سازی علمی این مطلب بسیار قابل اهمیت است که متاسفانه تا کنون توجهی بدان نشده است . در شب هم به یاری بعضی از ستاره ها که از این پنجره‌ها دیده می‌شدند زمان را مشخص می‌کردند.

زمین این ساختمان از طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقریبی 10 متر تشکیل یافته است ، بنا روی پایه هایی مرکب از هشت جرز بزرگ حمال آجری استوار شده است که در پلان تشکیل یک هشت ضلعی منتظم را می‌دهند ، طول هر یک از اظلاع هشت ضلعی 17 متر و سطح هر یک از این جرزهای باربر حدود 50 متر مربع می‌باشد ، بار این جرزها و به کلی بار تمام بنا روی پی هایی به قطر دو متر وارد می‌شود که به صورت رادیه ژنرال ایجاد شده که در سطح دنیا بی‌نظیر است.

پی های این ساختمان عظیم بسیار ناچیز و سطحی است ، دلیل این امر مربوط به مقاومت عالی زمین می‌باشد ، نکته ای که سازندگان بنا به آن توجه داشتند ، فقط در قسمت شمال بنا است که پی ها از سطح طبیعی زمین حدود 5/1 متر پایین رفته است ولی در سایر قسمت ها عمق پی ها از 50 – 60 سانتی متر تجاوز نمی‌کنند ، پی های مزبور از بلوک های سنگی منظم به ابعاد 20 – 25 سانتی متر و ملات گچ و آهک ساخته شده است.

شاید هیچ چیز به اندازه تزئینات سلطانیه رسالت فکری هنرمند را نشان ندهد زیرا اگر اسکلت بنا در فرم و روابط تاثیر به‌سزایی دارد ولی برای عامه مردم قابل درک نیست و تنها همین تزئینات است که در وحله اول چشم بیننده را خیره می‌کند و نحوه تفکر هنرمند زمان را برای بیننده به روشنی بازگو می‌سازد.

به اختصار نمونه‌هایی از طرح‌های نهفته در این تزئینات و نقش رنگ در سلطانیه بیان می‌شود: کلمات الله به عنوان علت غایی جهان هستی ، محمد به عنوان بنیانگذار مکتب و علی به عنوان مظهر حکومت عدل الهی با خط تزئینی به بیننده القا می‌شود .

بر روی پاقوس گنبد با ترکیب کاشی الوان که از رنگ سرد استفاده گردیده به خط بنائی ترکیبی از کلمات الله ، محمد و علی ایجاد گردیده ، این طریقه در بدنه مناره ها هم به کار رفته است؛ در داخل فضا بر روی دیواره‌های ایوان‌های داخلی نیز به خط بنایی با ترکیب کاشی آبی و آجر کلمات« الله محمد و علی» نقش شده است؛ در یک سری تقسیم‌بندی کاملا ریاضی و با ایجاد مدول‌های متنوع بعضی از شعار های اسلامی همچون " لا اله الا الله - سبحان الله " به خط بنائی نوشته شده است، در همین زمینه از کلمه «علی» نیز ترکیب‌های پیچیده ریاضی عرضه شده که نمونه‌های آن را در تزئینات کاشی کاری میابیم .

به نظر می رسد در تزئین کاشی ها فقط رنگ آبی مورد نظر بوده ولی به علت عدم امکانات تکنیکی رنگهای متنوعی از آبی سیر تا آبی آسمانی و حتی سبز پررنگ مایل به آبی بوجود آمده است، ترکیب کلی این رنگها در گنبد اصلی ، رنگ فیروزه ای بسیار زیبایی ایجاد می کند که این نوع رنگ ها در ترکیبات داخلی گنبد هم مورد استفاده قرار گرفته است.

مردان نمکی؛مومیایی‌های شگفت‌انگیز

مردان نمکی نامی است که به چندین مومیایی کشف‌شده در معدن نمک چهرآباد در استان زنجان داده شده‌است.

پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو در ناحی? غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است. سر و پای چپ یکی از این مردان در موزه? ایران باستان تهران و سایر مومیایی‌ها در موزه مردان نمکی استان زنجان قابل بازدید است.

در زمستان سال 1372، معدن‌کاران به‌هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌تنه? یک جسد روبه‌رو شدند. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقه? گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود. جسد مزبور در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود 45 متر طول داشت، به‌دست آمد.

مرد نمکی 2:کشف اتفاقی مرد نمکی 2 و مجموعه­ای از اشیا موجب از سر گیری پژوهش­های باستان شناختی در معدن نمک چهر آباد بعد از گذشت 11 سال گردید.

مرد نمکی 3: بقایای مرد نمکی 3 همچون مرد نمکی 2 به صورت اتفاقی و طی کار باطله برداری بولدوزر توسط معدن کاران در سال 1383 کشف شد. به دلیل کشف مومیایی توسط بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی شده، و تکه تکه یافت شد.

بقایای مومیایی شماره 3 شامل: استخوان، لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.

مرد نمکی 4: مرد نمکی 4 سالم­ترین و کامل­ترین مومیایی مکشوفه از معدن چهر آباد است. علی‌رغم آسیب‌دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمت­های بدن سالم باقی مانده است که شامل مجموعه استخوان­ها و بافت نرم وی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است.

به هنگام کشف جسد در وضعیت دمر قرار داشت. به شکلی که صورت و قسمت جلوی بدن روی خاک قرار گرفته بود. دست­ها از ناحیه آرنج خم شده دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریبا مشت شده بود . پای راست به صورت نیمه باز و پای دیگر جمع شده در زیر شکم قرار داشت. با وجود شکستگی جمجمه در چند قسمت دلیل مرگ براساس تحقیقات انجام یافته با عکسبرداری سی تی اسکن، فشار بر قفسه سینه و پارگی قلب در نتیجه ریزش تونل­ها و ریزش خاک و آوار روی وی بوده است.

براساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است. قد این مومیایی 170 تا 175 سانتی متر است. بر گوش­هایش حلقه هایی از جنس نقره دیده می شود. موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است. به همراه این جوان مومیایی شده اشیای جالب توجهی نیز کشف گردید.

یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه ای او بسته شده است ازاشیای دیگر می­توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد. همچنین طناب‌های گیاهی، یک مهره کوچک با لعاب ابی، یک پی سوز سالم دود زده، 11 تکه سفال و ... نیز همراه این جسد یافت شده است.

از ویژگیهای بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که برتن او دیده می­شود. این لباس از بالا پوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.با انجام آزمایش‌های سالیابی به روش کربن 14، که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود 1700 سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید.